Gerraren eragina

• Peñaflorida institutura ikastera

  Maria Luisa Agirre Azurmendi (1919) Tolosa

  Maria Luisaren aitak trenean egiten zuenez lan, Maria Luisak ez zuen trenik ordaindu behar izaten. Eskola bukatutakoan, Donostiara joan zen Peñaflorida institutura ikastera. Orduan hasi zen gerra zibila, baina Donostia nazionalek azkar hartu zutenez, ez ziren eten ikasketak.

• Gerra garaia umeen ikuspegitik

  Joxe Mari Gorrotxategi Pikasarri (1929) Tolosa

  Gerra hasi baino aste batzuk lehenago, Jaunartzea egin zuen. Gerra aurreko garaietan izandako manifestaldiak gogoratzen ditu. Gerra hasi zenean, umea zen eta ez zen gehiegi ohartu. Familietan tragedia handiak bizitu ziren; haietako batzuk gogoratzen ditu.

• Gerran eskola utzi behar

  Maria Eugenia Uriarte Urretabizkaia (1925) Tolosa

  Eskola dotrina baino inportanteagoa zen. Eskolan denetarik ikasten zuten. Javierrek eskola agudo utzi zuen, gerra zela-eta. Anaia Langileen Batailoietan izan zuen eta aita gaixo. Hori dela-eta, etxean bere jornala behar zen.

• Gerrako kontuak

  Maria Dolores Larrañaga Beloki (1923) Tolosa

  Gerrako kontuak. Behin, zuhaitz baten azpian ezkutatu zen bonbak jaurtitzen ari zirelako. Alegiara joaten ziren etxerako irin bila.

• Hegazkinak bonbak botatzen

  Maria Dolores Larrañaga Beloki (1923) Tolosa

  Gerra denboran, ez ziren ausartzen etxetik ateratzen. Tiro hotsak, kanoikadak... entzuten zituzten. Arbia egiten ari ziren batean, bonbak botatzen zituen hegazkin bat pasa zen; korrika ihes egiten zuten babes bila. Tiroak izaten zirenean, baserriko hormen kontra jartzen ziren.

• Laskorain kaleko ikastolatik "enseñantzara"

  Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

  Gerra aurretik, Tolosako ikastolan ibili zen. Laskorain kaleko bizitza batean zegoen ikastola. Gerra hasi zenean, ikastola itxi eta "ensenantza edo jesuitinetan" hasi zen.

• "Bandera nazionala" jarri beharra

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Gerra garaia du hizpide. Egun seinalatuetan, "bandera nazionala" jarri behar izaten zen balkoian. Aguazila joaten zen etxez etxe, eta balkoiak apaintzeko agindua ematen zuen.

• Etxez sarritan aldatu

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Gerra etorri zenean, Marianiren familia Tolosan geratu ziren. Jende asko alde egin zuen. Etxez sarritan aldatu ziren, Laskurain kaleko etxera joan ziren arte.

• Soldaduekin erdaraz hizketan

  Maria Jauregi Zabala (1921) Tolosa

  Urkizun egon ziren soldaduekin hainbatetan hitz egiten zuten; ahizpa zaharrenak bakarrik zekien erdaraz, eta hari esker moldatzen ziren. Soldadu haiek Nafarroakoak ziren.

• Soldaduak etxean lotan

  Santos Ezeiza Otamendi (1928) Tolosa

  Gerra hasieran, nafarrak etorri ziren eta batzuek Santosen familiaren etxean egin zuten lo lasto gainean; etxekoak beldur ziren etxeak ez ote zuen su hartuko. Soldaduek baserritik presaka egin zuten alde eta bertan utzi zituzten arma pila bat eta aurreko egunean ostutako oilaskoak. Hori ikusita, Santosen familiak inguruko etxeetan banatu zituzten oilaskoak.

• Arreba gorteiatu zuen soldadua

  Santos Ezeiza Otamendi (1928) Tolosa

  Soldaduak hiru aste inguru egon ziren Urkizun, Tolosa hartu aurretik. Soldaduetako batek Santosen arreba bat gorteiatu zuen, baina arrebak ezetz esan zion, moja sartu nahi baitzuen.

• Mutrikuko Kondeak Nafarroara ihesi gerra denboran

  Martin Balerdi Gorostegi (1924) Tolosa

  Gerra sortu berrian, ardiekin mendian zebilela, galdutako bi gizon aurkitu zituen, bat zaurituta. Bedaiora zuzendu zituen. Zauritua astoan hartuta pasatu omen zuten Nafarroara. Mutrikuko Kondeak omen ziren, errepublikaren lurraldetik Francok hartutakoetara ihesi zihoazenak.

• Ondarretako kartzelara esnea eramaten

  Martin Balerdi Gorostegi (1924) Tolosa

  Bedaioko hainbat gizon eraman zituzten Ondarretako espetxera gerra garaian. Martin morroi egon zen Benta Berriko baserri batean eta kartzelara joan ohi zen esnea eramatera.

• Zer da gerra, ama?

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Gerra hasterako, Zumarragatik Urkizura itzuli zen. Zumarragako eskolako mojak beldur omen ziren eliza erreko ote zieten. 12 urteko gaztetxo batek gerra zer den ez jakitea eta hari zaion beldurrari buruz hitz egiten du. Tropak Urkizun ibili zirela gogoratzen du. Anaiak gerran ibili ziren soldadu.

• Tropak Urkizura sartu

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Gerrako kontuak aipatzen ditu. Lehenengo, "gorrien" tropak sartu ziren Urkizun, eta gero, nazionalak. Tiroketak, intendentziak... aipatzen ditu. Olamuño mendian hiru gorpu lurperatu zirela dio, baita auzoko beste baserri batean ere.

• Hegazkinak zaintzeko etxola

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Soldaduei buruz hitz egiten du: txapel gorriak (erreketeak), karlistak, falangistak... Tropa bakoitzak zer bereizgarri zituen aipatzen du. Urkizun, etxola bat egin zuten soldaduek hegazkinak zaintzeko.

• Soldaduek ere jan egin behar

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Soldaduak askotan joaten ziren Urkizuko tabernara. Soldaduek euren poltsikotik ordaintzen zuten tabernan hartutakoa.

• Mendikute eta Albiztur aldetik tiroak

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Gerrako kontuei buruz hitz egiten du. Mendikute eta Albiztur aldetik izaten ziren tiroketak aipatzen ditu.

• Anaiak, soldadu joandakoak

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Gerra denboran, auzotar ugari joan zen Urkizutik soldadu. Maria Jesusen anaiak ere soldadu joan dira.

• Anaien berri jakin nahi

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Gerraren eragina. Gerrak 13 urtetik 18ra bitartean harrapatu zuen Maria Jesus. Soldadu joandako anaien berriak noiz iritsi zain egoten ziren etxean. Txokolatea, gazta eta dirua bidaltzen zizkien paketeetan. Gutunak ere bidaltzen zizkien.