Gerraren eragina

• Arreba gorteiatu zuen soldadua

  Santos Ezeiza Otamendi (1928) Tolosa

  Soldaduak hiru aste inguru egon ziren Urkizun, Tolosa hartu aurretik. Soldaduetako batek Santosen arreba bat gorteiatu zuen, baina arrebak ezetz esan zion, moja sartu nahi baitzuen.

• Mutrikuko Kondeak Nafarroara ihesi gerra denboran

  Martin Balerdi Gorostegi (1924) Tolosa

  Gerra sortu berrian, ardiekin mendian zebilela, galdutako bi gizon aurkitu zituen, bat zaurituta. Bedaiora zuzendu zituen. Zauritua astoan hartuta pasatu omen zuten Nafarroara. Mutrikuko Kondeak omen ziren, errepublikaren lurraldetik Francok hartutakoetara ihesi zihoazenak.

• Ondarretako kartzelara esnea eramaten

  Martin Balerdi Gorostegi (1924) Tolosa

  Bedaioko hainbat gizon eraman zituzten Ondarretako espetxera gerra garaian. Martin morroi egon zen Benta Berriko baserri batean eta kartzelara joan ohi zen esnea eramatera.

• Zer da gerra, ama?

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Gerra hasterako, Zumarragatik Urkizura itzuli zen. Zumarragako eskolako mojak beldur omen ziren eliza erreko ote zieten. 12 urteko gaztetxo batek gerra zer den ez jakitea eta hari zaion beldurrari buruz hitz egiten du. Tropak Urkizun ibili zirela gogoratzen du. Anaiak gerran ibili ziren soldadu.

• Tropak Urkizura sartu

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Gerrako kontuak aipatzen ditu. Lehenengo, "gorrien" tropak sartu ziren Urkizun, eta gero, nazionalak. Tiroketak, intendentziak... aipatzen ditu. Olamuño mendian hiru gorpu lurperatu zirela dio, baita auzoko beste baserri batean ere.

• Hegazkinak zaintzeko etxola

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Soldaduei buruz hitz egiten du: txapel gorriak (erreketeak), karlistak, falangistak... Tropa bakoitzak zer bereizgarri zituen aipatzen du. Urkizun, etxola bat egin zuten soldaduek hegazkinak zaintzeko.

• Soldaduek ere jan egin behar

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Soldaduak askotan joaten ziren Urkizuko tabernara. Soldaduek euren poltsikotik ordaintzen zuten tabernan hartutakoa.

• Mendikute eta Albiztur aldetik tiroak

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Gerrako kontuei buruz hitz egiten du. Mendikute eta Albiztur aldetik izaten ziren tiroketak aipatzen ditu.

• Anaiak, soldadu joandakoak

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Gerra denboran, auzotar ugari joan zen Urkizutik soldadu. Maria Jesusen anaiak ere soldadu joan dira.

• Anaien berri jakin nahi

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Gerraren eragina. Gerrak 13 urtetik 18ra bitartean harrapatu zuen Maria Jesus. Soldadu joandako anaien berriak noiz iritsi zain egoten ziren etxean. Txokolatea, gazta eta dirua bidaltzen zizkien paketeetan. Gutunak ere bidaltzen zizkien.

• Milizianoak etxean

  Elena Etxebeste Martiarena (1931) Pasaia

  Gerrako milizianoen janzkera, hizkera... gogoan ditu. Milizianoak ez ziren denbora asko egon Elenaren familiaren etxean, baina orduko anekdotak kontatzen ditu.

• Soldaduen errukia

  Elena Etxebeste Martiarena (1931) Pasaia

  Soldadu batzuek behiak eraman nahi izan zizkieten, baina azkenean ez zituzten eraman, familiak haien behar handia zeukalako.

• Gerran batetik bestera

  Joxe Sagarzazu Etxebeste (1933) Pasaia

  Gerra Zibila hasi zenean, Hondarribitik Iparraldera joan ziren ihesi. Handik Kataluniara joan ziren; eta, gerra bukatu artean, han egon ziren: senide guztiak sakabanatuta egon ziren hainbat familiatan; gerra bukatu eta zenbait urte pasa ostean, Joxek lortu zuen berriro harremanetan jartzea bera hartu zuen familiarekin. Gerra garaian, soldaduekin ibiltzen zen Joxe. Behin soldaduek ilea moztu ziotenekoa gogoan du.

• Portuan, txapel-fabrikan baino lan-baldintza hobeak

  Emilio Olasagasti Lizaso (1920) Pasaia

  Txapel-fabrikan zebilela, konturatu zen portuan lan eginda gehiago irabazten zela. Hara joan zen lanera; baina, orduan, gerrara eraman zuten.

• Etxetik irten arren laster ziren bueltan

  Gregori Goitia Izurieta (1919) Lekeitio

  Portal de Atea ondoan ura zuen lur azpiko pasabide bat zegoen eta gerran hara joan ziren amamagaz, baina laster bueltatu ziren etxera hura ez baitzen leku egokia.

• Trabajadoreak, "miseria batean"

  Maria Jesus Legorburu Etxebeste (1923) Ramoni Legorburu Etxebeste (1933) Pasaia

  Gerra garaiko oroitzapenak: tiroketak, soldaduak baserri inguruetan... Ihesean zebiltzan Lezoko bi mutil Arrokaundietan ezkutatu zirela kontatzen dute. Trabajadoreak Hondarribiko bidea egiten ikusten zituzten, "miseria batean". Baserritarrek behiak zelaira ateratzen zituztenean, trabajadoreak behien errapeetara joaten omen ziren esnea hartzera. Preso zeuden soldadu horiek Jaizkibelgo txabola batzuetan erretiratzen ziren.

• Mutikoak gerrara behartuta eraman zituzten

  Manuel Galarraga Aldai (1924) Soraluze

  1941eko soldadu kintari La Quinta del Biberón deitu zioten, 17 urteko mutilak gerrara eraman zituztelako. Hori izan zen Soraluzetik joan zen lehenengo kinta, ordura artekoak lantegietan militarizatuta egon baitziren. 1940ko kintako gazte batzuk ere eraman ei zituzten.

• Gerra garaian, betiko bizimoduarekin jarraitu zuten

  Anparo Larzabal Urdanpilleta (1927) Donostia

  Idi bakarra zuten. Egunero pentsu bila joaten ziren Errekaldera. Gerra ondoan ez zuten goserik pasatu, amak beti ekartzen zuelako txanponen bat azokatik. Beheko sokora joan ziren bonbak hasi zirenean, gerran. Amak kalera joaten jarraitu zuen.

• Gerra osteko giro tristea

  Karmele Sistiaga Artola (1927) Donostia

  Arrosarioa errezatzen zuten egunero, afalostean. Ur bedeinkatua, erramua... Gerrak dena aldatu zuen: senide zaharrenak askoz alaiago bizi izan ziren beraiek baino. Euskara debekatuta, besoa altxatu beharra...

• Apopiloak etxean; Landin familia

  Bittori Zamora Arrillaga (1930) Donostia

  Apopiloren bat beti izan zuten etxean. Nafarrak. Urarentzako bideak egiten ibili ziren. Landin abizeneko familia ere etxean bizi izan zen; gerra garaian joan ziren, maletak bertan utzita. Sabino Aranaren koadroa.