Gerraren eragina
-
Gerra hasi zenean, aita gaixo eta familia etxean
Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta
Gerra hasi zeneko garaia gogoan du: aita gaixo zegoen baserrian eta harekin gelditu ziren; gorriak zetozen eta inguruetako jendeak ihes egiten zuen apartatutako baserrietara. Aita hil zenean, elizara eraman gabe lurperatu zuten, gorriek herria hartuta zeukatelako.
-
Legorretako gazteak arma bila eta nazionalisten buruzagiak ihesi
Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta
Baserrietara ez zen soldadurik sartu. Legorretako gazteak etxeko armak biltzen aritu ziren. Nazionalisten buruzagiek ihes egin behar izan zuten Francok indarra hartu zuenean.
-
Gerraren bortizkeria Legorretan
Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta
Legorretan ez zuten inor fusilatu gerra garaian. Gerrako kanoikadak gogoan ditu. Gerra garaian kalera ateratzen ziren.
-
Francok gerrako gastuak ordaindu behar zituen
Joxepa Artola Artola (1930) Lizartza
Ogia baino gehiago taloa jaten zen. Herriari entregatzen ez zitzaiona etxean jateko izaten zen. Francok gerrako zorrak ordaintzeko biltzen zituela gauzak esaten zuten; horregatik arrazoinamendua ezarri zuten. Olioaren ordez esne gaina erabiltzen zen. Txerria hiltzen zuten etxean.
-
Gerrako kontuak Lizartzan
Joxepa Artola Artola (1930) Lizartza
Nafarrak sartu zirenean, Joxepak sei urte zituen, baina gogoan dauka zubia nola zulatu zuten. Santiago egunean, urteetan kanpaiak jo izan dituzte herrian, nafarrak sartu zirela gogoratzeko. Amonak gerrako egunez kontatzen zuena gogoan du. Lizartzan bi bandotakoak egon arren, herritarren artean tapatu egin ziren.
-
Instrukzioak
Joxe Mari Zinkunegi Agirre (1932) Julian Zinkunegi Agirre (1930) Lizartza
Gerra denborako oroitzapenak. Erreketeek instrukzioak irakasten zizkien plazan, eskolatik atera eta gero. "Txapel gorriak".
-
Eskolan, 'Cara al Sol' eta doktrina
Joxepa Atxega Olasagasti (1932) Lizartza
Eskolako oroitzapenak. Ez zen egunero joaten eskolara; etxeko lanetan lagundu behar izaten zuen. Eskolan, Cara al Sol kantatu behar izaten zuten Espainiako banderaren aurrean. Maistra erdalduna zen, eta apopilo zegoen herriko etxe batean. Doktrinari eskolari baino garrantzia gehiago ematen zioten gurasoek. Eskola non zegoen azaltzen du.
-
Gerra garaian, familiakoak eta nazionalak etxean
Mari Karmen Lekerika Libano (1925) Mercedes Lekerika Libano (1928) Leioa
Gerra garaian hogei lagun hartu zituzten etxean, familiakoak. Orduko bizipenak kontatzen ditu. Nazionalak sartu zitzaizkien etxean.
-
Gerra Zibila Mallabian
Antonia Solozabal Unamunzaga (1911) Mallabia
Gerra garaia. Tropak beraien baserri ingurutik pasatu ziren. Mallabian lasai pasatu zituzten hilabete gordinenak.
-
Eskolako kontuak gerra garaian
Evarista Zelaieta (1924) Mallabia
Eskolako kontuak. Maria Aristondorekin ikasitakoak. Gerra garaian Zengotita auzoan zegoen irakaslearen inguruko kontuak. Abertzaleak izatearren desterratuta.
-
Mallabiko Zengotita baserrira noiz eta nola iritsi ziren
Antonia Madariaga Agirre (1914) Mallabia
Mendiola baserria utzi eta Barrenetxe baserrira joan ziren, aitaren arrebaren baserrira. Hauteskundeetan gertatutakoa. 7 urte ingururekin, Zengotita baserrira joan ziren bizi izatera.
-
Gerra denbora etxean milizianoekin
Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria
Gerra hasi zenean eskolari utzi egin behar izan zion. Egunez kobazuloetan gordetzen ziren, eta gauez etxeratu. Etxean milizianoei jaten eman behar izaten zieten. Itxarkundia batailoikoekin ondo konpontzen ziren, baina Perezagua batailoikoekin beti beldurrez ibiltzen ziren. Milizianoek ekartzen zuten arroza prestatzen zuten egunero jateko. Arrozez ase geratu zen Luzia gerra denboran.
-
Neba Basurtoko ospitalera
Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria
Gerra Zibilean bere neba bat zauritu zuten eta gauean etxera itzuli ziren neba zaurituarekin. Etxea soldaduz beteta aurkitu zuten. Mañariko botikinera eraman zuten neba, baina ospitaleratzeko beharra ikusi zioten eta Basurtora eraman zuten. Gurasoek ere Basurtora joan ziren eta beste umeek etxean geratu ziren amona itsua eta soldadu piloarekin.
-
Soldaduei arropak josi behar
Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria
Etxea soldaduz beteta izan arren, etxe aurrean beste aldekoei arropak josi behar izaten zizkieten beldurraren beldurrez. Behin, koban ezkutatuta zeudela, handik atera eta praka batzuk josi behar izan zizkion miliziano bati; estutasunak eraginda, txarto josi zizkion eta haserretu egin zitzaion.
-
Gerra garaian ezin lurra landu
Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria
Gerra sasoian, ezin zuten ortua landu, baina bazuten zer edo zer: patata, artoa... Errotara goizean goizetik edo gauean joan behar izaten zuten. Egunez, erasotuak izateko arriskua izaten zuten.
-
Errotak itxita, ezin eho
Jose Luis Bizkarra Etxebarria (1930) Mañaria
Beraien etxera laguntza bila joaten ziren milizianoak gerra sasoian. Gosetuta egoten ziren eta beti zuten zer edo zer beraientzat zein besteentzat. Baina ez zuten irinik izaten, errotak zarratuta egon ziren eta; ondorioz, ezin zuten ezer eho. Mañarian hiru errota zeuden. Zorroagaz irtenez gero, tiroka hasten ziren. Gereziak ere bazituzten, baina ez ziren ausartzen arbolara igotzen.
-
Etxeko ganaduak toki segurura eramaten
Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria
Gerra hasi zenean, Anastasioren etxeko ganaduak Iurreta eta Eubako senideen etxeetan banatu zituzten.
-
Gerraren ondorioak: ezkutatu beharra, ondasunak galtzea...
Petra Goiti Goiti (1929) Mañaria
Kobagorri kobazuloan ezkutatzen ziren gerratean, egun osoa pasatzen zuten bertan. Herria milizianoz bete zen eta baserrietatik ibili ziren eskean.
-
Neba txikia hilberri eta etxea konfiskatu guran
Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria
Nere neba bakarra gerran hil zen hiru hilabete zituela; hiru egunetan herriko hiru ume hil ziren. Miliziano asko zeuden herrian eta berain etxera ere joan ziren etxea konfiskatu behar ziela esanez. Aitaitak umearen gorpua erakutsi zien aldean zuten atsekabea adieraziz. Gorpua txinbo xaboiaren egurrezko kaxa batean gorde zuten, ezinezkoa baitzen gerratean hil-kutxa bilatzea. Egoeraz jabetuta, milizianoek alde egin zuten. Neba hil baino bi egun lehenago bonbak hasi ziren botatzen, eta hil zen egunean bertan hiru bota zituzten; hala ere, ez dakite zerk hil zuen.
-
Gerran ezin hiletarik egin abade barik
Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria
Bere neba hiru hilabete zituela hil zen Gerra Zibilean. Hiru egunetan hiru ume hil ziren. Ez zuten hileta-elizkizunik egin, abaderik ere ez baitzegoen. Umeak hiltzerakoan txilina joten zen eta horrekin lotutako esaera zahar bat dakar gogora: "Ama negarrez, aita dolorez eta abadie errezetan diruaren pozez".