Gerraren eragina

  • Santos Esnaola Gerra hasi zenean, aita gaixo eta familia etxean

    Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

    Gerra hasi zeneko garaia gogoan du: aita gaixo zegoen baserrian eta harekin gelditu ziren; gorriak zetozen eta inguruetako jendeak ihes egiten zuen apartatutako baserrietara. Aita hil zenean, elizara eraman gabe lurperatu zuten, gorriek herria hartuta zeukatelako.

  • Santos Esnaola Legorretako gazteak arma bila eta nazionalisten buruzagiak ihesi

    Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

    Baserrietara ez zen soldadurik sartu. Legorretako gazteak etxeko armak biltzen aritu ziren. Nazionalisten buruzagiek ihes egin behar izan zuten Francok indarra hartu zuenean.

  • Santos Esnaola Gerraren bortizkeria Legorretan

    Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

    Legorretan ez zuten inor fusilatu gerra garaian. Gerrako kanoikadak gogoan ditu. Gerra garaian kalera ateratzen ziren.

  • Joxepa Artola Artola Francok gerrako gastuak ordaindu behar zituen

    Joxepa Artola Artola (1930) Lizartza

    Ogia baino gehiago taloa jaten zen. Herriari entregatzen ez zitzaiona etxean jateko izaten zen. Francok gerrako zorrak ordaintzeko biltzen zituela gauzak esaten zuten; horregatik arrazoinamendua ezarri zuten. Olioaren ordez esne gaina erabiltzen zen. Txerria hiltzen zuten etxean.

  • Joxepa Artola Artola Gerrako kontuak Lizartzan

    Joxepa Artola Artola (1930) Lizartza

    Nafarrak sartu zirenean, Joxepak sei urte zituen, baina gogoan dauka zubia nola zulatu zuten. Santiago egunean, urteetan kanpaiak jo izan dituzte herrian, nafarrak sartu zirela gogoratzeko. Amonak gerrako egunez kontatzen zuena gogoan du. Lizartzan bi bandotakoak egon arren, herritarren artean tapatu egin ziren.

  • Joxe Mari Zinkunegi Agirre Instrukzioak

    Joxe Mari Zinkunegi Agirre (1932) Julian Zinkunegi Agirre (1930) Lizartza

    Gerra denborako oroitzapenak. Erreketeek instrukzioak irakasten zizkien plazan, eskolatik atera eta gero. "Txapel gorriak".

  • Maria Josefa Atxega Eskolan, 'Cara al Sol' eta doktrina

    Joxepa Atxega Olasagasti (1932) Lizartza

    Eskolako oroitzapenak. Ez zen egunero joaten eskolara; etxeko lanetan lagundu behar izaten zuen. Eskolan, Cara al Sol kantatu behar izaten zuten Espainiako banderaren aurrean. Maistra erdalduna zen, eta apopilo zegoen herriko etxe batean. Doktrinari eskolari baino garrantzia gehiago ematen zioten gurasoek. Eskola non zegoen azaltzen du.

  • Carmen eta Mercedes Lekerika Gerra garaian, familiakoak eta nazionalak etxean

    Mari Karmen Lekerika Libano (1925) Mercedes Lekerika Libano (1928) Leioa

    Gerra garaian hogei lagun hartu zituzten etxean, familiakoak. Orduko bizipenak kontatzen ditu. Nazionalak sartu zitzaizkien etxean.

  • 246 Gerra Zibila Mallabian

    Antonia Solozabal Unamunzaga (1911) Mallabia

    Gerra garaia. Tropak beraien baserri ingurutik pasatu ziren. Mallabian lasai pasatu zituzten hilabete gordinenak.

  • 247 Eskolako kontuak gerra garaian

    Evarista Zelaieta (1924) Mallabia

    Eskolako kontuak. Maria Aristondorekin ikasitakoak. Gerra garaian Zengotita auzoan zegoen irakaslearen inguruko kontuak. Abertzaleak izatearren desterratuta.

  • 413 Mallabiko Zengotita baserrira noiz eta nola iritsi ziren

    Antonia Madariaga Agirre (1914) Mallabia

    Mendiola baserria utzi eta Barrenetxe baserrira joan ziren, aitaren arrebaren baserrira. Hauteskundeetan gertatutakoa. 7 urte ingururekin, Zengotita baserrira joan ziren bizi izatera.

  • Luzia Inzunza Gerra denbora etxean milizianoekin

    Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

    Gerra hasi zenean eskolari utzi egin behar izan zion. Egunez kobazuloetan gordetzen ziren, eta gauez etxeratu. Etxean milizianoei jaten eman behar izaten zieten. Itxarkundia batailoikoekin ondo konpontzen ziren, baina Perezagua batailoikoekin beti beldurrez ibiltzen ziren. Milizianoek ekartzen zuten arroza prestatzen zuten egunero jateko. Arrozez ase geratu zen Luzia gerra denboran.

  • Luzia Inzunza Neba Basurtoko ospitalera

    Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

    Gerra Zibilean bere neba bat zauritu zuten eta gauean etxera itzuli ziren neba zaurituarekin. Etxea soldaduz beteta aurkitu zuten. Mañariko botikinera eraman zuten neba, baina ospitaleratzeko beharra ikusi zioten eta Basurtora eraman zuten. Gurasoek ere Basurtora joan ziren eta beste umeek etxean geratu ziren amona itsua eta soldadu piloarekin.

  • Luzia Inzunza Soldaduei arropak josi behar

    Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

    Etxea soldaduz beteta izan arren, etxe aurrean beste aldekoei arropak josi behar izaten zizkieten beldurraren beldurrez. Behin, koban ezkutatuta zeudela, handik atera eta praka batzuk josi behar izan zizkion miliziano bati; estutasunak eraginda, txarto josi zizkion eta haserretu egin zitzaion.

  • Luzia Inzunza Gerra garaian ezin lurra landu

    Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

    Gerra sasoian, ezin zuten ortua landu, baina bazuten zer edo zer: patata, artoa... Errotara goizean goizetik edo gauean joan behar izaten zuten. Egunez, erasotuak izateko arriskua izaten zuten.

  • Jose Luis Bizkarra Errotak itxita, ezin eho

    Jose Luis Bizkarra Etxebarria (1930) Mañaria

    Beraien etxera laguntza bila joaten ziren milizianoak gerra sasoian. Gosetuta egoten ziren eta beti zuten zer edo zer beraientzat zein besteentzat. Baina ez zuten irinik izaten, errotak zarratuta egon ziren eta; ondorioz, ezin zuten ezer eho. Mañarian hiru errota zeuden. Zorroagaz irtenez gero, tiroka hasten ziren. Gereziak ere bazituzten, baina ez ziren ausartzen arbolara igotzen.

  • Daniela, Lourdes eta Anastasio Etxeko ganaduak toki segurura eramaten

    Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria

    Gerra hasi zenean, Anastasioren etxeko ganaduak Iurreta eta Eubako senideen etxeetan banatu zituzten.

  • Petra Goiti Gerraren ondorioak: ezkutatu beharra, ondasunak galtzea...

    Petra Goiti Goiti (1929) Mañaria

    Kobagorri kobazuloan ezkutatzen ziren gerratean, egun osoa pasatzen zuten bertan. Herria milizianoz bete zen eta baserrietatik ibili ziren eskean.

  • Ali Goiti Neba txikia hilberri eta etxea konfiskatu guran

    Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

    Nere neba bakarra gerran hil zen hiru hilabete zituela; hiru egunetan herriko hiru ume hil ziren. Miliziano asko zeuden herrian eta berain etxera ere joan ziren etxea konfiskatu behar ziela esanez. Aitaitak umearen gorpua erakutsi zien aldean zuten atsekabea adieraziz. Gorpua txinbo xaboiaren egurrezko kaxa batean gorde zuten, ezinezkoa baitzen gerratean hil-kutxa bilatzea. Egoeraz jabetuta, milizianoek alde egin zuten. Neba hil baino bi egun lehenago bonbak hasi ziren botatzen, eta hil zen egunean bertan hiru bota zituzten; hala ere, ez dakite zerk hil zuen.

  • Ali Goiti Gerran ezin hiletarik egin abade barik

    Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

    Bere neba hiru hilabete zituela hil zen Gerra Zibilean. Hiru egunetan hiru ume hil ziren. Ez zuten hileta-elizkizunik egin, abaderik ere ez baitzegoen. Umeak hiltzerakoan txilina joten zen eta horrekin lotutako esaera zahar bat dakar gogora: "Ama negarrez, aita dolorez eta abadie errezetan diruaren pozez".