Gerraren eragina

• Baserrira itzulera

  Julian Azkarraga Fuldain (1928) Elgeta

  Elorriotik fronteak urrundu eta gero, etxera itzuli ziren, baserrira. Hau, osorik egon arren, oso egoera txarrean zegoen. Zazpi hilabete pasa zituzten kanpoan eta itzulitakoan teilatuaren konponketa lanak hasi zituzten.

• Gerragatik Zamudiora egin zuten alde

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Gerra Zornotzara etorri zenean, ganadu guztiarekin Zamudiora egin zuten alde. Aita "Hidroeléctrica Ibérica"ko (gero Iberduero) langilea zen eta Bilbora bidali zuten lanera. Ama Zamudiotik Zornotzara joan zen behin baserria ikustera, eta soldaduz beteta aurkitu zuen.

• Mairuei beldurra

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Auzoko mutil bat hil zen Ebroko batailan. Gaztetan gauza txarrak azkar ahazten direla dio Pepak. Gogoan du nola, gerra denboran, aitarekin irratia entzuten zuen eta nola mairuei beldurra hedatu zen. Gerrako inpresiorik handiena Zornotza erreta ikustea izan zela dio.

• Sozialistak etxean errefuxiatuta

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Eibartar jendea eduki zuten errefuxiatuta etxean. Intendentziako komandante sozialista bat eta bere familia egon ziren Peparen etxean.

• Kupoarekin udaletxeak tranpa egiten zuen

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Etxean izan zuten militar sozialistaren familiak kotxea eta txoferra ere bazituen. Txoferra Ormaiztegiko Santi izeneko bat zen. Santi hil zen arte izan zuen Pepak harekin harremana. Kupoaren garaian, pisuan tranpa egin eta soberak zinegotzien artean banatzen zituzten. Errazionamenduko olioa, arroza eta azukrea gogoratzen ditu.

• Maisu erdaldunak

  Jose Eiguren Mendiguren (1927) Lekeitio

  Gerra sasoian bederatzi urte zituen Josek. Garai hartan ez zuten eskolarik. Gerra aurretik joan zen eskolara; irakasle guztiak ziren erdaldunak eta beraiek ez zekiten erdararik. Bere lagun batekin izandako anekdota bat kontatzen du. Zigorrak.

• Errotak itxita, ezin eho

  Jose Luis Bizkarra Etxebarria (1930) Mañaria

  Beraien etxera laguntza bila joaten ziren milizianoak gerra sasoian. Gosetuta egoten ziren eta beti zuten zer edo zer beraientzat zein besteentzat. Baina ez zuten irinik izaten, errotak zarratuta egon ziren eta; ondorioz, ezin zuten ezer eho. Mañarian hiru errota zeuden. Zorroagaz irtenez gero, tiroka hasten ziren. Gereziak ere bazituzten, baina ez ziren ausartzen arbolara igotzen.

• Soldaduak etxean

  Aurelio Arrillaga Goikoetxea (1923) Lekeitio

  Gerran Asterrikan egon zen eta bertan zegoen frontea. Leihoetan tabloiak zituzten jarrita balak ez sartzeko. Kortan, ira artean, soldaduak izan zituzten lotan.

• Aitaren baserrira babes bila

  Juan Leibar Guridi (1926) Arrasate

  Loretoki etxean oiloak eta untxiak zituzten. Ortuan hazitako marrubiak ospitalera saltzen zituzten. Gerra auzora zetorrela eta, Erenuzketa baserrira joan ziren babestera. Han pasatu zuten hilabetean euren etxea garbitu egin zieten. Arrasateko guduari buruzko azalpenak.

• Gerran Gardatatik Lekeitio zelan ikusten zuten

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Lekeitio

  Mairuen beldur ziren gerra garaian. Gurutz gorrikoak zaurituak garraiatzen aritzen ziren Lekeitiora bidean eta erizainak zuriz jantzita ikusi eta mairuak zirela pentsatzen zuten. Bide guztia janariz eta aparteko tramankuluekin beteta utzi zuten. Kanpaiak entzuten zirenean, abioiak zetozela uste zuten eta horrexegatik ezkutatu behar zirela, baina oker zebiltzan, faxistak Lekeitiora sartzen zeudela esan gura zuen.

• Mikel Laboa bertan errefuxiatu

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Lekeitio

  Gerra garaian Mikel Laboaren familia beraien ondoko baserri batean egon zen. Denbora askoan egon ziren bertan. Aita ihes eginda zuten eta Mikel Laboaren ama seme-alabakaz egon zen bertan.

• Azkueren "Ardi galdua" lana

  Mari Jose Olaziregi Alustiza (1963) Lasarte-Oria

  Euskara estandarraren falta zegoen. Azkueren 1918ko "Ardi galdua" aipatzen du; ingelesaren alde kokatzen da, euskaldunek haien artean euskaraz egin behar dutela dio. Kolpe militarrak dena lehertzen du.

• Ama, maistra izandakoa; aita, arotza

  Joxe Irazu Garmendia (1951) Asteasu

  Aita arotza zen eta ama maistra izandakoa. Ama unibertsitatera joatekoa zenean, gerra atera zen eta gerra ondorengo maistra moduan aritu zen Asteasuko auzo batean. Ezkondu eta gero, ez zuen maistra lanik egin. Udaletxean kontabilitatea lan batzuk egin zituen. Gerrak gaur eguneraino eragiten duen kaltea ekarri zuela azaltzen du.

• "Verdes" argitaletxea, gerrarengatik itxitakoa

  Patri Urkizu Sarasua (1946) Lezo

  Bilbon "Verdes" argitaletxea zegoen. Lauaxetak han argitaratzen zituen bere poesia lanak, esaterako. Donostian ere baziren beste argitaletxe batzuk. Francoren aldekoak Bilbon sartu zirenean, ordura artekoa pikutara joan zela dio. Lauaxeta eta beste hainbat idazle fusilatu zituzten, eta euskarari eta euskal literaturari kalte handia egin zion.

• "Eleberri eguna" eta "Uztaro" eleberria, gerra betean

  Patri Urkizu Sarasua (1946) Lezo

  Gerra piztua zelarik, "Eleberri eguna" egin zen. "Uztaro" eleberria argitaratu zuen Toma Agirrek 1937an, "Barrensoro" ezizenarekin.

• Milizianoekin topo egin zuenekoa

  Teresa Aranguren () Berriz

  Gerra garaian, ama Aborora joaten zen babeslekura. Ahizparengana Gaztelura joan zen eta ezkutalekuan egon ziren biak. Milizianoekin topo egin zuenekoa kontatzen du.

• Milizianoak baserrian lapurretan

  Teresa Aranguren () Berriz

  Gerra garaian, aita basoan egoten zen etxea zaintzen, ama Aboron eta bera beste neskatila batzuekin ezkutuan. Zaldia, gurdia eta zakuak kentzen saiatu ziren milizianoak. Etxean ezkutatuta geratu ziren.

• Milizianoek bizikleta eta behiak eraman

  Teresa Aranguren () Berriz

  Milizianoek nebari bizikleta kendu zioten. Behiak kendu zizkieten beste batzuei. Gerra garaian, bizilagunek ere ez zuten alde egin etxetik.

• Gudarientzat esnea

  Teresa Aranguren () Berriz

  Gerra garaian, erreketeak sartu aurretik, udaletxera esnea eramaten zuten, lehenengo komitera eta gero Pantaleonenera. Soberakina txahalei ematen zieten.

• Parranda gerra garaian

  Teresa Aranguren () Berriz

  Errefuxiaturik ez zuten eduki etxean. Irratia zeukaten baserri batera joan zen, Perdiletzara, eta erromeria ederra egin zuten. Gaupasa egin, meza entzun eta zaldiarekin eta gurdiarekin Markinara joan zen.