Gerraren eragina

• Aitak alde egin zuen; lapurtu zieten behia etxeratu zuen

  Gregorio Milikua Isundegi (1926) Berriz

  Ebakuatzeko abisua jaso zutenean, aitak alde egin zuen eta beste askok ere bai. Txahala egin berri zuen behia kendu egin zieten. Errandon andre batek behi zahar bat eman zien. Aitak hiru behi eta idiak eraman zituen. Amorebieta baino lehenago, behi pilo bat ikusi zituen aitak; etxekoa ezagutu eta etxera eraman zuen.

• Ehundaka soldadu karlista etxean

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Ametzuan karlisten batailoi bat bi egunez egon zen. Egun horiek nolakoak izan ziren kontatzen du; aita abereekin etxetik joana zen. Herritarrak izan ziren abisua eman zutenak. Amak umeekin geratu ziren baserriko bi bizitzetan. Karlistek ogi zuria ematen zieten. Sabaietan eta ganbaran lo egiten zuten.

• Bartzelonatik Vic-era

  Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

  Bartzelonan zeudela, zortzi pezetarekin bost lagunek egin zuten otordua; handik Vic-era joan eta lapiko hondarrak jan ondoren, lotara joan ziren. Mantarik ez zeukatenez, azpian koltxoi bat eta gainean beste bat jarrita oheratu ziren.

• Hegazkinek metrailatzen zuten etxe ingurua

  Andresa Ikaza Olabarrieta (1928) Barrika

  Sei urte zituen gerra garaian, eta ondo gogoratzen du dena. Ahizpak eramaten zuen ezkutatzera. Hegazkinek metrailatzen zuten etxe ingurua, eta hegazkinari iheska ibiltzen ziren.

• Soldaduen arrantxoa jaten zuten

  Andresa Ikaza Olabarrieta (1928) Barrika

  Gosea pasa zuten gerran eta auzoan zeuden soldaduen altzoan jesarrita haien arrantxoa jaten zuten. Batailoi osoa zuten etxe inguruan.

• Tropen mugimenduen arabera aldatu behar etxebizitza

  Andresa Ikaza Olabarrieta (1928) Barrika

  Etxe inguruko batailoiak mugitu zirenean, itzuli ziren Getxotik etxera. Bizkor mugitzen ziren tropak. Aita eta, pinudi batean egon ziren ezkutatuta. Asturiarrek eta alemaniarrek ere gogor jokatu zuten.

• Bertsolaritza 50eko hamarkadan

  Eneko Oregi Goñi (1953) Bergara

  Gerraostean bazeuden bertsolariak, baina karlistak ziren. Basarri eta Uztapide, Langileen Batailoietako batean zeuden, bat preso eta bestea guardia eta beraien artean bertsotan ibiltzen ziren. Euskaltzaindia hasi zen bertso saioak antolatzen eta pixkanaka herrietara zabaltzen joan zen. Alfonso Irigoien gai-jartzailea eta epailea.

• Euskal kulturgintza 50eko eta 60ko hamarkadetan

  Eneko Oregi Goñi (1953) Bergara

  Euskal kulturgintza asko aldatu zen 50eko hamarkadatik 60kora: bertsolariak, abeslariak... 50eko hamarkada askoz ilunagoa izan zen. Ipar Euskal Herrira joaten ziren diskoak erostera. Han ikurrinak kalean ikusteaz harritzen ziren.

• Soldaduekin jolasean

  Pepe Barandiaran Zaldibar (1924) Eskoriatza

  Tren geltoki parean frontea egon zen gerra garaian. Eliza ondotik tankeekin mendira joaten ziren soldaduak eta mutikoak ere beraiekin ibiltzen ziren.

• Gerra garaian, umeak kartutxoak batzen

  Anton Agirre Eraña (1924) Eskoriatza

  Gerra garaian, kartutxo hutsak batzen zituzten eta Zubizarretak erosten zizkien.

• Gerra denboran, "beti tiropean"

  Esteban Etxabe Arregi (1927) Arrasate

  Estebanek bederatzi urte zituen gerra etorri zenean. Fronteak aurrera egin bitartean, senide batzuen etxera joan zen Esteban. Egunero jaisten zen kalera astoarekin: etxe ostetik irtenez gero ez zuten arriskurik izaten; etxe aurrea, ostera, fronteko tiroen jo mugan zegoen. Iluntzetan, tiro-hotsa izaten omen zen. Azerikua baserrian, Estebanen amaren jaiotetxean, granada bat sartu zen kortan, eta ganadua gobernatzen zebilen Estebanen lehengusua bertan hil zen.

• Nazionalek Arrasate hartu

  Esteban Etxabe Arregi (1927) Arrasate

  Nazionalak Arrasatera nondik sartu ziren azaltzen du. Baziren soldaduak herria hartzerako ihes egindakoak. "Gerra denboran, masakrea egin zuten hemen: 45 pertsona hil zituzten" dio Estebanek. Hildakoen artean, hiru abade hil zituztela kontatzen du.

• Frontea etxe atarian

  Esteban Etxabe Arregi (1927) Arrasate

  Gerra denboran, egunero jaisten zen kalera esnea banatzera. Nahiko lan izaten zuen astoarekin etxetik ateratzeko: etxe aurrea, fronteko tiroen jo mugan zegoen, eta etxe atzetik buelta irten behar izaten zuen. Bildotsak gauez ateratzen zituen larrera. Denbora horretan, Estebanen anaia zaharrena Araotzen egon zen ardiekin. Muxibarren senide batzuekin egon zen Esteban.

• Milizianoek ondo jaten zuten

  Eustakia Agiriano Zuazua (1924) Aramaio

  Milizianoak emandako atun gozoa Eustakik oraindik gogoan du. Janari asko edukitzen zuten milizianoek auzoan egon ziren bitartean. Behin astoan zeramaten otzarakada bat merlenka, lokatzetara erori zitzaien. Sukalde ona eta nahikoa diru omen zuten milizianoek.

• Ismael Lopez de Gauna maisuarekin Eskoriatzako eskolan

  Klaudio Belategi Pagaldai (1922) Eskoriatza

  Eskoriatzako eskolan ibili zen Ismael Lopez de Gauna maisu burgostarrarekin. Gerra hasi zenean, eskolak bertan behera geratu ziren 6-7 hilabetez.

• Santa Ageda batzen soinu-jotzailearekin

  Klaudio Belategi Pagaldai (1922) Eskoriatza

  Santa Ageda batzera akordeoiarekin joaten ziren. Eskoriatzan Musika Banda bazegoen, baina denak sakabanatuta zeuden, gerraren eraginez. Kanpotik ekartzen zen soinu-jotzailea; `Angiozarko itsua´ eta herriko beste soinu-jotzaile bat.

• Gerra sasoian zapataz betetako trena hustu zutenekoa

  Klaudio Belategi Pagaldai (1922) Eskoriatza

  Gerra sasoian zapataz beteta zihoan tren bat geldik geratu zen Eskoriatza parean. Soldaduek sakeatu egin zuten eta zapatak herri osoan banatu zituzten.

• Santa Ageda eguneko eskea Eskoriatzako kaleetan

  Klaudio Belategi Pagaldai (1922) Eskoriatza

  Santa Ageda egunean, eskea kalean egiten zen. Gerra garaian pare bat urtean ez zen egin, mutikorik ez zen geratzen eta. Kale barrenetik gora joaten ziren. Asko zela iritziz gero, batzuk goitik eta besteak behetik. Poltsa eramaten zuten, dirua batzeko. Baserriko gaiak batzeko, zestoak.

• Milizianoak inguruetan azarotik apirilera

  Fermin Munduate Beitialarringoitia (1929) Eskoriatza

  Zortzi urterekin hasi zen eskolan, jada gerra hasita. Milizianoak azarotik apirilera bitartean egon ziren inguruetan. Tolosako bat egoten zen kanpandorrean, zaindari. Egunero joaten zen euren etxera gosaltzera. Atxorrotz inguruan nazionalak egoten ziren eta behetik kanoikadak botatzen zituzten harantz. Bera mutikoa zen artean eta pozik egoten zen balak, kanoikadak edo gerraren ingurukoak ikusten.

• Aita gerra sasoian Zuazon ardiekin

  Fermin Munduate Beitialarringoitia (1929) Eskoriatza

  Aitak ezkondu eta gero ipini zituen ardiak. Ardiekin ibili bai, baina ez zituen bereizten. Beraz, berriz, umetatik izan du ardiekin lotura. Gerra sasoian Arabako Zuazon pasa zuen negua ardiekin aitak eta soldaduek alde egin zutenean itzuli zen, apirilean. Negu ona egin zuen urte hartan. Ardiak gari artean ibiltzen ziren.