Gerraren eragina

• Gerra garaiko egoera: baserria jendez beteta

  Zezilia Arenaza Altuna (1922) Aretxabaleta

  Baserria nolakoa zen: logelak. Gerra garaian 25 lagun egon ziren baserrian bizitzen. Bonbardaketak Arrasaten. Kaletik etorritako hainbat familia hartu zituzten beraienean. Kaletik ekartzen zuten ogia, baba-lapikoa...

• Gerrako frontea Aretxabaleta inguruan

  Juan Urreta Zubia (1924) Aretxabaleta

  Soldaduak eta erreketeak Aretxabaletan. Frontea inguruan gelditu zen; alderdi bakoitza non egon zen gordeta. Frontea bertan egon zen bitartean, herriko bizimodua erabat aldatu zen; jende asko baserri aldera joan zen. Noiz hasi zen egoera aldatzen; frontea aurrera mugitzen...

• Gerra zibila Aretxabaletan

  Juan Urreta Zubia (1924) Aretxabaleta

  Francok herri bat hartzen zuen bakoitzean, manifestazioak egiten ziren kaleetan. Soldaduak herrian.

• Leandra eta ama "gorriekin" eta aita eta anaia erreketeekin

  Leandra Elizburu Bilbao (1923) Aretxabaleta

  13 urte zituen gerra hasi zenean. Aita eta anaia ganadua eramatera joan ziren eta bera etxean geratu zen amarekin. "Gorriak" iritsi ziren baserrira eta beraiekin eraman zituzten Leandra eta ama; aita eta anaia, berriz, erreketeekin geratu ziren eta lau hilabetean ez zuten elkarren berririk izan. Ama eta biak etxera itzuli zirenean, etxea hutsik topatu zuten. Arrasatera eta Gasteizera joan behar izan zuten deklaratzera hiru egunetan; eta, handik etxeratu zirenean, anaia eta aita aurkitu zituzten etxean. Haiek Zuatzubizkar baserrian egonak ziren morroi garai horretan.

• Gerra garaian ere, eskolara eta ganadua zaintzera

  Jesusa Lasagabaster Billar (1926) Aretxabaleta

  Gerrak ez zuen eskola gelditu Aozaratza auzoan. Bonbardaketak izan ziren inguruetan. Gogoan du Larrino aldeko zelai batean zegoela bonbek ateratzen zuten zarata.

• Goroetako Mendikurutza baserrian jaioa

  Pedro Urteaga Arregi (1931) Aretxabaleta

  Pedro Urteaga Arregi Goroeta auzoko Mendikurutza baserrian jaio zen 1931ko urriaren 19an. Lehen jaunartzea egin zuenean, gogoan ditu nazionalen kanoiak etxeko lur-sailetan kokatuta, une berean "gorriak" Murun zeudela. Olaetako don Genaro Unda zen orduan Goroetako abadea.

• Goroetako eskola eta maisuak

  Pedro Urteaga Arregi (1931) Aretxabaleta

  Goroetako eskolan ikasi zuen, Don Genaro Unda maisuarekin lehenengo, eta Don Bonifacio Arenazekin geroago. Don "Boni"ren jatorri bitxia azaltzen digu. Nazionalek Etxebarri etxean izan omen zuten biltegia gerra garaian. Doktrina eta hiru erregelak ikasi zituzten eskolan. Gerra denboran ez zuten eskola askorik izan.

• Gerra denboran kaletik baserrira babes bila

  Pedro Urteaga Arregi (1931) Aretxabaleta

  Egun gutxitan geratu zen eskolara joan gabe. 10 anai-arreba izan ziren. Osaba batek gau-eskolak ematen zizkion. Beste osaba marista bat gazte hil zen. Gerra denboran, Zubiatarrak, jaio berri zen ume batekin, Pedroren baserrian babestuta egon ziren.

• Gerra denboran eskolarik ez

  Pilar Azkarretazabal Bengoa (1924) Aretxabaleta

  Gerra garaian, bonbardaketak zirela-eta, ezin izan zuten eskolara joan. Eskoriatzatik etorritako moja batzuek ematen zuten eskola. Irakasle euskaldun gutxi egon ziren, eta eskola beti erdaraz izaten zen. Dotrina ikastera ere joaten ziren. Hijas de María kongregazioan egon zenean, goizeko sei eta erdietan ematen zieten meza. Elizako kanpai hotsekin esnatzen ziren.

• Gorrien dirua

  Asuncion Leibar Kortabarria (1924) Arantxa Olabe Leibar (1947) Arrasate

  Gorriei ardiak saltzen zizkieten diru truke. Miliziano gaixoak edukitzen zituzten etxean. Horietako bat, mortero-hotsa entzun orduko, "gorrien dirua" eskatzen hasi zen.

• Asuni tiroa gerran

  Asuncion Leibar Kortabarria (1924) Arantxa Olabe Leibar (1947) Arrasate

  Asunzion 1924an eta Arantza 1947an jaio ziren. Asunek tiro bat bota ziotenean hartu zuen sustoa kontatzen digu. Gerra zenean, bizimodua ahal zenik eta era normalenean egiten zuten, egunerokoak eginez, gerra girora ohituta.

• Gorriak (soldaduak) etxean

  Asuncion Leibar Kortabarria (1924) Arantxa Olabe Leibar (1947) Arrasate

  Gerra denboran errotak zigilatu egin zituzten. Frontea Gesalibarren egon zenean, Enuzketa baserrian miliziano gorriak egon ziren. Baserria biltegi bihurtu zuten; kontserbako janariz, oinetakoz eta bestelakoz bete zuten.

• Bonbardaketak hurbil

  Asuncion Gorostiza Bengoa (1930) Arrasate

  Gerra denboran lagunekin tortoloska jolasean egoten zen etxeko larrainean, 100 metrora bonbak erortzen zirela. Etxe inguruan zegoen kobazulo baten gordetzen ziren bonbardaketak izaten zirenean.

• Kanoikada bat baserrian

  Juana Okina Zeziaga (1922) Arrasate

  Baserria kanoikada batek hondatu zien. Aurrezki kutxako diruak berreskuratzeko, arazoak izan zituzten. Bilbora ihesean joandako Juanaren bi ahizpa ere itzuli ziren etxera. Gerra garaia beldurgarria izan zen.

• Gerratean, sotoan gordeta

  Milagros Ertzilla Arregi (1934) Arrasate

  1934ko maiatzean jaio zen Udalako Arteta baserrian. Senarra, Aramaioko ganboatarra, Artetara ezkondu zen. Gerra denboran ume pila bat soto batean gorde zituzten. Milagrosen anaia batek ihes egin zuen eta osabaren etxera joan zen.

• Gerra denboran, artzain

  Joxe Bixente Etxabe Arregi (1922) Arrasate

  Oreja hil zutenean, beste batek ihes egin zuen, errekara salto eginda. 14 urte zituen Joxe Bixentek gerra hasi zenean. Urtebete lehenago, mendira joan zen ardiekin, Deguriara, artzain. Gazta eskuz egiten zen orduan. Deguriara gerratik ihes egindako gizonak zeuden han; eta, haiek gobernatzeko, talo eta ardi-esnea ematen zien.

• Menditik ardiekin alde egin behar

  Joxe Bixente Etxabe Arregi (1922) Arrasate

  Gerra indartuz joan zen, jendea armatuz eta trintxerak eginez. Artzainek menditik jaitsi behar izan zuten ardiekin. Mendiola auzoan egon zen Joxe Bixente hilabete batzuetan. Arabako gudako kanoikada hotsa entzuten zuen Joxe Bixentek menditik.

• Erreketeekin

  Joxe Bixente Etxabe Arregi (1922) Arrasate

  Ardiak Degurian utzi eta etxera zetorrela, errekete konpainia batekin egin zuen topo Aretxabaleta inguruan. Ez zioten utzi etxera joaten, han gorriak zeudelako. Aretxabaletako osaba batek jatekoa eman zion, eta berriro Deguriara itzuli zen.

• Bala artean Deguriara bidean

  Joxe Bixente Etxabe Arregi (1922) Arrasate

  Bedoñatik zehar bilatu zuen bide seguruagoa etxera etortzeko. Arientza auzoan meza entzun ondoren, Santa Luzia bezpera batean trintxeran gorde behar izan zuen; eta, bala artean, Deguria aldera joan zen.

• Soldaduak etxean; eskolako kontuak

  Facundo Garai Txintxurreta (1931) Arrasate

  Soldaduek alde egin eta gero, eskolan doktrina ikasten hasi zen Leintz Gatzagako don Fermin Fernandez de Arroiaberekin. Katona eta kontuak egiten ere ikasi zuen. 100 soldadu inguru egon ziren etxeko aterpe batean hamar bat egunean.