Gerraren eragina
-
Maristen eliza sutan
Andoni Azkarate Larrañaga (1932) Antzuola
Zortzi anai-arreba ziren, Andoni zaharrena. Sarritan ezin zuen eskolara joan baserrian eginbeharrak zeudelako. Uzarragan hamar urte arte ibili eta gero kalera maristetara joan zen beste hiru urtetan. Maristen eliza erre zuteneko sua gogoratzen du. Eskola bukatu eta gero, baserrian lan gutxi zegoenean, gau-eskolara joaten zen kalera.
-
Lapurretak eta dirua entregatu beharra
Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola
Gerra denborako oroitzapenak. Antzuolan frontea egon zen denboran, erreketeek abereak (ardiak, oiloak...) lapurtu zizkien. Erreketeen aginduz Mariaren aitak dirua entregatu behar izan zuen udaletxean, eta diru gabe geratu ziren. Auzokoren batek salatu zuela zion Mariaren aitak: izan ere, koinatua abertzalea zen, eta hari eman zion botua.
-
Uzarragako eskola eta maisua
Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola
Uzarraga auzoko eskolan hasi zen sei urterekin, gerra hasi berritan. Joxe Mari Agirre zen Uzarragako maisua, sakristaua eta ile-apaintzailea, eta emazte sukaldariarekin batera taberna-jatetxea kudeatzen zuten auzoan.
-
Uzarragako eskola eta Bergarako eskola partikularrak
Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola
Gerra garaia bazen ere, Uzarragan eskolak ez ziren eten herrian eta beste auzo batzuetan gertatu zen moduan. Gauzak horrela, herriko eta beste auzo batzuetako umeak ere joaten ziren Uzarragako eskolara. Guztira 60 ume inguru ibiltzen ziren auzo-eskolan: adin ezberdinetako neska-mutilak gela berean. Idatzi eta irakurri gaztelaniaz egiten zuten, baina maisuak azalpenak euskaraz ematen zizkien. 11 urterekin hasi eta hiru negutan Bergarara joan zen eskola partikularrak jasotzera.
-
Ama ezin Antzuolara bueltatu
Gregorio Madariaga Lamariano (1930) Antzuola
Gerra garaian aitita Antzuolako alkatea zen eta familiako kideak herritik bota zituzten. Bere ama ere bota zutenez, erbestetik bueltan ezin izan zuen herrira sartu eta Zeraingo baserri batean egon zen. Beraiek, umeak, osaba-izekoekin egon ziren bitarte horretan.
-
Ama bisitatzeko salbokonduktoa falangean eskatu behar
Gregorio Madariaga Lamariano (1930) Antzuola
Gerra zela-eta, amak ezin izan zuen herrira sartu eta zeraingo baserri batean egon zen bizitzen. Ama bisitatzera joateko aitak salbokonduktoa behar zuen. Falangera joan behar zen eskatzera.
-
Gerra garaian gatzura jateko
Balentina Lizarralde Eskibel (1928) Antzuola
Gerra garaian kanpoko jendea izan zuten etxean. Garai hartan normalean txerrientzako zen gatzura ere aprobetxatzen zuten jateko.
-
Francok hiri bat hartzerakoan, kanpaiak jotzen zituzten
Mahai-ingurua Antzuolan 1 () Antzuola
Asentziok dio, gerra garaian hiriren bat hartzen zutenean kanpaiak jotzen zituzten. Bartzelona hartu zutenean, ardo zahagia ere izan zuten denentzako. Beste behin don Eusebiok ez zien utzi sartzen eta aguazilarekin sartu ziren azkenean. Don Eusebio eta aguazila lehengusuak ziren, baina politika kontuan arerioak. Don Luisek sermoian "bombardeos gloriosos" eta "bombardeos kriminales" desberdintzen zituen.
-
Eskolan bandera jaso eta abestu behar
Mahai-ingurua Antzuolan 1 () Antzuola
Eskola txikira falangearen txapelarekin joaten ziren. Neskak eta mutilak bananduta egoten ziren. Eskolara sartu aurretik bandera jaso eta kantu patriotikoak abesten zituzten.
-
Gerran soldaduak etxeetan
Maria Igartza (1915) Antzuola
Telleria larrugintza-lantegiko seme bat gerran hil zen zalditik jausita. Soldaduak etxe ezberdinetan egon ziren, beraienean bi nafar.
-
Gerraren eragina
Angeli Telleria () Antzuola
Gerra Zibila oso presente zuen Angelitak elkarrizketa garaian. Eibarko mutil gazte bat zelan fusilatu zuten gogoan zuen. Antzuolako kanposantuan lurperatu zuten mutil hori. Antzuola gerraren ondorioz zigortutako herria zela dio. Beraien etxean lau bat soldadu egoten ziren lotan.
-
Bergaran urtebete, gerra sasoian
Maria Etxebarria Altuna (1930) Aramaio
Umetako kontuak. Jolasean eta behizain. Sei urterekin, Bergaran egon zen baserri batean. Gerra denbora zen. Irakurtzen ikasi zuen han, bere kontura. Eskola asko gustatzen zitzaion; ezin zuenean joan, negarrez.
-
Soldaduak taloa jatera etxera
Luzia Arrizabalaga Irasuegi (1923) Aramaio
Gerra hasiera Santa Marina egunez. Tristura handia sartu zen. Krutzetatik aurrera ezin zen pasatu. Soldaduak Luziaren etxera etortzen ziren taloa jatera.
-
Zubipean gordeta egun osoz
Rufina Astola Nafarrate (1929) Aramaio
Arriola auzoan, senide baten etxean egon ziren, euren ganaduak auzoko hainbat baserritan banatu eta gero. Ganadu guztiekin itzuli ziren etxera, baina aitari ardi batzuk lapurtu zizkioten Tellamendiko gurutze inguruan. Herriko kuartelean zeuden gudariak egunero etortzen ziren etxera esne bila. Frontea herrira ailegatu zen egunean, etxeko andre eta umeak kaleko zubi baten azpian babestuta egon ziren egun osoz.
-
Abioiek oso baxu egiten zuten eraso
Rufina Astola Nafarrate (1929) Aramaio
Arriolan bizpahiru hilabete pasatu zituzten. Francoren abioiek oso baxu egiten zuten hegan erasoaldietan. Gerra bukatu eta berehala, lehengo bizimodura itzuli ziren. Osaba ere laster utzi zuten libre eta itzuli zen etxera.
-
Aramaio bi fronteren artean
Basilio Ugarte Urrutia (1925) Aramaio
Aramaioko goiko haitzean borroka gogorrak egon ziren. Haitz hori hartu eta Anbotoraino jarraitu zuten nazionalek. Hiru hilabetean egon ziren bertan. Beste aldean, Tellamendin, gorriak zeuden. Aramaio erdian zegoen, eta herritarrak egunez ez ziren kalera irteten ausartzen. Ganaduak errekara-eta, gauez ateratzen zituzten. Ganaduentzako jatekoa ere ilunetan ekartzen zuten. Hiru astez egon ziren egoera horretan. Gorriek ganaduak ostu egiten zituzten jateko.
-
Arrasaterako errepidea moztuta
Basilio Ugarte Urrutia (1925) Aramaio
Nazionalek Arrasaterako errepidea moztu zuten, eta gorriek Otxandiotik berria egin zuten. Basiliok ez zuen seniderik galdu gerran. Etxean ere ez zuten kalterik izan. Gorriek ganaduren bat eraman zieten, baina ordaindu eta gero.
-
18 urte zituela, gerra etorri
Antonio Uribarreniturrieta Bengoa (1917) Aramaio
Antoniok 18 urte zituela etorri zen gerra. "Gorriak" mendialdean zeudela, eta herriko giroa ona zela dio. Abanzada izan zenean sartu ziren soldaduak herrira. Denbora horretan Antonio baserrian egon zen: ez zuten soldaduekin gorabeherarik eduki.
-
Medikua, sukaldaria eta rantxeroa etxean hartu
Karmen Zurbano Egaña (1923) Aramaio
Gerra denborako kontuak. Nazionalen aldeko mediku bat, sukaldari bat eta rantxero bat eduki zituzten etxean. Karmenen amak nahiago zuen soldaduak etxean hartzea koltxoiak entregatzea baino. Egunero ematen zien jatekoa etxera.
-
Milizianoak janari eske
Fermin Etxebarria Elorza (1928) Aramaio
Arrasatear txapelgorri bat tiroka bere aldeko abioiak agurtzen. Gudarien ingurura joatea gustatzen omen zitzaien mutikoei, pastelak ematen baitzizkieten. Miliziano batzuek amari etxeko janari guztiak ateratzeko agindu zioten. Agintedun batekin egin zuen berba eta ezerezean geratu zen eskaera hori.