Gerraren eragina

• Batailoiak baserrietan

  Luis Aranzabal Gabilondo (1922) Bergara

  Batailoikoek tratu ona izaten zuten baserrikoekin. Inguruko herrietako jendeak osatzen zituen batailoiak. Luisen familiaren baserrian izandako batailoiak nor ziren, eta non eta nola egon ziren azaltzen du.

• Batailoiak eta ganadua

  Luis Aranzabal Gabilondo (1922) Bergara

  Batailoiak baserrian zeuden bitartean, ganadua egunean zehar kanpora ateratzen zuten, arriskutik aldentzeko. Bukaeran, ganadua kendu egin zieten. Soldaduek ordaindu egiten zuten jaten zutena, nahiz eta diru horrek geroago baliorik izan ez.

• Batailoia baserrian zegoen bitarteko soro-lanak

  Luis Aranzabal Gabilondo (1922) Bergara

  Soldaduak etxean eduki zituzten bitartean, gauez ereiten zuten garia; eta artoa eta babak ere bildu zituzten. Arriskutsua zen soroan lanean ibiltzea. Lanean zebiltzala hil zituzten bi pertsona aipatzen ditu.

• Janaria batailoia baserrian zegoen bitartean

  Luis Aranzabal Gabilondo (1922) Bergara

  Gerrako 7 hilabete zail haietan, lurra lantzen segitu behar izan zuten nola edo hala. Bergarara, hala ere, ez ziren jaisten saltzera, hartuta baitzegoen. Baserrian zerbait falta zenean, soldaduei eskatzen zieten, eta astean behin hornidura ekartzen zieten gurdizainek. Gurdizainak baserritarrak izaten ziren, eta karga eramateko edozein baserritako astoak hartzen zituzten. Soldaduei ez zitzaien janaririk falta izan.

• Gerra: beldurra eta heriotza

  Agustina Mujika Intxausti (1922) Idiazabal

  1936an, gerra iritsi zenean, gogoan du etxean ikusi zuena. Mutil batzuk etorri ziren beraien etxera, gaua pasatzeko leku eske. Beldurra pasa zuten orduan. Gerora, anaia zaharrenak soldadu eraman zituzten; eta anaia bat hil egin zen gerran.

• Gerra giroa umeen ikuspegitik

  Joxe Mari Gorrotxategi Pikasarri (1929) Tolosa

  Tolosan gerra oso azkar bukatu zen, egun gutxi batzuetan nazionalak sartu ziren eta. Gerra aurretik talde politiko asko zeuden Tolosan. Gerra garaian umea zen, baina gauza bitxiak gertatzen ari zirela jakin zuen. Checa komandantea Tolosako sarreran hil zutela ere jakin zuten.

• Soldaduei txistuka

  Margari Goia Artola (1946) Lezo

  Soldaduak Jaizkibel aldeera joan ohi ziren, hala zenean, jendea kalera atera eta txistuka aritzen ziren.

• Portugesak mugan

  Inaxi Irastortza Artola (1914) Oiartzun

  13 urterekin, Fonda San Martzialen neskame. Portugesak Fonda San Martzialen. Portugaldik alde egin eta Frantziara joaten zirenak. Harraskan aritzen zen lanean.

• Gerra denboran kamioietatik platanoak eta kokoak hartzen zituzten

  Margari Garbizu Aranburu (1927) Lezo

  Kamioak aldapa gora joaten zirenean Trintxerpetik Donostia aldera, motel joaten zirela aprobetxatuz, janaria hartzen zuen jendeak.

• Gose handia gazte garaian

  Margari Garbizu Aranburu (1927) Lezo

  12 errazionamendu zegozkien 12 senide zirelako. Apaiz bati esker ordea, beste bi gehiago lortzen zituzten. 14 errazionamendurekin moldatzen ziren goserik ez pasatzeko.

• Neba txikia hilberri eta etxea konfiskatu guran

  Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

  Nere neba bakarra gerran hil zen hiru hilabete zituela; hiru egunetan herriko hiru ume hil ziren. Miliziano asko zeuden herrian eta berain etxera ere joan ziren etxea konfiskatu behar ziela esanez. Aitaitak umearen gorpua erakutsi zien aldean zuten atsekabea adieraziz. Gorpua txinbo xaboiaren egurrezko kaxa batean gorde zuten, ezinezkoa baitzen gerratean hil-kutxa bilatzea. Egoeraz jabetuta, milizianoek alde egin zuten. Neba hil baino bi egun lehenago bonbak hasi ziren botatzen, eta hil zen egunean bertan hiru bota zituzten; hala ere, ez dakite zerk hil zuen.

• Gerran ezin hiletarik egin abade barik

  Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

  Bere neba hiru hilabete zituela hil zen Gerra Zibilean. Hiru egunetan hiru ume hil ziren. Ez zuten hileta-elizkizunik egin, abaderik ere ez baitzegoen. Umeak hiltzerakoan txilina joten zen eta horrekin lotutako esaera zahar bat dakar gogora: "Ama negarrez, aita dolorez eta abadie errezetan diruaren pozez".

• Gerran jateko faltarik ez

  Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

  Gerran ogirik ez zutenez taloa jaten zuten. Taloa, esnea eta ortuariak (baba...) bazuten eta ez zuten goserik izan. Arroza eta artoa ere guraina zuten.

• Aitajauna eta Karlistadetako kontuak

  Donato Ibarguren Unanue (1920) Bergara

  Anaiak Afrikan egin zuen soldadutza. Orduan sasoian (1934 inguruan) giro politikoa bizi-bizi zegoen. Bizkaitarrak; bizkaitarrismoa. Aitajaunak gerrateei buruz zituen pentsamenduak. Aitajaunaren inguruko ipuinak. Liberalek beraiekin joatea nahi eta ihes egin zuen. 3 urte beranduago, karlistek harrapatu zuten. Donatoren burutapenak gerrateen eta batez ere 1936ko Gerra Zibilaren inguruan.

• Gerra hasiera Tolosan

  Joxepa Sarobe Olarra (1920) Hernialde

  Gerra hasi zenean, Joxepa Tolosan zegoen, Santa Maria plazako etxe batean neskame. Etxeko leiho batetik Uzturre mendia ikusten zen; eta, tiroak zirela-eta, leihoetan koltxoiak jartzen ibili ziren. Jesusen Bihotzari kandelak piztu zizkiotela ere gogoan du. Beldurra pasa zuten. Tolosa soldaduz bete zen. Haietako bi etxean izan zituzten. Etxean borondatez hartu zituzten. Soldaduak erdaldunak ziren.

• Erreketeak eta "Margaritak"

  Joxepa Sarobe Olarra (1920) Hernialde

  Gerra hasi zenean, etxera itzultzeko gogoa zuen, baina lana egin beharra zegoen. Etxekoekin harremana mantentzen zuen, igandetan joaten zen eta. Hernialden erreketeak egon zirela gogoratzen du. "Margaritak" deitzen zituzten emakume batzuk ibiltzen ziren erreketeei laguntzen. Hernialdeko mutil bat gerran hil zen.

• Gerra hasierako oroitzapenak

  Eleuterio Izagirre Tapia (1925) Hernialde

  Gerra hasi zenean, 11 urte zituen. Leaburu aldean tiro hotsak entzuten ziren. Jende askok alde egin zuen, beldurtuta. Familiakoek egun haiek nola pasa zituzten kontatzen du.

• Erreketeak dantzan Hernialdeko plazan

  Eleuterio Izagirre Tapia (1925) Hernialde

  Hernialden erreketeak zeudenean, Ziriakok soinua jo eta besteak dantzan ibiltzen ziren. Denek txapel gorria eramaten zuten. Armatuta ibiltzen ziren. Tiro-hotsak entzuten zituzten gerra hasieran.

• Hernialdetik alde egin behar izan zuten batzuek gerra hasieran

  Eleuterio Izagirre Tapia (1925) Hernialde

  Hernialdekoen bizimodua ez zen aldatu gerra hasi zelako, baina batzuek alde egin behar izan zuten.

• Zakuekin estalita, basaz beteta etxera

  Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

  Oraingo moduko arropa eta babesgarri barik joaten ziren basoko bideetatik. Gerra denbora heldu arte ibili ziren ogia saltzen baserriz baserri. Basaz beterik itzultzen ziren; astoari hankak garbitu behar zitzaizkion ez gaixotzeko. Lantzean behin astoa jausi eta astoa altxa ezinik ibiltzen zen, baten baten laguntza izan arte.