Gerraren eragina
-
Gerran etxetik ihesean
Justa Madinabeitia Urrutia (1924) Arrasate
Zazpi ganadu bururekin, milizianoek Udalako mikeleteen etxera eraman zituzten bera, ama eta izeba. Handik Elorriora, osaba baten kale-baserri batera joan ziren. 1937ko urtarrilean etxetik irten eta urte bereko San Prudentzio egunean itzuli ziren.
-
Gerra denborako miseriak
Justa Madinabeitia Urrutia (1924) Arrasate
Elorrion esnea saltzen zieten milizianoei. Baina handik ekarritako dirua Arrasaten entregatu behar izan zuten. Garirik erein gabe geratu ziren, eta ganaduekin bakarrik aurrera egin behar. Elorrion denentzat zegoen errazionamendua, baina Arrasaten ez.
-
Gerran hildakoak
Justa Madinabeitia Urrutia (1924) Arrasate
Elorriar gehienek senideren bat frontean zuten. Gerran hildakoak ikusten ziren bide bazterretan. Ermandadeak ez zuen ordaindu gerran galdutako ganaduagatik.
-
Aita eta amandrea kartzelara
Dominika Elorza Heriz (1924) Arrasate
Arrasaten, Kondearen etxearen behealdean zegoen gerra-babeslekua gogoratzen du. Behin amandrea larritu egin zen eta berak bakarrik ihes egin zuen kaletik baserrira. San Kristobalen zegoela, semea joan zen bila eta biak harrapatu eta kartzelara eraman zituzten, espioitzat hartuta.
-
Gerrak ikasketak eten betirako
Julio Galarta Bengoa (1917) Arrasate
Ikasketen azkenengo mailan zeudela, gerra hasi zen eta betirako eten ziren ikasketok. Eskolako praktikak egitera Bergarara joaten ziren. Portillo irakaslearen eskola non zegoen azaltzen du.
-
Gerra denboran kalera
Kristina Arregi Egidazu (1928) Arrasate
Gerra denboran, soldaduak etxeko ganbaran egon ziren, euren bonba eta guzti. Orduan ahizpa baten etxera joan zen kalera, eta Mesedetako eskolan (Mercedarias) ikasteko aukera izan zuen. Arrasateko bonbardaketak eta hildakoak gogoratzen ditu.
-
Militarrak etxean
Kristina Arregi Egidazu (1928) Arrasate
20 soldadu inguru egoten ziren etxean. Jatorduak beraiek prestatzen zituzten, baina ofizialek etxeko bi logelatan egiten zuten lo; tropak ganbaran, lasto eta garo artean. Kristinak esku-bonbak bere eskuetan eduki zituen.
-
Lehertu gabeko bonbak
Kristina Arregi Egidazu (1928) Arrasate
Garratz baserri inguruan, gerran lehertu gabeko bonbak egongo direla uste du Kristinak. Orduko bonbardaketak gogoan ditu. Garratz izan zen auzoko baserri bakarra etxekoak bidali ez zituztena. Anaia beste bandoan zegoelako, agian.
-
Errepublikazaleak etxean
Patxi Zabarte Beitia (1922) Arrasate
Errepublikazaleak bere etxean egon ziren. Gorriak eta erreketeak non egon ziren azaltzen du. Auzoko guztiak Bizkaira bidali zituzten, eta etxearekin gelditu ziren. Gerratik bueltan, etxera bueltatu zirenean, dena hondatuta aurkitu zuten.
-
Oiartzungo konbentua erietxe gerran
Mari Cruz Velez de Mendizabal Arana (1912) Arrasate
Gerra garaian Oiartzunen zegoen. Irundik herria bonbardatzen zuten eta haien etxea ere jo zuen bonba batek. Emakume soldaduak gogoan ditu, beldurtu egiten zen haiekin. Zaurituak sendatzen aritzen ziren.
-
Aitajauna gizon gogorra zen
Pilar Mujika Arana (1919) Arrasate
Aitajaunak ez zekien erdaraz berba egiten. Meatzerreka auzoko Txakuena baserrikoa zen Jorge Arana aitajauna. Gerra denboran, familiak ihes egin zuen, baina aitajauna etxean geratu zen. Bere lehengusuari esker, General Tablas ezizenez ezaguna, etxea zaindu ahal izan zuen.
-
Baserria gerran suntsituta
Maria Ormaetxea Goitana (1922) Arrasate
Babestuta zeuden lekutik Eguskitza eta etxeko oiloak ere ikusten zituzten, baina ezin zuten bertara joan. Ganaduak harategira saldu zituzten. Aitak lanean jarraitu zuen, baina nazionalek gauez guardiak egitera behartzen zuten. Eguskitza baserria suntsituta geratu zen gerran.
-
Senargai gudariak zituzten neskak
Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate
Soldaduak etxean hartzera behartzen zituzten militarrek. Haietako batek "Episodios Nacionales" liburua ahaztu zuen etxean. Senargai gudariak zituzten neskak nazionalen arropak garbitzera behartzen zituzten. "Margaritak" deitzen zieten neska haiei.
-
Urte askoan bizitako Salturritarrak
Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate
Konfesatzera astean behin joaten ziren. Aita zahartu zenean, egunero joaten zen berarekin mezara. Aitari "Salturri Zaharra" esaten zioten. Salturritar denak urte askoan bizi izan ziren. Gerra denboran, aitarekin egun batzuk pasatu zituen Salturri baserrian. San Valerioetan ere joaten ziren. Baserritar peto eta errugabe asko hil omen zituzten gerran.
-
Salturrira jende asko babes bila
Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate
Salturri baserrian jende asko zegoen, gerratik babestera joanda. Gerra oso txarra dela dio Julik. Zenbat sufrimendu jasan zuten ama koitaduek senarrak kartzelan zituztela.
-
Gerra denboran, Oñatin
Bixente Azkarate Zabarte (1933) Arrasate
Gerra hasi zenean, Bixente eta beste anaia bat Oñatiko izeba baten etxera eraman zituzten, eta han egon ziren gerrak iraun zuen denbora guztian. Bixenteren familiakoak Oñatiko Kale Zaharrean bizi ziren, eta oraindik gogoan du etxeko sarrera nolakoa zen.
-
Eskoriatzako marianistekin desfilatzen
Juan Leibar Guridi (1926) Arrasate
Hamabi urtera arte, auzoko eskolan ikasi zuen. Gero Eskoriatzako marianisten eskolara joan zen. "Balneario de los marianistas"en lau urtez ikasi zuen. Gerra denbora zen, eta desfileak egiten zituzten Eskoriatzako parrokiara, Francoren garaipenak ospatzeko.
-
Aitaren baserrira babes bila
Juan Leibar Guridi (1926) Arrasate
Loretoki etxean oiloak eta untxiak zituzten. Ortuan hazitako marrubiak ospitalera saltzen zituzten. Gerra auzora zetorrela eta, Erenuzketa baserrira joan ziren babestera. Han pasatu zuten hilabetean euren etxea garbitu egin zieten. Arrasateko guduari buruzko azalpenak.
-
Gerra denboran, "beti tiropean"
Esteban Etxabe Arregi (1927) Arrasate
Estebanek bederatzi urte zituen gerra etorri zenean. Fronteak aurrera egin bitartean, senide batzuen etxera joan zen Esteban. Egunero jaisten zen kalera astoarekin: etxe ostetik irtenez gero ez zuten arriskurik izaten; etxe aurrea, ostera, fronteko tiroen jo mugan zegoen. Iluntzetan, tiro-hotsa izaten omen zen. Azerikua baserrian, Estebanen amaren jaiotetxean, granada bat sartu zen kortan, eta ganadua gobernatzen zebilen Estebanen lehengusua bertan hil zen.
-
Nazionalak Muxibarren
Esteban Etxabe Arregi (1927) Arrasate
Muxibar baserrian nazionalak egon ziren. Bertan zeuden kanoiak, eta handik tirokatzen zuten Untzillara (Aramaio), Muru gainera, Udalara eta Elorrio aldera.