Gerraren eragina

• Gerra garaian, umeak kartutxoak batzen

  Anton Agirre Eraña (1924) Eskoriatza

  Gerra garaian, kartutxo hutsak batzen zituzten eta Zubizarretak erosten zizkien.

• Gerra denboran, "beti tiropean"

  Esteban Etxabe Arregi (1927) Arrasate

  Estebanek bederatzi urte zituen gerra etorri zenean. Fronteak aurrera egin bitartean, senide batzuen etxera joan zen Esteban. Egunero jaisten zen kalera astoarekin: etxe ostetik irtenez gero ez zuten arriskurik izaten; etxe aurrea, ostera, fronteko tiroen jo mugan zegoen. Iluntzetan, tiro-hotsa izaten omen zen. Azerikua baserrian, Estebanen amaren jaiotetxean, granada bat sartu zen kortan, eta ganadua gobernatzen zebilen Estebanen lehengusua bertan hil zen.

• Nazionalek Arrasate hartu

  Esteban Etxabe Arregi (1927) Arrasate

  Nazionalak Arrasatera nondik sartu ziren azaltzen du. Baziren soldaduak herria hartzerako ihes egindakoak. "Gerra denboran, masakrea egin zuten hemen: 45 pertsona hil zituzten" dio Estebanek. Hildakoen artean, hiru abade hil zituztela kontatzen du.

• Frontea etxe atarian

  Esteban Etxabe Arregi (1927) Arrasate

  Gerra denboran, egunero jaisten zen kalera esnea banatzera. Nahiko lan izaten zuen astoarekin etxetik ateratzeko: etxe aurrea, fronteko tiroen jo mugan zegoen, eta etxe atzetik buelta irten behar izaten zuen. Bildotsak gauez ateratzen zituen larrera. Denbora horretan, Estebanen anaia zaharrena Araotzen egon zen ardiekin. Muxibarren senide batzuekin egon zen Esteban.

• Milizianoek ondo jaten zuten

  Eustakia Agiriano Zuazua (1924) Aramaio

  Milizianoak emandako atun gozoa Eustakik oraindik gogoan du. Janari asko edukitzen zuten milizianoek auzoan egon ziren bitartean. Behin astoan zeramaten otzarakada bat merlenka, lokatzetara erori zitzaien. Sukalde ona eta nahikoa diru omen zuten milizianoek.

• Ismael Lopez de Gauna maisuarekin Eskoriatzako eskolan

  Klaudio Belategi Pagaldai (1922) Eskoriatza

  Eskoriatzako eskolan ibili zen Ismael Lopez de Gauna maisu burgostarrarekin. Gerra hasi zenean, eskolak bertan behera geratu ziren 6-7 hilabetez.

• Santa Ageda batzen soinu-jotzailearekin

  Klaudio Belategi Pagaldai (1922) Eskoriatza

  Santa Ageda batzera akordeoiarekin joaten ziren. Eskoriatzan Musika Banda bazegoen, baina denak sakabanatuta zeuden, gerraren eraginez. Kanpotik ekartzen zen soinu-jotzailea; `Angiozarko itsua´ eta herriko beste soinu-jotzaile bat.

• Gerra sasoian zapataz betetako trena hustu zutenekoa

  Klaudio Belategi Pagaldai (1922) Eskoriatza

  Gerra sasoian zapataz beteta zihoan tren bat geldik geratu zen Eskoriatza parean. Soldaduek sakeatu egin zuten eta zapatak herri osoan banatu zituzten.

• Santa Ageda eguneko eskea Eskoriatzako kaleetan

  Klaudio Belategi Pagaldai (1922) Eskoriatza

  Santa Ageda egunean, eskea kalean egiten zen. Gerra garaian pare bat urtean ez zen egin, mutikorik ez zen geratzen eta. Kale barrenetik gora joaten ziren. Asko zela iritziz gero, batzuk goitik eta besteak behetik. Poltsa eramaten zuten, dirua batzeko. Baserriko gaiak batzeko, zestoak.

• Milizianoak inguruetan azarotik apirilera

  Fermin Munduate Beitialarringoitia (1929) Eskoriatza

  Zortzi urterekin hasi zen eskolan, jada gerra hasita. Milizianoak azarotik apirilera bitartean egon ziren inguruetan. Tolosako bat egoten zen kanpandorrean, zaindari. Egunero joaten zen euren etxera gosaltzera. Atxorrotz inguruan nazionalak egoten ziren eta behetik kanoikadak botatzen zituzten harantz. Bera mutikoa zen artean eta pozik egoten zen balak, kanoikadak edo gerraren ingurukoak ikusten.

• Aita gerra sasoian Zuazon ardiekin

  Fermin Munduate Beitialarringoitia (1929) Eskoriatza

  Aitak ezkondu eta gero ipini zituen ardiak. Ardiekin ibili bai, baina ez zituen bereizten. Beraz, berriz, umetatik izan du ardiekin lotura. Gerra sasoian Arabako Zuazon pasa zuen negua ardiekin aitak eta soldaduek alde egin zutenean itzuli zen, apirilean. Negu ona egin zuen urte hartan. Ardiak gari artean ibiltzen ziren.

• Milizianoek ihes egin zuten eta etxea erreketez bete zitzaien

  Fermin Munduate Beitialarringoitia (1929) Eskoriatza

  Gerra sasoian tuneletan ezkutatzen ziren bizilagun guztiak. Egun batean amak igarri zuen mugimendua zegoela eta, tunelean zeudela, milizianoak ikusi zituzten ihesean. Soldadu frankistek tuneletik irten eta etxeratzeko agindu zieten. Iluntzerako etxea erreketez bete zitzaien. Orduko bizipenak. Gauean etorri eta goizerako alde egin zuten. Alemaniarren hegazkinek ("kazak") inguruko zelaiak zuloz bete zituzten. Horietako bat zen Zarimutzen jausi zena.

• Milizianoek bildotsak harrapatu zizkietenekoa

  Fermin Munduate Beitialarringoitia (1929) Eskoriatza

  Milizianoak azarotik apirilera bitartean egon ziren inguruetan. Zerbait jan behar eta baserrietatik abereak lapurtzen zituzten. Ardiak zaintzen zegoela, milizianoek bi bildots harrapatu zizkioten egun banatan. Berak asko maite zituen bildotsak eta orduan bizitakoak kontatzen ditu. Izekok Araba partera pasatu zituen bildotsak, denak eraman ez zitzaten. Nazionalak pasa besterik ez ziren egin, eta haiek ez zieten ezer lapurtu.

• Gerra sasoian lokomotorrak ganadua harrapatu

  Tomas Beitia Arejolaleiba (1933) Eskoriatza

  Ganaduak zaintzen ibili behar izaten ziren, trenbidera joan ez zitezen. Itxitura beraiek egin behar izaten zuten. Gerra sasoian ez zen egon trenik eta ganaduak libre ibili ziren. Baina egun batean lokomotor bat pasa zen ganadua tunelean zegoela eta idi parea eta bi behi harrapatu zituen. Auzoko ganadu ermandadean uztarriko ganaduak bakarrik sartzen ziren.

• Gerra sasoiko oroitzapenak

  Tomas Beitia Arejolaleiba (1933) Eskoriatza

  Gerra sasoian hiru urte zituen, baina gogoan du larrainean miliziano kuadrilla nola egon zen aitarekin hizketan. Soldaduak non egon ziren. Gogoan du baita ere milizianoak nola joan ziren euren etxera abadearen sotanarekin eta kristoa hartuta, elizan egon ostean. Milizianoetako batek euren ezkaratzean apurtu zuen kristoa. Sukaldea nolakoa zen.

• Milizianoen artean talde desberdinetakoak

  Tomas Beitia Arejolaleiba (1933) Eskoriatza

  Milizianoen artean talde desberdinetakoak zeuden: CNTkoak, abertzaleak, UHPkoak... Bazeuden gudari batzuk ia egunero joaten zirenak euren etxera gosaltzera. Norbaitek mehatxatu edo estutzen bazituen, leihoan izara zuria jartzeko esaten zioten amandreari. Behin edo behin hala egin eta, goitik tiroka hasten zirenean, "UHP, UHP" deiadarka hasten ziren, ihes egiten zuten bitartean.

• Frontea Santa Kurutz inguruan

  Emilio Azurmendi Agirre (1936) Eibar

  Gerra sasoian frontea izan zuten bertan. Etxera joaten zitzaizkien janari bila-eta. Kanoia zegoen zementuzko koadro bat zegoen baina jada kenduta dago. Bertan errepublika zaleak egon ziren, eta nazionalak Arraten. Gurasoek kontatutako zenbait bizipen kontatzen ditu. Baserriaren kokapena fronterako aproposa zen.

• Erreketeak melokotoiak ordaindu zizkionekoa

  Antonio Sarasola Imaz (1929) Anoeta

  Antonioren etxe ondotik erreketeak pasa ziren Andazarrateko bidean. Melokotoiak nola hartu eta dirua eman zioten gogoan du. Orduan ezagutu zuen zentimoa (apaizek zirkulaziotik kendua zeukatena).

• Bederatzi urte zituela gerra hasi

  Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

  Bederatzi urte zituela hasi zen Gerra Zibila. Agustinen aita politika kontuetan ibiltzen zen. Orduko oroitzapenei buruz hitz egiten du. Nafarroako borrokaldia, Uzturretik behera soldaduak eta iheslariak sartu zirela... aipatzen du. Tiruak entzuten zituztenean, lurrean etzateko agindua zuten etxean.

• Zubipean balak bilatu

  Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

  Gerra garaiko oroitzapenak. Zubipean zerbait ezkutatzen ikusi zuten, eta hura miatzera joan zirenean izugarrizko bala pila bilatu zuten. Balak trenbidean jartzen zituzten, eta trena pasatzen zenean lehertu egiten ziren. Trenari harriak botatzen ibiltzen ziren.