Gerraren eragina

• Gerran Gardatatik Lekeitio zelan ikusten zuten

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Lekeitio

  Mairuen beldur ziren gerra garaian. Gurutz gorrikoak zaurituak garraiatzen aritzen ziren Lekeitiora bidean eta erizainak zuriz jantzita ikusi eta mairuak zirela pentsatzen zuten. Bide guztia janariz eta aparteko tramankuluekin beteta utzi zuten. Kanpaiak entzuten zirenean, abioiak zetozela uste zuten eta horrexegatik ezkutatu behar zirela, baina oker zebiltzan, faxistak Lekeitiora sartzen zeudela esan gura zuen.

• Mikel Laboa bertan errefuxiatu

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Lekeitio

  Gerra garaian Mikel Laboaren familia beraien ondoko baserri batean egon zen. Denbora askoan egon ziren bertan. Aita ihes eginda zuten eta Mikel Laboaren ama seme-alabakaz egon zen bertan.

• Azkueren "Ardi galdua" lana

  Mari Jose Olaziregi Alustiza (1963) Lasarte-Oria

  Euskara estandarraren falta zegoen. Azkueren 1918ko "Ardi galdua" aipatzen du; ingelesaren alde kokatzen da, euskaldunek haien artean euskaraz egin behar dutela dio. Kolpe militarrak dena lehertzen du.

• Ama, maistra izandakoa; aita, arotza

  Joxe Irazu Garmendia (1951) Asteasu

  Aita arotza zen eta ama maistra izandakoa. Ama unibertsitatera joatekoa zenean, gerra atera zen eta gerra ondorengo maistra moduan aritu zen Asteasuko auzo batean. Ezkondu eta gero, ez zuen maistra lanik egin. Udaletxean kontabilitatea lan batzuk egin zituen. Gerrak gaur eguneraino eragiten duen kaltea ekarri zuela azaltzen du.

• "Verdes" argitaletxea, gerrarengatik itxitakoa

  Patri Urkizu Sarasua (1946) Lezo

  Bilbon "Verdes" argitaletxea zegoen. Lauaxetak han argitaratzen zituen bere poesia lanak, esaterako. Donostian ere baziren beste argitaletxe batzuk. Francoren aldekoak Bilbon sartu zirenean, ordura artekoa pikutara joan zela dio. Lauaxeta eta beste hainbat idazle fusilatu zituzten, eta euskarari eta euskal literaturari kalte handia egin zion.

• "Eleberri eguna" eta "Uztaro" eleberria, gerra betean

  Patri Urkizu Sarasua (1946) Lezo

  Gerra piztua zelarik, "Eleberri eguna" egin zen. "Uztaro" eleberria argitaratu zuen Toma Agirrek 1937an, "Barrensoro" ezizenarekin.

• Milizianoekin topo egin zuenekoa

  Teresa Aranguren () Berriz

  Gerra garaian, ama Aborora joaten zen babeslekura. Ahizparengana Gaztelura joan zen eta ezkutalekuan egon ziren biak. Milizianoekin topo egin zuenekoa kontatzen du.

• Milizianoak baserrian lapurretan

  Teresa Aranguren () Berriz

  Gerra garaian, aita basoan egoten zen etxea zaintzen, ama Aboron eta bera beste neskatila batzuekin ezkutuan. Zaldia, gurdia eta zakuak kentzen saiatu ziren milizianoak. Etxean ezkutatuta geratu ziren.

• Milizianoek bizikleta eta behiak eraman

  Teresa Aranguren () Berriz

  Milizianoek nebari bizikleta kendu zioten. Behiak kendu zizkieten beste batzuei. Gerra garaian, bizilagunek ere ez zuten alde egin etxetik.

• Gudarientzat esnea

  Teresa Aranguren () Berriz

  Gerra garaian, erreketeak sartu aurretik, udaletxera esnea eramaten zuten, lehenengo komitera eta gero Pantaleonenera. Soberakina txahalei ematen zieten.

• Parranda gerra garaian

  Teresa Aranguren () Berriz

  Errefuxiaturik ez zuten eduki etxean. Irratia zeukaten baserri batera joan zen, Perdiletzara, eta erromeria ederra egin zuten. Gaupasa egin, meza entzun eta zaldiarekin eta gurdiarekin Markinara joan zen.

• Irratiarekin parrandan eibartarrekin

  Teresa Aranguren () Berriz

  Gerra garaian gaupasa egin zutenean, erromerian, eibartarrek ekarritako irratiarekin, nortzuk ibili ziren kontatzen du. Pantaleonenean gramola zegoenean, dantzan ibiltzen zen.

• Gerra garaian, herritarrak esne eske

  Teresa Aranguren () Berriz

  Gerra garaian, esne bila etortzen zitzaizkien batzuk etxera. Orduko pasarte barregarria kontatzen du.

• Aita ezkutuan eta denak beldurrez

  Enrike Etxeberria Aldazabal (1936) Fernando Etxeberria Aldazabal (1932) Berriz

  Gerra sasoian, aita ezkutuan zegoela, Bernardina izeneko eibartarra joaten zen etxera umearekin. Umeak aita ikusi zuen ohepean. Beldur sakona sentitzen zuten. Ama Eibarrera joaten zen lanera.

• Herrian musikarako zaletasun handia

  Mikaela Urkiola Usabiaga (1923) Santos Urkiola Usabiaga (1921) Beasain

  Jaiegunetan, musika egoten zen. "Ttunttune". Musika Banda. Beraiek gazte zirenean, gerra piztu eta bizimodua asko aldatu zen. Orfeoia.

• Auzoko neska-mutilen ibilerak gerra garaian

  Felipe Altuna Egidazu (1929) Bergara

  Sagastietxea. Gerra garaian, auzoko neska-mutilak bertan elkartzen ziren eta gramofonoa entzuten zuten. Familia nolakoa zen. Lursail handien jabeak.

• Pospolinetako erretratua I

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Gerra sortu zenean, ehule jantzia, pospolinetakoa, aitak zaku batean sartu eta erre egin zuen. Bera negarrez. Erretratua erakusten du. Pospolinak eta ezpata dantzariak.

• Dokumentatu barik zegoelako kartzelara

  Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

  Kantabriako Ampuero herrian morroi lanetan zebilela, milizianoek dokumentuak eskatu zizkieten, baina 16 urte zituenez ez zuen dokumenturik. Hori dela-eta, Santoñako kartzelara eraman zuten. Santanderreko Sardineron egon zen Eusko Jaurlaritzako egoitza eta bertara joan zen dokumentu bila.

• "Kukue" esaten zioten maistrari

  Claudio Lejarreta (1925) Berriz

  Gerra hasi zenean, anaia soldadu joan zen eta aita kartzelan sartu zuten. Behiak zaintzen ibiltzen zenez, eskolara gutxi joaten zen. Maistrari "kukue" esaten zioten. Bere gelakideei buruzko kontuak aipatzen ditu.

• Carmen Torres maistrarekin instrukzioa

  Claudio Lejarreta (1925) Berriz

  Carmen Torres maistra Bilbotik etortzen zen eta egunkaria irakurtzen zien. Diktaketa egiten zuten eta ondoren instrukzioa egitera behartzen zituzten.