Borroka

  • Laurentzi Aretxabaleta Gernikako bonbardaketan izekoren etxea suntsitu

    Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

    Gernika bonbardatu zutenean ama eta arreba izekorenean zeuden, Gernikan. Etxe azpira sartu ziren eta irten zirenean etxea desagertu egin zela ikusi zuten.

  • Laurentzi Aretxabaleta Gorrien aldeko gazteak boluntario gerrara

    Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

    Aitak berrogeita bost urte zituen gerra sartu zenean, ez zuten adin horretako jendea frontera eramaten. Gazte gehienak boluntario irteten ziren gerrara joateko. Nazionalek, ostera, hogei urtetik gorako mutiko guztiak eramaten zituzten gerrara.

  • Florentino Legorburu Gerrako oroitzapenak

    Florentino Legorburu Etxebeste (1930) Pasaia

    Gerra hasi zenean, Florentinok sei urte zituen. Itsasontzietatik botatzen zitzuten tiroetako balak baserri aurreko iratze-metetan sartzen ziren. Donibanetik jende askok ihes egin zuen mendi aldera, Bilbora... Arrokaundietan kaleko jendea hartu zuten. Herrerako fusilamenduetako tiro-hotsak entzuten zituzten. Trabajadoreak gogoratzen ditu Jaizkibelgo bidea egiten.

  • xebe sistiaga Ia hiru urte eta erdi soldadutzan

    Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

    Ia hiru urte eta erdi egin zituen soldadutzan. Nondik nora ibili zen kontatzen du. Beran, metrailadore-habiak egiten ibili zen: habia horiek nolakoa ziren azaltzen du. Gerra denboran, eraikuntza zibila erabat geldirik egon zen; porlan eta burni guztiak militarrentzako izaten ziren.

  • Santio Garmendia Garmendia Gerra hasiera

    Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa

    Nafarrak, falangea eta erreketeak aipatzen ditu. Gerra hasi zen egunean, lagun batekin basoan zebilen harria ateratzen, eta kanoi baten tiroaren soinua entzun zuten. Gaintzatik Abaltzisketara bota zuten kanoikadak Amezketan egin zuen eztanda. Kanoiaren bigarren tiroak soroan zuloa egin zuen; eta, hura entzundakoan, behiak bildu eta etxera bueltatu ziren. Soldaduak Larraitzen egon ziren egun batzuetan, eta gero etxeetara joan ziren mutilen bila. Soldaduak pertsona garbiak zirela uste du.

  • Santio Garmendia Garmendia Gerra garaian Tolosan

    Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa

    Gerra hasieran, Abaltzisketan bertan geratu zen eta abuztuan, Ama Birjinaren egunean, Tolosara joan zen. Tolosan, ardoa, neska gazteak eta festan bezala ibili zirela dio. Izaskun mendian abioiak tirokatzen saiatzen ziren, Tolosako aitona zahar batek fusila nola erabiltzen zen erakutsi ondoren. Errekete egon zen azarora arte. Orduan soldadu izateko instrukzioa egin zuen Lizarran. Gauean, batak besteari galdetzen zioten etxekoen egoeraz jakiteko. Bere ustez, tartean zeuden nagusiak ziren dena dominatzen zutenak.

  • Santio Garmendia Garmendia Gerrako basakeriak II

    Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa

    Gerran Legution (Araba) zeudela, herriaren sarreran, erreka koskor bat pasatzerakoan, tiroketa izan zen. Orduan ebaki zioten hanka nazionalista bati. Moztutako izterra makalaren puntan jarrita egon omen zen eta ikara sortu zitzaiela dio.

  • Santio Garmendia Garmendia Gerrako batailak

    Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa

    Lizarran, soldadu garaian, ardoa egiteko sasoian, kuartelean erdi mozkortuta zeudela, Inuzente egunean, denak altxarazi zituztela kontatzen du, kontrakoek Gasteiz hartu behar zutelako. Gasteiztik gertu, Legution ("Billerle"), zalditeriako kuartelean, moroekin eta nazionalistekin tiroketa izan zen. Bere aldekoak moroekin komunikatuta zeudela dio.

  • Jesus Arkotxa 16 urterekin preso

    Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

    Bere kuadrillakoak ebakuatuta joan ziren Frantziarantz; baina bera etxean gelditu zen, hagina kenduta minez zegoelako. Elantxobera heldu orduko, harrapatu eta preso hartu zituzten. Galdeketan Jesusen izena aipatu zuten, eta bera ere atxilotu egin zuten 16 urte bete zituen egun berean. Sei urteko kartzela-zigorra ezarri zioten, baina hiru hilabeteko kondena baino ez zuen bete Bilboko komandantzian. Hiru solairutan banatuta egon zen komandantzia.

  • Ines Lezea Eibartik Mutrikura, gerratik ihesi

    Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

    Inesen gurasoak mutrikuarrak ziren, baina Eibarren bizi ziren. Gerra etorri zenean, aitak Donibane Lohitzunera egin zuen ihes. Eta amak lau seme-alabak Mutrikuko Ziñua baserrian utzi zituen. Bi txikienak aitaren familiarekin Berastegira eraman zituzten. Ahizpa zaharragoa Ziñuan geratu zen, eta anaia zaharrena, berriz, Beliotegi baserrira eraman zuten. Anaia eta bera asto-otarran sartuta eraman zituzteneko oroitzapena.

  • Ines Lezea Pazko Eguneko meza, gerra denboran

    Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

    Gerra denborako Eibarko kontuak. Inesen ama soldadu "gorrien" sukaldari lanetan ibili zen. Bi soldadu laguntzaile jarri zizkioten. Pazko Egunean Orbeaneko kaperan meza izan zuten. Kaperari buruzko azalpenak. Meza eman zutenak, amaren soldadu laguntzaileak; biak abadeak ziren.

  • Ines Lezea Amak Eibartik alde egin

    Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

    Soldaduak Eibarren sartu zirenean, Inesen amak alde egin zuen herritik. Ermuan, Hambretik gorako baserri batean pasatu zituen pare bat egun.

  • Kandido Urreizti 9 urte zituela, gerra hasi

    Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

    Kandidok bederatzi urte zituela, gerra hasi zen. Gerraren eraginez bizitza, giroa aldatu egin zela dio. Soldadu italiarren tropa bat Erdiko Kalean egon zen, maristen eskolan. Eskolako patioan eta frontoian egiten zituzten instrukzioak. Sabanika kalean bizi zen mikelete bat eta haren familia gerra denboran Zarautzera joan ziren.

  • Kandido Urreizti Soldaduei ogia lapurtu

    Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

    Gerra denborako kontuak. Erdiko kalean soldadu italiarrak egon ziren. Jateko faltan, soldaduei ogia lapurtzen zien.

  • Kandido Urreizti Jaime I eta Baleares gerrako itsasontziak

    Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

    Gerra denborako kontuak. Herriko bikaria bere etxean egon zen ezkutatuta. Kandido Saturraranera bidali zuten senide batzuen etxera. Saturraran eta Ondarroa bitartean, Jaime I eta Baleares gerrako ontziak zeuden itsasoan. Itsasontzietatik Katetxe azpira bonbak nola botatzen zituzten kontatzen du.

  • Karidad Mendizabal Aeroplanoak eta babeslekua

    Karidad Mendizabal (1929) Mutriku

    Gerra garaiko oroitzapenak. Aeroplano bat pasatzen zenean non babesten ziren aipatzen du. Bonba txikiak botatzen omen zituzten, "lehertzen ez zirenak". Errazionamendua, ilarak... aipatzen ditu.

  • Jesusa, Agustin eta Maribel Gerra garaiko oroitzapenak eta gerora entzundakoak

    Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

    Hasiera batean milizianoak pasa egin omen ziren aurrera, baina erreketeak atzean gelditu zirenean berriz itzuli omen ziren, eta Jesusaren baserri inguruan kokatu. Gernikako bonbardaketa Agustinek 5 urte bete zituen egunean izan zen. Gogoan ditu hainbat kontu. Inguruan ere bota zituzten bonbak. Esaten zuten Urkaregin bolbora kentzen zietela bonbei, eta batzuk ez zirela lehertzen. "Esperanza" lantegian munizioak egiten ziren.

  • 528 Lantegietako sirenak

    Miren Zuazabeitia Herrasti (1930) Aretxabaleta

    Serenorik ez du ezagutu. Lantegietan sirenak jotzen zituzten irteteko ordua baino lehen. Gerra garaian, sirenak ere jotzen ziren jendea babeslekuetara joateko.

  • Inas Munitiz Gudariek pasa behar izandakoak

    Inas Munitiz Lartitegi (1925) Bermeo

    Boluntario joandako gudariek oso txarto pasa zuten. Lehenengo, euskaldunen alde; gero, nazionalekin; eta gero, zerbitzu militarra egin behar zuten. Urte asko guztira. Bere anaia Teruelen egon zen; bataila handiak egon ziren bertan.

  • Anita Larrauri Sollubeko eta Matxitxakoko erasoak

    Anita Larrauri Anasagasti (1931) Bitore Urkijo Egarista (1925) Bermeo

    Gerran gauza asko ikusi zituzten: zaurituak, hildakoak... Etxeetan ere gudariak izaten zituzten. Gudari gehienak "goittarrak", gipuzkoarrak, ziren. Matxitxakoko bataila Talatik ikusi zuten eta kanoien zaratak altu entzuten ziren.