Borroka

• Gerran frankisten tropak sartu ziren eguna

  Agapito Usabiaga Oiarbide (1930) Beasain

  Gerra garaiko kontuak. Tropak sartu zireneko eguna.

• Etxe ondoan erori zen bonba bat

  Plazida Intxausti Lekuona (1896) Beasain

  Gerra Zibilean, bonba bat erori zen etxe ondoan. Behiak etxera ziztu bizian nola etorri ziren ondo gogoan dauka.

• Karrantzara eta Torrelavegara ebakuatuta

  Txomin Aranbarri Larizubirrementeria (1924) Durango

  Gerra hasi zenean, etxetik atera zituzten bera eta bere familiakoak. Etxeko lau behiak, astoa eta jeneroz betetako gurdia hartuta, Durangoko tren-geltokira joan ziren. Ganadua kargatzen zeudela, obusak hasi ziren jaurtitzen Ezkurdira. Hiru arrebak, amama, osaba eta bera Karrantzara eta Torrelavegara joan ziren; Karrantzako baserri batean egon ziren bi hilabete eta erdiz 80 bat lagun. Karrantza hartu zutenean Torrelavegara joan ziren. Durangora bueltatzeko trena astelehenez hartu zuten, eta eguenez (ostegunez) heldu ziren.

• Errefuxiatuak etxean

  Milagros Zubillaga Solagaistua (1925) Durango

  Fusilatzeak eta bonbardaketak Durangon. Etxean Gipuzkoako errefuxiatuak izan zituzten

• Durangarrak abioien beldurrez

  Milagros Zubillaga Solagaistua (1925) Durango

  Karrantzako alkateak beti ematen zien zerbait, bertara joaten zirenean babes bila. Karrantzan ez zuten bonbardaketarik ezagutu; baina, abioi-hotsa entzun orduko, han zeuden durangarrak ezkutatu egiten ziren etxe ondoko zanga batean.

• Zubi Esekian behiekin

  Gotzon Atutxa Estankona (1930) Durango

  Gerran, bonbek ateratzen zuten distira gogoratzen du, bera sasi artean gordeta zegoela. Zugastietara egin zuten ihes, eta handik Morgara. Gero, Portugaletetik Ortuellara; eta handik, etxera bueltatu ziren. Aita sei behirekin Bizkaiko Zubi Esekitik pasatu zen. Aita Ortuellatik frontera eraman zuten, baina gauez hanka egin eta etxera iristea lortu zuen.

• Kanoikadak Mandubitik

  Inazio Barandiaran Aldasoro (1931) Beasain

  Gerra hasi zenean, aitona eta amonarekin Astigarretara joan zen. Erreketeak; nafarrak. Toponimia. CAF lantegian gerrarako munizioa egiten zuten. Mandubitik kanoikadak botatzen zituzten CAFera.

• Mariren nebak Matxitxakoko batailan parte hartu zuen

  Mari Azkarate Araukua (1924) Bermeo

  Mariren nebak Matxitxakoko batailan parte hartu zuen hamabost urterekin. Omenaldia egin diote duela gutxi. Orduko ia denak hilda daude, anaia da geratzen den bakarrenetarikoa. Ahizpa Frantzian ebakuatuta izan zuen Marik.

• 17 urtegaz aitagaz trintxerak egiten

  Inozenzio Astorkiza Zigarreta (1920) Bermeo

  Eskolara kilimetro bat zuten eta oinez egiten zuten joan-etorria. Gerra Zibilak 3 urte iraun zituen eta nahiz eta gaztea izan, PNVkoekin eta eta aitagaz batera Asturiasera joan zen ihesi. Baina bertara heldu eta trintxerak egiten jarri zituzten. Asturiasen zeudela, 18 urtetik gorakoa kartzelara sartu eta besteak etxera bildali zituzten. Inoz gaixotu egin zen eta ospitalean egon zen. Etxera bueltatu eta handik gutxira Francok altxatu zituen bere belaunaldikoak.

• 18 urterekin 6 urtetarako nazionalekin gerrara

  Inozenzio Astorkiza Zigarreta (1920) Bermeo

  Gerratean aitagaz batera trintxerak egiten egon ostean, etxer bueltatu eta Francok bere belaunialdikoak altxatu zituen. Iruñean insturkzioa iaksi ostean Teruelera joan ziren. Gerra amaitu ostean Valentziara joan ziren eta handik etxera. Baina handik gutxira berriro ere Galiziara joan behar izan zuen artezilari lanetan aritzeko. Beste hiru urte edo egin zituen bertan, guztira 6 urte egin zituen soldadu. Gerora, etxera bueltatuta, basoan lan asko egindakoa da Inoz.

• Erreal bi eguneko soldadu

  Inozenzio Astorkiza Zigarreta (1920) Bermeo

  Nazionalekin gerrara joan behar izan zuen. Teruelen egon ziren hasieran. Valentzia eta Madrid izan ziren errenditzen lehenak eta Valentziara joan ziren. Etxean 10 egun egin ostean, berriro joan behar izan zuen. Guztira sei urtez egon ze soldadu, Gerratean bertan zortzi hilabetez egon zen, gainerakoan basoan eta kuartelean artiu zen. Gerratean bestela kobratzen zutenaren bikoitza jasotzen zuten. Etxera esku bete diruz bueltatu ei zen. Ez zuten goserik ezagutu.

• Gerrako zikinkeria oraindik bistan

  Inozenzio Astorkiza Zigarreta (1920) Bermeo

  Gerran ez zuen goserik ezagutu, baina gorputz guztia zorriz eta ardiz (arkakusoz) beteta izan zuten. Gerra bukatu ostean, bi egunez tratamendu bat jaso zuten erizain batzuek lagunduta. Oraindik ere orduko orbanak ditu.

• Gerran behin arropak eransterakoan berriak jantzi

  Inozenzio Astorkiza Zigarreta (1920) Bermeo

  Gerra Zibilean soldaduen arropak erabiltzen zituzten. Oinetakoak eta arropak luzaroan aldatu barik egoten ziren, eta eransterakoan berriak ematen zizkieten. Lo ere basoan bertan egiten zuten beste zeregin guztiak bezala.

• Gerrak ikararik ez

  Inozenzio Astorkiza Zigarreta (1920) Bermeo

  Gerra Zibilean, frontera eroan zuten nazionalek. Etxekoekin hartu-emana mantendu zuen gutun bidez. Ez zuen ikararik sentitu, gorputza gelditu egiten dela dio. Behin trintxeratik kanpo erasotu zieten, baina ez zitzaien ezer pasa. Aurrera egiten ikasi zuten. Gauero hiru orduko zaintza egin behar izaten zuten.

• Gerran zorriz beteta

  Inozenzio Astorkiza Zigarreta (1920) Bermeo

  Gerran frontean zeudela zorriak ziren nagusi, ardirik (arkakusorik) ez. Gauetan su ondora hurreratu eta hara egiten zuten salto, oraindik ere sasoi hartako markak ditu Inozek azalean. Hamabostean behin-edo aldatzen zituzten arropak. Beragaz joandako hainbat hil egin ziren. Bermeoko beste lagun bat zaurituta bueltatu zen.

• Somorrostrora ganadu eta guzti

  Inozenzio Astorkiza Zigarreta (1920) Bermeo

  Gerra Zibilean PNVkoekin joan ziren hasieran, gose asko izan zuten. Etxeko ganadua hartuta joan ziren. Bilbotik Somorrostrora joan ziren.

• Frontean hiltzen zirenak

  Inozenzio Astorkiza Zigarreta (1920) Bermeo

  Frontean baten bat hilez gero, ezaguna bazen etxean abisatzen zen, baina ez beti. Mañu auzoan ere badago sekula bere berririk izan ez zutenen bat.

• Aitaren bila Gernikako bonbardaketan

  Elisa Kalzada Ugalde (1929) Busturia

  Gernikako bonbardaketaren egunean aitari Gernikatik etortzen lagundu zion. Abioiak ikusterakoan amak agindu zion aitaren bila joateko. Etxera zelan bueltatu ziren oso ondo gogoratzen du.

• 15 urterekin gerrara

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  16 urte bete orduko, San Andres batailoira joan zen boteak eta trintxerak egitera eta sukaldari lanetan aritzera.

• Soldadu Katalunian gerra garaian

  Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza

  Hogei urte zituela bidali zuten soldadutzara: aurrena, Logroñora; eta, gerora, Guadalajarara. Kamioi gainean eraman zituzten. Lastoa gordetzeko erabiltzen zuten borda batean utzi zituzten. Handik Zaragoza ondotik hasi eta Lleida hartu arte gerran ibili ziren. Urtarrilaren 26an, ibaia biluzik nola pasa zuten kontatzen du.