Borroka

• Durangoko bonbardaketa

  Herminio Urizar Zuñaga (1927) Elorrio

  Durangon, aurrez ere egon ziren bonbardaketak, baina gogorrena nola gertatu zen kontatzen digu. Ama zauritu zuten eta umeak Matienara aldatu ziren.

• Mendatako baserri batera

  Herminio Urizar Zuñaga (1927) Elorrio

  Gernikako bonbardaketa gertatu zenean, Mendatako Sarrabenta baserrian zegoen familiarekin. Intxortako atzera-egitea ere ikusi ahal izan zuten. Etxeko sukaldean eduki zituzten handik ihesi zetozen elorriar soldaduak.

• Gernikako bonbardaketa

  Herminio Urizar Zuñaga (1927) Elorrio

  Gernika hurbil egon arren, ez zuten ikusi bonbardaketa. Abioien zarata entzun eta suaren argitasuna ikusi, bai.

• "Nazionalak" Elorrion

  Pedro Eriz Arbulu (1925) Elorrio

  Elorrion arriskuan zeudela eta, Berriozabaletara joan ziren. "Nazionalak" sartu zirenean, Legerion geratu ziren lehenengo egunean. Mola jenerala ikusi zuten. Besaidetik sartu ziren.

• Milizianak

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Baziren milizianak, emakume soldaduak, Elorriokoren bat edo beste ere bai. Eurek ez zieten "Rojos" deitzen errepublikazaleei. Gero ikasi zuten hitza, "errebeldeak" sartu zirenean. Galdeketa zorrotza egin zieten. "Rojo pendón". Gelditze-agindua gauetan.

• Beldurra errebeldeak sartu zirenean

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Beldur handia pasa zuten errebeldeak sartu zirenean. Moroek bortxatu egiten zuten zurrumurrua zebilen. "Extraterrestreen" itxura hartu zien, beren manta, bizar, medaila eta trepetxuekin.

• Luebakietaraino joan neska-mutikoak

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Ia Kanpazarreraino joan ziren neska-mutikoak, jausi zen abioi bat ikusteko asmoz. Behin hegazkin batek ametrailatu eta ia garbitu zituen. Beldurra gorputzean sartuta geratu zaio betiko.

• Gerra Elorrion

  Martxel Eguen Belar (1928) Elorrio

  Eskolarik gabe egon ziren hiru urtez. Zortzi urte zituen. Besaidetik bonbardatzen zituzten Intxorta eta Elorrio. 30 hildako.

• Nazionalak Elorrion sartu ziren eguna

  Margarita Lasuen Ugaldea (1923) Elorrio

  Erreketeak Intxortan; eta milizianoak, berriz, Liorretan (bere baserrian) banketea egiten. Bonbak eta tiroak etxe inguruan. Miliziano gipuzkoar baten aholkua.

• Nazionalak Algortan

  Iñaki Gallastegi Gorroño (1928) Elorrio

  Formatuta sartu ziren frankistak Algortan. Tiroketa Ibaiaren alde bietatik. Itsasontzira igotzeko esan zioten, baina ez zuen nahi izan. Bestela, agian, Errusian amaituko ei zuen.

• Bandoz aldatu ziren bi soldaduren istorioa

  Felisa Arietaleanizbeaskoa Altzerreka (1927) Frantziska Arietaleanizbeaskoa Altzerreka (1929) Elorrio

  Gerra hasieran, "gorriek" bi soldadu francozale harrapatu zituzten. Boluntario gisa eman zuten izenaerrepublikako armadan eta berriz pasatu ziren beste aldera. Bi horiek izan ziren sartzen lehenetarikoak.

• Andikoara ihesi

  Felisa Arietaleanizbeaskoa Altzerreka (1927) Frantziska Arietaleanizbeaskoa Altzerreka (1929) Elorrio

  Emakumeak bakarrik geratu ziren baserrian. Gizonak "hankajokua eginda" zebiltzan hortik zehar. Azkenean, Berrizko Andikoara aldatu ziren batzuk. Gazetako bonbardaketa ikusi zuten handik.

• Beste bandoan ibilitako soldaduaren istorioa

  Eusebio Arietaleanizbeaskoa Agirrezabal (1922) Elorrio

  Soldadu bat Billerlen atxilotu zuten; eta geroago, beste bandoan sartu zen soldadu, kintek harrapatu zutenean. "Nazionala" Elorrion sartzean, bere lagun ohiekin elkartu zen.

• Bi gerra-hegazkinen kontuak

  Eusebio Arietaleanizbeaskoa Agirrezabal (1922) Elorrio

  Bazen "Cabroni" esaten zioten hegazkin bat, mantso-mantso ibiltzen zena. Gero bota egin omen zuten. Beste bat oso behetik joaten ikusi zuten eta Berrizen lurreratu zen. Antiaereoak jota zetorren.

• Bederatzi bonba bota erretiradan zihoazen abioiak

  Juana Arruabarrena Lazkano (1924) Elorrio

  Antiaereoak zeuden Berrion. Bonbak eta tiroak etxe inguruan. Egun batean, abioiak atzera egiten ari zirela, bederatzi bonba bota zituzten batean eta bestean.

• Lleidaraino joan ziren gobernuak ebakuatuta

  Jose Txintxurreta Garmendia (1929) Iurreta

  Santa Apoloniatik Ezkurdi ostera joan ziren bizitzera, eta handik Barrenkalera. Gero gerra hasi zen. Orduan, lehenengo jaunartzeko argazkiak ateratzera Bilbora joateko ohitura zegoen. Jose, argazkiak ateratzera joateko trenaren zain zegoela, Durangon bonbak jausten hasi ziren. Karrantzara egin zuten ihes, eta handik Ribadesellara eta Lleidako Nalec herrira.

• Gerra garaian izebak herritik bota nahi

  Adora Osa Arrizabalaga () Zumaia

  Gerra garaian, osabak ihes egin zuenean, izebak herritik bidali nahi izan zituzten. Baina izeba bata elbarria zen. Hiru urte zituela erori eta hanka hautsi zuen, eta, ondorioz, hanka ez zitzaion behar bezala hazi. Beste izeba, berriz, erdi-gaixoa zen. Azkenean lortu zuten herritik ez bidaltzea. Aita frontera eraman zuten ordu txikitan bila etorrita. Negar asko egin zuten. Borrokarik gabe konpondu behar direla gauzak dio.

• Mandazain fronterik fronte

  Valentin Ibabe Zubizarreta (1918) Aramaio

  Valentin Asturias, Teruel, Castellon eta Guadalajarako fronteetan ibili zen, besteak beste. Teruelgo hotzak gogoan ditu. 20 hilabete eman zituen gerran, 1937ko abuztuan hasita. Asturiasen "ikusi" zituen lehenengo tiroak, baina bera mandazaina [acemilero] zenez, ez zuen armarik hartu behar izan.

• Soldadu mandazaina izan zen

  Valentin Ibabe Zubizarreta (1918) Aramaio

  Kanoiak eta munizioak garraiatzen zituen mandoekin. Hirurogeitaka mando eta mandazainekin jardun zuen Valentinek. Kanoi bat mugitzeko, desmuntatuta, zortzi mando behar ziren; eta beste lau, munizioa eramateko. Garagarra eta lastoa jaten zuten mandook. Gerra bukatu eta beste bi urtez Marokon, Xauen-en, egon zen soldadutza bukatzen, han ere mandazain.

• Gernika erre zuten egunaz

  Guadalupe Mendibe Goikoetxea (1925) Ea

  Gerraostean gosea pasatu zuten. Ogi beltza ematen zieten jateko. Gernika erre zuten egunean, zeozer gertatzen ari zela jakin zuten, hegazkinak joan-etorrian ikusten zituzten eta. Lehenengo Natxitua erretzen ari zela pentsatu zuten. Lapatza bidean zegoen zulo moduko batean ezkutatu ziren.