Borroka

• Gerra garaian, beldurra pasa zuten

  Juanita Garmendia Elosegi (1921) Orendain

  Gerra hasi zenean, Juanita Berrobin zegoen lanean. Tiro-hotsak gogoan ditu eta beldurra pasatzen zuten. Bidean geldiarazi zituzten zer zeramaten ikusteko. Ezkerra eta eskuinaren arteko borrokak gogoratzen ditu. Soldaduak janari eske etortzen zitzaizkien. Oiloak eta untxiak ere harrapatzen zituzten. Soldadu gehienak "belarri-motxak" zirela dio.

• Teruelen eraso gogorrak

  Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

  Eusko Jaurlaritzak milizianoei hamar pezeta ordaintzen zien eguneko. Dirurik gabe zeuden, eta Gironako antiaereotara joan ziren kobratzera. Gabonetan antiaereokoekin Teruelera joan ziren. Teruelen aireplanoen eraso gogorra jasan zuten, eta makina antiaereoak konpontzera Andorra izeneko herritxo batera eraman zituzten.

• Terueletik erretretan

  Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

  Teruelen gertatutakoaren ostean, Sebastianen konpainia atzerantz-atzerantz joan zen erretretan. Kamioi batean garraiatzen zuten antiaereoarekin (1.500 bala botatzen zituen minutuko), bihurgune ostetatik bala-parrastada batzuk bota eta hanka egiten zuten. Kamioiko txoferraren herritik pasatu zirenean, txoferra bertan geratu zen.

• Tropak herrira sartu osteko bonbardaketa

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Gerran, tropak herrira heldu eta hurrengo egunean heldu ziren aireplanoak. Bezperan, baxu-baxu ibili ziren begira; gorrienak zirela zioten. Hirugarren egunean, bonbak botatzen hasi ziren. 60 biztanletik gora hil zituzten, denak herrikoak bertakoak. Frontea hurbil zuten eta bertako etxeetan egon ziren asko; beraienean ere egon ziren "Compañía ametralladora"koak. Beraien auzoko bat Durangoko bonbardaketan hil zuten.

• Gasteiz bonbardatzeko ahalegina

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Zazpi hilabetez egon zen frontea beraien etxe ondoan. Erromatar zubi bat bota zuten, bide bat egiteko eta handik Gasteiz bonbardatu ahal izateko. 500 bat soldadu egon ziren bertan etxe ugaritan sakabanatuta.

• Bando berekoak elkarri erasoka

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Legution, San Andres egunez eman zuten ofentsiba, eta uholde handiak egon ziren. Vidal teniente koronelak eta ingeniari batek bando berekoak borrokan jarri zituzten gauez; eta beraiek Ollerieta auzotik alde egin zuten, bertako planoak hartuta. Gainerakoak goizez konturatu ziren elkarri erasoka zebiltzala. Otxandio hartu zuteneko eguna zelakoa izan zen kontatzen du.

• Francori bidea galarazi, nor zen jakin gabe

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Otxandio hartu zuteneko eguna zelakoa izan zen kontatzen du. Bonbardaketak hasi eta hirugarren egunean hartu zuten Otxandio. Alemaniarrek aireplano bat zuten inguruan. Hirugarren egunean, "estado mayor" jarri zen udaletxean eta herriko jendea jarri zuten bidegurutzeetan herriko sarrera-irteerak zaintzen; kontra egiten ziotenei tirokatzeko agindua zuten. Halako batean, Gasteiz aldetik gizon bat herrira sartzeko ahaleginetan azaldu zen, baina Juanen osabak, zaindari lanetan zebilenak, ez zekien zein zen. Gizon horri ere sarrera galarazi zion, Franco zela jakin barik. Francok lana ondo egin zuela-eta, zoriondu egin zuen.

• Bizkaia guztia hartu zuen Francok

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Otxandiarrak idiekin munizioa garraiatzen aritzen ziren. Hurrengo frontea Lemoakoa zen, fronte gogorra izan zen. Bilbo inguruko burdinazko gerrikoak ez zuela ezertarako balio izan esaten du, izan zutelako nondik sartu. Bilbo hartu ostean, abertzale asko, Eusko Jaurlaritzakoak barne, Frantzia aldera joan ziren. Bere arreba ere Gorlizko ospitaletik Ingalaterrara eraman zuten.

• Juan Ajuriagerra odol gehiago ez sortzeko errenditu zen

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Juan Ajuriagerra beraien auzokoa zen; eta bestaldekoek, Francoren aldekoek, Bizkaia hartu zutela ikusterakoan, errenditu egin zen. Kartzelara sartu zuten eta heriotza-zigorrera kondenatu zuten. Ez zuten hil Aita Santuaren eskariz. Bere emaztearen aitapontekoa izan zen, eta beraien ezkontzan ere aitapontekoa izan zen.

• "El abuelo" aireplanoa

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Bonbardaketetan, aireplanoak hirunaka etortzen ziren. Lehenago "El abuelo" joaten zen errebisioa egiten; gorrien aldekoa zen "El abuelo". Gorrien abiazioa oso ahula zen. "El abuelo"ri buruzko zalantzak argitzen ditu. Italiarrak eta alemaniarrak II. Mundu Gerrarako prestatu ziren berton. Otxandion zibilak baino ez zituzten hil.

• Alarma entzun eta ezkutatzera

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Bonbardaketan, jende asko elizpean babestu zen. Alarmak jotzen zuenean, arineketan joaten ziren bertara. Legutiotik abisatzen zieten noiz zetozen.

• Gerraren jarraipena irratiz

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Beraiek irratiz jarraitu zuten nazionalen ofentsibaren ibilbidea eta inguruan gertatzen zena.

• Gerrako lehen bonba

  Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

  Lagunekin jolasean zebilela hasi zen lehen bonbardaketa, eta eurengandik gertu erori zen lehen bonba. Ihesi joan ziren etxera. Etxean ez egoen inor, eta herria kez estalita geratu zen.

• Hildako asko gerra hasi zen egunean

  Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

  Bonbaren ondoren, Koldok ez zuen ezer ulertzen, eta emakume guztiak negarrez ikusi zituen. Omega lantegia bertan zegoen, baina gerran suntsituta geratu zen. Bonbardaketa baretu zenean, jendeak San Bernabe mendira joateko deia jaso zuen. Amak eskutik oratuta joan zen hara. Koldoren osaba bat egun hartan hil zen, zauri larriengatik. Denera 50 bat lagun hil omen ziren egun hartan, familia osoak barne.

• Mañariko Urkuletan, ama zaurituak artatzen

  Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

  Frankisten erasoa Basagurenera heldu zenean, Mañariko Urkuleta baserrira joan ziren. Erasoaldietan kobazulo batean babesten ziren. Eguna iluntzear zegoenean, abertzaleek zauritutakoak ekartzen zituzten, eta Koldoren amak-eta egiten zuten erizain lana. Pago abarrez egindako andetan ekartzen zituzten zaurituak odola zeriela.

• Zornotzatik Bilbora

  Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

  Mañaritik Zornotzara joan ziren, mantak-eta zakutan sartuta eramanda. Izara guztiak bendak egiteko apurtu zituzten. Zornotzan aurreneko gaua kale gorrian eman zuten. Handik, ahal izan zuten moduan, Bilbora joan ziren. San Frantzisko kalean bizi izan ziren. Sirenen hotsekin Cantalojas zubi ondoko tunelera sartzen ziren babes bila.

• Aita Deustuko zubian lanean

  Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

  Bilbon 3-4 hilabete eman zuten. Frankistak gerturatzean, Miraballeseko Avellanedas-era joan ziren. Denera, 50 bat iheslarik egiten zuten lo baserri bateko ganbaran. Etxeko esnea eta patatak zituzten elikagai nagusiak. Gauez teilatuan bala-hotsak entzuten ziren. Koldoren aitak Deustuko zubiaren makina-gelan jardun zuen lanean. Koldo eta arreba nagusia joaten ziren aitari bazkaria eramatera, San Frantzisko kalean bizi zirenean. Makina-gelatik aireplanoen erasoak entzuten zituzten.

• Bermeon egon ziren diputatu baten etxean

  Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

  Otxandioko lehen bonbardaketa herriko jaietan, Santa Mañetan, izan zen. Bonbardaketa sumatu orduko, zubi azpira joan ziren; handik ikusi zuten bonbardaketa. Handik Oletara (Aramaio) joan ziren. Ostean, Bermeora joan ziren bere izeko han baitzegoen inude-lanetan diputatu baten etxean. Diputatu horrek alde egin zuten mugaz bestaldera. Diputatu horren semea Nestor Basterretxea eskultorea da.

• Bonbardaketa herriko jaietan

  Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

  Milagrosek ez du gerra aurreko oroimenik. Gerra Zibileko lehenengo bonbardaketa Otxandioko jaietako laugarren egunean izan zen. Aurreko egunean, bera lagunekin udaletxeko balkoian zegoela, Txapel Gorri bat “Viva España”ka ibili zen herriko plazan. Aita “Bizkaittarra” zen, eta Santoñako kartzelan eduki zuten preso.

• Eskolako jolasak. Etxean lan asko

  Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

  Eskola denboran autorik ez zegoenez, lasaiago jolasten zuten. Sokasaltoka, kanikekin eta sakekin ere ibiltzen ziren. Orduan neskak ez ziren mutilekin jolasten. Mutilak frontoira joaten ziren jolastera. Bolatokira olgetan ez, baina gerra denboran aireplanoen erasoetatik babesteko bai joaten zen. Etxean bost mutil ziren, eta nesketan nagusia bera zenez, etxeko lan asko izaten zuen.