Borroka

• Granadak eta hegazkinak

  Jose Pagalday Garro (1927) Eskoriatza

  Granadak kanoiekin eta morteroekin jaurtitzen zituzten. Kalibreak. Hegazkinak. Leten jausi zen aireplano bat. Junker 88 hegazkinak Gasteiztik zetozen. Eibarren armamentu-lantegia zegoen, eta Francoren tropek har ez zezaten dinamita jarri nahi zuten. Baina norbaitek metxa apurtu zuen. Batek kontatu zion Labe Garaiak apurtzea ere nahi zutela, baina ez zietela utzi.

• Gerra hasi zenean

  Jose Pagalday Garro (1927) Eskoriatza

  1936ko abuztuan sartu ziren. Legutioko borroka Eskoriatzatik entzun zitekeen, azaroan. Bizkaia alderantz joandakoak bueltan etorri ziren.

• Etxe bakoitzean soldadu bana

  Jose Pagalday Garro (1927) Eskoriatza

  Apirilaren hasieran ofentsiba egon zen. Erreketeak joan ziren orduan, San Inazio tertzioa. Etxe bakoitzean bat hartu behar zuten. Palentziako bat izan zuten beraiek etxean egun pare batean. Kanoiak non egon ziren; Asentziora egiten zuten tiro, eta mordoa hil ziren. Urte tristeak izan ziren.

• Gerrako oroitzapenak II

  Maria Lourdes Lasarte Dorronsoro (1926) Donostia

  Loiolako kuartelekoek zer egingo ote zuten, kezka zegoen etxean. Nazionalak noiz sartu ziren. Etxean ez, baina inguruan sufrimendua ikusi zuen; hainbat ezagun Santoñan preso hartu zituzten.

• Plazara 'boniato' bila

  Pilar Kortadi Lasa (1927) Donostia

  Gerra garaian, San Markosetik botatzen zituzten tiroak kuartelera, Loiolara. Familia osoa plazara joan ohi zen ilaran amaren atzetik, errazionamentuko ogi bila, 'boniato' bila. Artoa eta babarruna izkutuan gorde behar izaten zuten, ez errekisatzeko.

• Anaiak, bakoitza bando batean borrokan

  Tere Arregi Altuna (1929) Donostia

  Anaiak bakoitza bando batean ibili zen borrokan, eta amak kezka zuen toki berean ez egokitzeko.

• Gerra denborako gertakizuna plazan

  Sebastian Aranguren Ulazia (1922) Paulo Argibe Uraola (1922) Getaria

  Sebastianek gogoan du gerra denboran plazan gertatutakoa. Milizianoak goietan egoten ziren, fusilekin tiro egiteko prest. Plazan gazte ugari omen zegoen (nazionalistak). Gazte horietako batek, bularra bistan jarrita, tiro egiteko esaten omen zien goian zeudenei.

• Trena

  Pedro Mari Zubizarreta Iregi (1932) Eskoriatza

  Trenaren tunelera joaten ziren, babes bila. Trenez joaten zen eskolara; lehenago, bizikletaz. Jangelan bazkaltzen zuen.

• Gerra eta gerraostea

  Manuel Urrestarazu Iradi (1928) Donostia

  Gerra hasi zenean, etxetik ikusi zuen Irun nola txikitu zuten. Irundarrak ziren etxeko jabeak, eta laguntzera joan ziren. Don Salbador Olazabal. Gose garaia zen, eta zapiarekin joaten zen antxoa bila portura. Beraiek baratzean botatzen zuten antxoa, eta baziren hura batzen ibiltzen zirenak ere.

• Hernaniko sua ikus zezaketen

  Margari Aizpurua Lete (1923) Donostia

  Gerran, bere jaiotetxera, Hernaniko Martindegi auzoko Oilalumera joan ze amarekin batera. Osabak leihoetan lasto-fardoak jarri zituen defentsarako. Handik ikusita zuten handiak ikusten zituzten Hernanin. Astigarragan, aldiz, ez zen horrelakorik egon. Dena baretu zenean, bueltatu ziren aitarengana etxera. Gerran etxea utzi zuten asko ezer gabe gelditu ziren, etxea okupatuta aurkitu baitzuten.

• Gerran, anaiak borrokara

  Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

  Gerra iristean, txakur txikia kendu zioten erreketeek. Donostia erdiak alde egin zuen, erbestera ere bai. Anaia zaharrenak gerran ibili ziren: bata gudari eta bestea Francoren aldekoekin. Plazaolako trenean joan zen anaia bisitatzera, kartzelara.

• Gerra garaian Bizkaira joan ziren ihesi

  Jose Inazio Urdanpilleta San Sebastian (1913) Donostia

  Gerra etorri zenean, teila lantegiko kamioiak errekisatu zizkieten. Denak galdu zituzten. Nazionalak sartu zirenean, Zarautzera joan ziren eta handik Somorrostrora; Ibarrangelun egon ziren zazpi hilabetez. Nola libratu zen gerran soldadu egotetik. Bizi ziren etxea bonbek suntsitu zuten, Somorrostron.

• Gernikako bonbardaketa

  Jose Inazio Urdanpilleta San Sebastian (1913) Donostia

  Ibarrangelun zeuden Gernika bonbardatu zutenean. Astehenetan azokar joateko ohitura zuten, baina egun hartan ez ziren joan. Hegazkinak eta sua ikusi zituzten.

• Gerra garaian kanoikadak

  Roxita Azurza Insausti (1922) Donostia

  Gerra garaian ez zen jende asko joan Igeldotik; soldadu bai. Kanoikadak Mendizorrotzetik. Beldurrez.

• Santander erori zenean II

  Emilia Unamuno Zamakola (1915) Eibar

  Oroitzapen tristeena, Santander erori zenekoa.

• Gerra denboran, baserrira

  Maritxu Osa Unamuno (1921) Eibar

  Arrazolan egon ziren gerra denboran ere. Aita Bilbora joan zen. Arratetik balak botatzen zituzten.

• Hildakoen alde otoitzean

  Gloria Agirrebeña Lizarazu (1912) Bergara

  Sototik irten egiten ziren arriskua pasatutakoan, eta etxe barrura joaten ziren. Ez zekiten zer zen gerra ere. Ezagunak hil egin zirela entzuten zutenean, otoitz egiten zuten. Gorpurik ere ezin ekarri.

• Hiru gizon kupel batean gordeta

  Mariasun Elosegi Kortadi (1925) Donostia

  Gerra garaiko oroitzapenak. 11 urte zituen orduan Mariasunek. Santio menditik eta Ametsa gainetik tiroka aritzen zirela gogoratzen du. Tiroketak izaten zirenean, atzeko baserriko ukuiluan gordetzen ziren. Mariasunen aita eta beste bi gizon kupel handi baten barnea egon ziren ezkutatuta. "Gorriekin" zer harreman zuten kontatzen du. Auzoko gizon bat makila batean zapi zuri bat jarrita joaten omen zen etxera, tiroek jo ez zezaten. Erreketeak Astigarraga aldetik sartu zirela dio. Jendeak ihes egin zuen Astigarragara, Bilbora...

• Gerrako borroka gogorrak Eibar eta Errenterian

  Maria Ibarguren Iparragirre (1922) Azpeitia

  Gerrako berriak irrati bidez edo kalean entzuten zituzten. Eibar eta Errenterian gerra gogorragoa izan zen. Etxetik entzuten zituzten hegazkinak, eta baratzean ezkutatzen ziren orduan.

• Soldaduek ganaduak eraman

  Migel Gurrutxaga Lesaka (1929) Azpeitia

  Osaba gerratik ihesi zihoala hil zuten. Soldaduek ganaduak kentzen zizkieten baserritarrei, batailoietan zer jan edukitzeko. Karlistek herri bat hartzen zuten bakoitzean, eskola-umeak kanpaiak jotzera joaten ziren.