Borroka

• Langile-batailoietako bizipenak

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Ondarroar asko Itsasalde batailoian egon ziren. Langile-batailoian zeudela, Espainiako leku askotan egon ziren. Bertako egun normal bat zelakoa zen azaltzen du. Meza ere izaten zuten frontean.

• Trintxerak zelan egin

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Trintxerak zelan egiten ziren azaltzen du. Pikatxoia eta pala erabiltzen zituzten.

• Hildakoak lurperatu eta gutunak etxera

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Hildako jendea beraiek egindako zuloan lurperatzen zuten. Ofizialak arduratzen ziren senitartekoak abisatzeaz. Frontean zegoela, etxekoekin karta bidez komunikatzen zen. Guztira, 5 urte eta 2 hilabete egin zituen. Langile-batailoietan ez zuten jornalik izan.

• Heriotza-zigorra ihes egiten saiatzen zirenei

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Beraien batailoian gutxiri ezarri zieten heriotza-zigorra. Ihes egiten saiatzen zirenei ezartzen zioten zigor hori. Ihes egiten ahalegintzea erraza ei zen, baina helburua lortzea ez hainbeste.

• Gerrako babeslekua

  Miren Lore Ibazeta Solabarrieta (1936) Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

  Gerrako babeslekua etxe azpiko denda bat zen. Momentu horietako kontuak kontatzen dituzte.

• Bala galduak

  Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

  Gerra zibilean, Miren Lore umea zen eta Nekane neskatila; garai hartan, kalean zehar bala galduak zeuden, batetik besterako balak.

• Bonbardeketetan "torrera" joaten ginen babestera

  Rosario Badiola Alkorta (1926) Ondarroa

  Gerrako bonbardaketetan izebaren etxera, "torrera", joaten ziren, harrizkoa zenez, seguruagoa zelakoan. Bestela, etxe barruan egoten ziren. Zenbait emakume atera zitzaien bidera erreketeei.

• Gerra garaian Santanderreraino ihesean

  Miren Zubikarai Larreategi (1933) Ondarroa

  Bi lehengusu Bilbon Itsasalde batailoira joan ziren boluntario. Aita eta aitita ere boluntario joan ziren Markinara, intendentzian jendea behar zutela eta. Jatekoaz arduratzen ziren. Intendentzia lehenbizi Mungiara eta gero Gernikara mugitu zuten. Eurak ere Gernikara joan ziren, Lekeitio berehala hartuko zutela jakin zutenean. Handik Bilbora alde egin zuten. Amari umeak barkuan atzerrira bidaltzea proposatu zioten, baina ez zuen nahi izan. Ospitalean zegoen aitita jaso, umeak hartu eta ihesean Santanderreraino joan ziren. Han Euzko Jaurlaritzak ipinitako barkuetan Frantziara eraman zituzten. Han ez zituztela nahi eta trenean Bartzelonara bidali zituzten.

• Gerra garaian Lekeitio aldera ihesi

  Elisa Uriarte Elordi (1935) Ondarroa

  Bi urte zituen gerra sasoian. Berak ez du oroitzapenik, baina tiroak botatzen zituztenei "kakati!" deiadar egiten omen zien, etxe atarira irtenda. Etxekoek ganaduen jatekoa gauez prestatzen zutela ere entzun izan du. Azkenean, alde egitea erabaki zuten. Trasteak astoan hartu eta Lekeitio aldeko baserri batera joan ziren.

• Aita ferratzailea eta amak soldaduekin izandako gaizkiulertua

  Maria Rosario Mujika Imaz (1934) Ordizia

  Amak gerrako kontuak kontatzen zizkion. Maria Rosarioren aita Afrikan egon zen soldadu eta han mairu asko egin zituen lagun. Aita ferratzailea zen eta etxe aurrean lantegia zuen. Gerra garaian, soldaduek hara eramaten zituzten zaldiak ferratzera. Fermin anaia jaioberria zen, eta amak haren zapiak garbitu ondoren eseki egiten zituen; parapetoan zeuden soldaduek hori ikustean, seinaleak egiten ari zitzaizkiela uste zuten eta tiroka hasten ziren.

• Gerra garaia Ordizian

  Pedro Urretagoiena Murgiondo (1924) Ordizia

  Gerra garaiko bizipenak. Bonbardaketak.

• Gerra denboran goserik ez

  Iñaki Ormazabal Garmendia (1927) Ordizia

  Bonbak ezagutu zituen kalean, eta inguruko etxe batean bonbak utzitako arrastoa aipatzen du. Gerraostean, ez zuten goserik pasa etxean. Babarrunak eta ogia ematen zizkieten lagunak zituzten. Ogia amonak egiten zuen etxean. Gertueneko errota Zaldibian zuten. Taloak ere egiten zituen amonak.

• Gerra garaiko kontuak

  Rafaela Nazabal Dorronsoro (1929) Ordizia

  Gerra garaiko bizipenak. Ioiako gainetik Mandubira pasatzen ziren kanoikadak, eta zuloak nola egiten zituzten azaltzen du. Karlistek etxeko ardi guztiak eraman zizkieten. Goserik ez zuten sekula pasa. Amak ehiztari eta apaiz ugariri ematen zien jaten, sukaldari ona zen.

• Soldaduak Ordizian

  Angeles Lasa Garmendia (1923) Ordizia

  Gerra hasi zeneko oroitzapenak. Garai hartan, Angeles neskame zegoen izebaren 'La Amistad' tabernen (eliza ondoan). Lagun baten etxean zegoen soldaduak, kamioietan, herrian sartu zirenean. Taberna aurrean metralladoreak jarri zituztenean, taberna itxi eta Oiangu baserrira joan ziren. Oiangun zeudela, nafarrak sartu ziren Lazkao aldetik. Itsasondoko baserri batetik kanoikadak botatzen zituzten Oiangu aldera. Gauzka horrela, Angeles eta ahizpa zaharrena Oiangu Txikira joan ziren aitona eta osabarekin.

• Zapata berrien bila, bizitza arriskatuz

  Elu Gaztañaga Martinez (1916) Ordizia

  Tiroka ari ziren kalean. Soldaduak Ordizitik ihes egitekotan zeudenean, Elu etxera itzuli zen zapata berrien bila; ez zuten jo, baina leihoan zegoen bere lagun bat hil zuten. Ez da sekula beldurtia izan.

• Obusa etxe ondora

  Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

  Gerra hasi zela esaten zutela gogoratzen da eta etxe ondoan barrena soldadu asko pasatu zirela. Behin, amarekin sukaldean zeudela, obus bat etxetik gertu bota zuten eta ez zen lehertu. Kontuak entzuten zituzten baina umea zenez, ez dauka askorik gogoan.

• Tiroak baserrira

  Luis Mari Irastorza Zabala (1931) Orio

  Gerra garaian, anaia sega-pikan ari zela, tiroa bota zioten. Morroi zegoen batek, kandela jarri zuen intxaurrondotik zintzilik eta tiro hots batean pasatu zuten gaua.

• Gerra garaiko oroitzapenak; anaia frontean

  Patxi Oliden Gonzalez de Txabarri (1923) Orio

  Gerra garaiko oroitzapenak. Kanoia jarri zuten Aldapeko mendian, Mendizorrotzera disparatzeko. Milizianoak etorri ziren handik. Zubiak leherrarazi zituzten eta beraiek Aginagara joan ziren, tropak pasa bitartean. Frontea Bizkaia alderantz joan zen. Anaia soldadutzatik libratu zen arren (aita falta zutelako), gerrara joan beharra izan zuen. Zugaztietatik (La Arboleda) idatzi zien eskutitz bat.

• Gerra garaian zubi birakaria lehertu zuten

  Patxi Oliden Gonzalez de Txabarri (1923) Orio

  Gerra garaian zubia apurtu zuten. Zubia biratu egiten zen karga-ontziak pasatzeko. Arozena fabrikara joaten ziren materiala eramatera. Nola leherrarazi zuten zubia biratuta zegoen unean. Leherketaren ondorioak eraikinetan.

• Presoek berregin zuten gerran lehertutako zubia

  Patxi Oliden Gonzalez de Txabarri (1923) Orio

  Gerra sasoian lehertu zuten zubia nola konpondu zuten. Hasieran egurrezkoa egin zuten, baina gutxi iraun zuen. Gero, preso hartu zituzten milizianoak jarri zituzten zubia berregiten. Beraz, zubia errepublikanoek apurtu zuten eta beraiek berregin behar izan zuten. Zubiaren obren inguruko azalpenak.