Borroka

Fabrikako babeslekura sirenak jotzen zuenean
Anita Larrauri Anasagasti (1931) Bermeo

Soldadu italiarrak fabrikara joan ziren gerra heldu zenean. Sirenek jotzen zutenean fabrikan babesten zen familia guztia. Uholdeekin ere asko sufritu zuten.
Aita gerratik etorri eta ezagutu ez
Anita Larrauri Anasagasti (1931) Bermeo

Aita soldadu jantzita etorri zen behin gerratik, eta ez zuen ezagutu ere egin. Ama eta haren lagunak espiritismoa edo sorginkeriak egiten ibili izan ziren beren senarrak non egon zitezkeen igarri nahirik.
Itsasoan ebakuatuta jasandako erasoak
Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

Gerra Zibilean aitagaz batera joan zen ebakuatuta ontzi batean. Arrantzale bezala egoteko esan zien, baina Jesusek ez zuen horretarako baimenik eta Bilboko komandantziara joan zen paperak egitera. Bertan ere bonben erasoak izan zituzten eta ontzia metrailaz beteta izan zuten. Orduan bizi izandakoak kontatzen ditu. Azkenean Santanderrera joan behar izan zuten.
Armirante Cerverarekin topatu eta etxera bueltatu behar
Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

Gerra Zibilean batetik bestera ebakuatuta ibili ostean, Santander aldera joan ziren. Bertan arrantzatzen zebiltzala, Espainiako armadako gerraontzia zen Almirante Cerverarekin topatu ziren. Bermeora joateko agindu zien eta ez zuten beste erremediorik izan. Bermeon karabineroek erregistratu egin zieten, baina ez zieten ezer topatu ordurako itsasora bota baitzituzten ezkutatu beharrekoak (ikurrina...).
Trintxerak zelan egin
Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

Gerran trintxerak egiten ibili ziren, baina bera sukaldeaz arduratzen zen. Trintxerak zelan egiten zituzten azaltzen du. Zapadoreen San Andres batailoian ibili zen.
Frente Popularrarekin Errenteriatik Eibar aldera
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Jesusek kontatzen du zergatik erretiratu zen Frente Popularreko jendea Errenteriatik ekialdera. Izan ere, nazionalak inguratuta geratzeko arriskua zuten, eta hargatik abiatu omen ziren Eibar aldera.
Kanpai asko eta gordeleku gutxi
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Gerra zibila piztu aurretik Errenterian eta inguruan eraikita zeuden tunelak eta halakoak ziren bonbardaketetatik babesteko toki bakarrak. Besterik ez omen zen.
Eusko Gudarosteko parte, Zumaian
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Gerra zibilean, Nazionalak Errenterian sartu aurreko gauean ihes egin zuen Jesusek, motxila txiki bat sorbaldan eta beldurra soinean. Zumaiaraino heldu zen bera, beste jende askorekin batera, eta han bi egun egin ondoren, Eusko Jaurlaritza osatu berriak antolatutako Eusko Gudarosteko parte izatera pasa ziren.
Santanderreraino atzeraka oinez
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Zumaian Eusko Gudarostean izena eman eta Aiara abiatu zen Jesusen konpainia, frontea osatzera. Erretretan zetozenekin bat egin zutenean, Eibarrera egin behar izan zuten atzera, Akondia mendira, eta handik, gero, Lekeitio, Ondarroa, Mutriku... eta kostaldetik, atzeraka-atzeraka, Durangoraino sartu ziren. Durangon bi bonbardaketa jasan zituzten. Lehenak pilotan ari ziren dozena bat lagun akabatu zituen. Bigarrenak bi-hiru moja, soldaduak kuartela eginda zeuden komentukoak. Durangotik Santanderrerainoko bidea egingo zuten, azkenik, erretretan beti, Jesusek dion moduan.
Kanoikadak Versallesetik Audelera
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Fusila arma bakar, mendirik-mendi, herririk herri ibili zen Jesus Gerra Zibilean. Gogoan du, hala ere, jaioterritik irten aurretik eta Frente Popularrekoak Loiolako kuartelaren jabe egin ondoren, kanoiak Errenteriara sartu eta kanoikadak jaurtitzen ibili zirela Oiartzun aldera, Audelera.
Egun argiz eutsi, ta gauean ospa
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Konpainia mistoa zen Jesusena. Fusilekin tiroka ibiltzen ziren batzuk eta trintxerak egiten besteak. Ehun eta hamar lagun inguru, guztira. Bando Nazionalak askoz armamentu sendoagoa zuen eurek baino, eta aurrez esan izan duen gisan, atzera eginez igaro zuten gerra. Egunez eutsi eta gauez ospa egitea izaten omen zen seguruena.
Donostian bezala, Santanderren ere nazionalek bidea itxi
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Eusko Gudarosteko konpainiarekin Eibarretik Santanderreraino iritsi zen Jesus. Gogoan du, herririk-herri, egindako bidea.
Gerrako arrantxoa eta loa
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Dilistak, arroza, babarrunak... denetik jaten omen zuten Gerra Zibileko borrokaldiek iraun bitartean. Hala ere, Bilbo "erori" zenean, goseak pasa zuten astebete. Uda partea zen, ordea, eta fruta-arbolek eskaintzen zuten zer jan. Eskerrak horri.
¡No pasarán!
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Gerran oihuak eta leloak alferrik dira batzuetan.
"Hemen amaitu da guztia. Bakoitzak ahal duena egin"
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Pagasarrin esan omen zien kapitainak "ahal zuenak ahal zuena" egiteko, eta bakoitza bere aldetik abiatu omen ziren, Jesus eta konpainiako gainontzeko soldaduak. Jesus Santanderren hartu zuten preso, eta handik, Pontejoseko base militarrera.
Moroak auzora sartu zirenekoa
Luis Izagirre Belategi (1924) Elorrio

Etxean ez zuten tiroketarik-eta izan. Auzora moroak sartu ziren, baina haien ofiziala, kapitaina, espainiarra zen. Gazetan ardiak harrapatu zituzten, eta ardi mordoa Elgetara eraman. Izugarriak egin zituztela dio.
Hiru anaia gudarietan
Luis Izagirre Belategi (1924) Elorrio

Hiru anaia gudarietan izan zituen. Horietako bat hortik zehar zazpi urte egin eta gero itzuli zen. Burgosen egon ei zen soldadu.
Gerra hasi zeneko giroa
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Gerra hasi zeneko eguna gogoratzen du: Pasai Antxoko festak ziren eta handik bueltan zetozela hasi ziren tiroak. Faxisten auto bat harrapatu zuten herrian eta igande osoa udaletxeko plazan egon zen, denek ikus zezaten. Soldaduak geroago hasi ziren Errenterian sartzen. Etxean balak ez sartzeko, koltxoiak jartzen zituzten leihoetan. 18 urte zituen berak orduan.
Errenteriako erresistentzia
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Gerran Errenterian erresistentzia antolatu zen tropen kontra, eta Jesusek trintxerak egiten lagundu zuen. Frontea pixkanaka lekualdatzen joan zen.
18 urterekin gerrari aurre egin behar
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

Jesusek trintxerak egiten laguntzen zuen eta lana nola antolatzen zuten azaltzen du. Garai hartan jabetzen zen zer gertatzen zen, egunkaria irakurtzen baitzuen.