Borroka

• Burdinazko Gerrikoa egitera Sodupera

  Basilio Urbistondo Lasa (1917) Azpeitia

  Lekeition egon ziren apopilo hiru anaiak 20 bat egunean. Handik Sodupera joan ziren Burdinazko Gerrikoa (Bilboren defentsa) egitera.

• Gasteizko erasoa

  Basilio Urbistondo Lasa (1917) Azpeitia

  Basilioren alderdikoek Gasteiz hartu behar zuten, baina azkenean ezin izan zuten, eta bere anaia han hil zen.

• Beldur handia zegoen Bermeon

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Faxistak sartzen hasi zirenean, beldur handia egon zen, mairuak zetozela-eta; etxean egon behar zen, inora joan barik. Donostiatik hasita, kostako herriak hartzen hasi ziren eta beldurra areagotzen zihoan.

• Bermeotik ebakuatuta

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Nazionalak Bermeora sartu zirenean, Bilbora joan ziren ebakuatuta, eta bertako portuan egon ziren pare bat hilabetean. Inguruko mendietan, Solluben-eta, borroka handiak egon ziren. Bilbo hartu zutenean, herrira bueltatzeko esan zieten.

• 'Cuarta División de Navarra'ko Flandes batailoian

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Mairuek mutiko gazteak, La Quinta del Biberón, mendira bidali zituzten, Rikardo bera ere tartean. Bilbotik Gasteizera eraman zituzten tropak osatzeko; handik, hainbat mugatara joan ziren. Bera Cuarta División de Navarrako Flandes batailoian ibili zen.

• Batailan I

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Ebroko eta Aragoiko batailako gertakizunak kontatzen ditu.

• Batailan II

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Ebroko eta Aragoiko batailako gertakizunak kontatzen ditu.

• Zauritutako laguna

  Justo Astui Imatz (1922) Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Justo frontera bere lagun batekin batera joan zen, Julianegaz. Hildakoak baino ez ziren ikusten, errepublikanoak zein faxistak berezitu barik. Julian eta bera Sierra de Cabalen galdu ziren; eta, ikusi zuen hurrengoan, ez zuen ezagutu: ohatilan (kamillan) zegoen zaurituta.

• Bata bestea hiltzen

  Justo Astui Imatz (1922) Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Borroka gero eta gogorragoa zen. Kataluniatik eta Errusiatik etorritako armamentua zegoen. Batak bestea hiltzen zuen, bestea nor zen jakin barik; ez zegoen beste egitekorik. Bera ere azkenean zauritu egin zuten.

• Madrilgo frontean I

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Frontean zauritu ostean, etxean egon zen bi hilabetez. Kuartelera bueltatu zenean Madrilgo frontera bidali zuten. Bertan ere bermeotarrak aurkitu zituen, lehenago langile-batailoietan preso egondakoak. Francoren aldekoak Madrilera hurbiltzen ari ziren, fortifikazio onak zituzten bertan. Metrailadoretako batailoi batera destinatu zuten Rikardo, baina ez zuten erasoaldirik izan. Handik abisua etorri zitzaien Madril okupatuko zutela; hori dela-eta, ikaratu egin ziren: errepublikako indarrek armamentu ona zuten Madrilen.

• Madrilgo frontean II

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Aurreko pasartearen jarraipena. Talavera de la Reina (Toledo) herrian eta Tajo errekan gertatutakok kontatzen ditu.

• Madrilgo frontean III

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Aurreko pasartearen jarraipena. Tajo aldetik Ciudad Real aldera joan ziren, eta handik Avilara. Avilan zeudela bukatu zen gerra.

• Itsas armadako "Alcala Galiano"n

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Francoren indarrek Valentzia eta Cartagena aldea hartu zutenean, itsasgizonak zirenek bertako armadara joan behar zutela esan zioten. Ferrolen itsas armadako "Alcala Galiano" errepublikazaleen itsasontzian sartu zen.

• Sollubeko borroka

  Justo Astui Imatz (1922) Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Bermeon herrian bertan ez zen borrokarik egon. Italiarrak egon ziren Bermeon, eta inguruan gorriak. Solluben egon zen borroka gogorra. Portura kanoikada asko bota zituzten.

• Gerratea Mañun; milizianoak

  Bitorio Sasiain Aiestaran (1929) Bermeo

  Mañutik Gernikako bonbardaketako eta Sollubeko aireplanoak oso ondo ikusi zituzten. Gerra hasieran, lehenengo aitona-amonen etxean egon ziren, baina gero osaba baten etxera joan ziren; gerratea bukatzerakoan bueltatu ziren etxera. Etxe guztietan egon ziren milizianoak jateko eske.

• "Mutilak, urrutitik tiratzen dutela!"

  Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

  Belabietako borrokan izan ziren Gurutzen lagun batzuk, baina balio ez zuten armekin. Gerora udaletxean errieta egon zen akats harengatik. Belabietako borrokan egondako mutil bat ziztu bizian etorri zen Andoaina, aurkariek urrutitik egiten zutela tiro esaten. Desabantaila handia zegoen bi bandoen armen artean.

• Gernika gorriek erre omen zuten

  Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

  Lehen lan asko zegoen, dena suntsituta eta berregiteko baitzegoen. Gurutz bizikletaz joan zen Gernikara, eta txikituta zegoen. Gernikari buruz izan zituzten lehenengo berriak gezurrak ziren: gorriek erre zutela Gernika esaten zen.

• Gernika alemanek bonbardatu zuten Francoren esanetan

  Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

  Gurutzen lagun bat Gernikan egon zen bonbardaketa gertatu zenean: hark izandako bizipenak kontatzen ditu Gurutzek. Gerora, lagun hura Afrikan egon zen, eta han galdetu zioten nork bonbardatu zuen Gernika: ez zuen dudarik izan alemanak eta Franco izan zirela erantzuteko.

• Gernikako bonbardaketatik babesteko, zuloan sartuta

  Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

  Gernikan bonbardaketa izan zenean, Gurutzen lagun bat han zen: zulo batean egon zen gordeta etzanda. Bonbardaketaren eguna feria eguna zen Gernikan.

• Gernikako bonbardaketa Arratzutik

  Juanita Bilbao Olabarriaga (1923) Arratzu

  Gerra hasi zenean, 14 urte egitear zegoen. Gernikako bonbardaketako egunean, etxekoak ez ziren joan inora. Karkaba batean ezkutatu ziren. Aireplanoak joan-etorrian zebiltzan, munizioa bukatu eta berriro betetzen joaten baitziren. Beraien auzoko pare bat Gernikan bertan hil ziren. Albo herrietan be bota zituzten bonbak: Arratzuko plazan bonba bat bota eta bertan zeuden ganaduak hil zituzten.