Borroka

  • Elena Etxebeste Gerrako tiroen oroitzapenak

    Elena Etxebeste Martiarena (1931) Pasaia

    Gerra hasi zeneko oroitzapenak ondo gogoan ditu: tiroka ari ziren soldaduak, eta beraien etxera Lezoko amona bat etorri zen babes bila.

  • Elena Etxebeste Ama babesteko grina

    Elena Etxebeste Martiarena (1931) Pasaia

    Gerra garaian, beraien etxea ez zen leku ona, tiroak gertu baitziren. Nola babesten ziren azaltzen du. Beti izaten zuen beldurra amari zerbait gertatuko zitzaiona, eta beti esaten zion ondo zaintzeko eta gordetzeko.

  • Florentino Legorburu Gerrako oroitzapenak

    Florentino Legorburu Etxebeste (1930) Pasaia

    Gerra hasi zenean, Florentinok sei urte zituen. Itsasontzietatik botatzen zitzuten tiroetako balak baserri aurreko iratze-metetan sartzen ziren. Donibanetik jende askok ihes egin zuen mendi aldera, Bilbora... Arrokaundietan kaleko jendea hartu zuten. Herrerako fusilamenduetako tiro-hotsak entzuten zituzten. Trabajadoreak gogoratzen ditu Jaizkibelgo bidea egiten.

  • xebe sistiaga Gerran Pasai Donibanen; ihesa; hildakoak

    Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

    Gerra nola hasi zen. Mezatik bueltan esan zien amak. Mutil batek esan zuen falangista zela, bakarra zen. Mutil asko hil zen, gudari joanda. Irailean sartu zirenean, hutsik zegoen herria. Zeintzuk geratu ziren. Bi anaia elkarren kontra ibili ziren gerran. Bere familia ez zen inora joan. Anaia eraman egin zuten. Borrokan hildako herritarrak.

  • xebe sistiaga Milizianoak; herritarrak guardiak egiten

    Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

    Milizianoak. Bertako jendea guardiak egiten ibili zen. CNTko bi neska ibili ziren eskopetak biltzen. Udaletxera entregatu zituzten beste batzuek. Erresistentziarik ez zen izan. Jaizkibelen, nazionalek astebete pasatu zuten Guadalupetik Donibanera joaten.

  • xebe sistiaga Bonbak; atxiloketak

    Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

    Zelaira bonba bota zuten, baina ez zen lehertu. Nazionalistak elizak zaintzen ibili ziren. Campsa ere bai. Kaputxinotako tunela lehertu nahi zuten, baina ez zen ezer gertatu. Herritar bati heriotza-zigorra jarri zioten, baina gero barkatu egin zioten (salatzaileak berak eskatuta). Ez zuten inor fusilatu.

  • xebe sistiaga Ia hiru urte eta erdi soldadutzan

    Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

    Ia hiru urte eta erdi egin zituen soldadutzan. Nondik nora ibili zen kontatzen du. Beran, metrailadore-habiak egiten ibili zen: habia horiek nolakoa ziren azaltzen du. Gerra denboran, eraikuntza zibila erabat geldirik egon zen; porlan eta burni guztiak militarrentzako izaten ziren.

  • Pasaiako tertulia Bonbardaketak eta ezkutalekuak

    Luisa Otero Atorrasagasti (1920) Anttoni Segurola Egia (1919) Claudia Sein Legorburu (1919) Pasaia

    Gernika bonbardatu zutenean, Luisa Mundakan zegoen, eta ahizpa Gernikan. Bizirik agertu zen, menditik barrena. Ezkutalekuak: ohe azpia, zubiak... Anttonik-eta ez zuten goserik pasatu; Luisak bai. Luisaren familiakoak bueltan ez zituzten Pysben lanean hartu.

  • Pasaiako tertulia Milizioanoak eskopeta bila etxera; Milagros miliziana

    Luisa Otero Atorrasagasti (1920) Anttoni Segurola Egia (1919) Claudia Sein Legorburu (1919) Pasaia

    Gerra hasi zenean, eskopeta biltzen hasi ziren. Milizianoen artean emakume bat ere bazegoen, Milagros.

  • Beatriz Agirregomezkorta Gerra hasi zenean, Mutrikura

    Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia

    Gerra hasi zenean 10 urte zituen. Getariara joan ziren itsasoz. Gero berriro joan ziren, baina Mutrikura. Izeba baten etxera. Nazionalen balek leihoan jotzen zuten.

  • Pili Jaio Gerra hasi zenean, 15 urte

    Pili Jaio Saez (1921) Pasaia

    Eskolatik txangoak egiten zituzten. 15 urte zituen gerra hasi zenean. Anaia gerrara joan zen 17 urterekin. Batzuk hil ere egin ziren frontean. Anaia hildakoak biltzen egon zen.

  • Migel Alkaraz Aita gerraren eta errepresioaren ondorioz hil zen

    Migel Alkaraz Luzuriaga (1942) Pasaia

    Aita kartzelan egon eta gero hil zen; bi bala zituen gorputzean atera gabe. Miseria handia pasatu zutela dio; ez beraiek bakarrik, ia denek. Aitak frontean bi bala jaso zituen; Bilbon harrapatu zuten eta kartzelara eraman. Aske utzi zutenerako oso gaizki zegoen. Amak ez du gerrari buruz ezer hitz egin nahi izaten. Aita errepublikanoa zen, osaba EAJkoa eta beste osaba ANVkoa.

  • Luzia Imaz Mugika Borrokatik babesten eta zaurituak garraiatzen

    Luzia Imaz Mujika (1913) Segura

    Gerra garaia gogoan du Luziak. Beraien ostatuan gelditu ziren soldaduak; eta, bolada batean, kuartela izan zen beraien ostatua. Menditik botatzen zituzten tiroak beraien ostaturaino iristen ziren. Tiroetatik nola babesten ziren eta hildakoak nola garraiatzen zituzten azaltzen du. Seguran 22 mutil hil zituzten.

  • Juana Gereñu Azarola Bonbardaketak eta tiroak Seguran

    Juana Gereñu Azarola (1923) Segura

    Gerra garaian bonbardaketak izan ziren Seguran. Jende askok baserritik alde egin behar izan zuen; baina beraiek ez ziren inora joan. Leihoetan, koltxoiak jartzen ziren tiroetatik babesteko. Sukaldean egoten ziren, tiro-hotsak entzuten zituzten bitartean. Orduko oroitzapenak kontatzen ditu.

  • Laureano Telleria Ordozgoiti Gerra Seguran, herritik kanpo eta Teruelen

    Laureano Telleria Ordozgoiti (1935) Segura

    Gerrako kontuak aipatzen ditu. Kanpandorretik aritzen ziren tiroka. Jendeak leihoetan koltxoiak jartzen zituen tiroetatik babesteko. Laureanoren osaba Teruelen egon zen; oso gogorra izan zen fronte hori. Segurako jende asko eraman zuten gerrara. Seguran ez zuten gerran inor fusilatu, baina asko bidali zituzten herritik kanpora.

  • Joxe Ugalde Ormazabal Frontea etxetik gertu

    Joxe Ugalde Ormazabal (1923) Segura

    Gerra hasi zenean, Joxek 13 urte zeuzkan. Frontea pare-parean zeukaten; bala-hotsak entzuten zituzten; nola-hala babesten ziren.

  • Joxe Ugalde Ormazabal Anaiak gerran izandako zorte ona

    Joxe Ugalde Ormazabal (1923) Segura

    Joxeren anaia zaharrenak hiru urte eman zituen gerran borrokan. Hainbat lekutan ibili behar izan zuen. Behin balak irrist egin zion eskuan; zorte ona izan zuen.

  • Markaida Barrenetxea ahizpak Metrailatutako abioia etxe aurrean jausi zen

    Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Sopela

    Gerra garaian, 1937. urteko udaberrian, beraien etxe ingurutik zebilen abioia metrailatzen hasi ziren Alemaniako bi abioi "kaza". Etxeak ere dardar egiten zuen ikaragarrizkoa baitzen zarata. Aurreko abioi hori etxe aurrean jausi zen eta pilotua zaurituta baina onik atera zen. Karraderan (korrika) joan ziren hari laguntzera. Liburu batean dago abioi horren hegazkina eta pasarte honetan irudi hori ikusi daiteke beraien ondoan daudela. TVEn dokumental batean ere ikusi dute bertan bizitakoa. Gerora, abioiaren zatiekin aritzen ziren olgetan. Pilotuak laguntzera hurbiltzerakoan ea zeinen aldekoak ziren galdetu zien.

  • Markaida Barrenetxea ahizpak Gallartan ere abioien erasoak

    Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

    Gerra Zibilean Gallartara joan ziren ebakuatuta. Han zeudela, abioiak metrailatzen hasi ziren lehenago etxean bizi izan zuten moduan eta nazionalak sartzen hasi ziren.

  • Markaida Barrenetxea ahizpak 'La Quinta del Biberón'

    Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

    Gerra Zibilean La Quinta del Biberón izenez ezagunak izan ziren bertara eroan zituzten belaunaldi gazteenetako mutikoak. Beraien amak erakutsitako kanta bat abesten dute, "somos los niños de la quinta cuarenta que reclamamos el biberón" dio abestiak. Beraien hiru lehengusu horien artean hartuko zituztelakoan, beraiekin eroan zituzten ebakuazioan.