Borroka

• Gerran frontean egotetik preso izatera

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  1936ko gerran hainbat frontetan ibili zen borrokan: Aian, Eibarren, Elgetan, Zornotzan, Bilbon, Santanderren... Santanderren zegoela, italiarrak sartu ziren eta han gelditu zen: preso eduki zuten hainbat lekutan hainbat urtez.

• Falangisten alkandora eramateagatik jasotako jipoia

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Behin nazionalek hiriburu bat hartu zuten, eta Jesusek falangisten alkandora zeukan jantzita; nazionalek hura ikusi, jipoia eman eta alkandora kendu zioten. Lagun soldadu bati gertatutakoa jakinarazi eta hark alkandora oparitu egin zuen nazionalek harrapatu baino lehen.

• Batailoia eta heriotza-zigorrak

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Bere konpainian, ideologia ugaritako gizonak zeuden: komunistak, PNVkoak, CNTkoak... "Primer Batallon mixto de Ingenieros" izena zuen konpainia hark. Preso egon zenean, Angel Osesen epaiketa izan zen, eta bi heriotza-zigor eman zizkioten. Momentu gogorrak izan ziren.

• Errenteriatik frontera joan zen bakarra Jesus

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Gurasoak eta 5 senide ziren familian. Bera bakarrik joan zen Errenteriatik frontera. Behin errekete batek amari mehatxu egin zion.

• Frantzunatxetara armak botatzen zituzten

  Inas Munitiz Lartitegi (1925) Bermeo

  Gerra garaian, italiarrak sartu zirenean, Frantzunatxetara joaten ziren. Bermeotar askok bertara bota zituzten etxean zituzten armak. Beraiek bertan zebiltzala, armak aurkitu eta italiarrei ematen zieten ogiaren edo zigarroaren truke.

• Tuneletako ezkutalekuak

  Inas Munitiz Lartitegi (1925) Bermeo

  Gerran, nazionalek zein gorriek izaten zituzten bouak. Kanpaiak jotzen zituztenean, etxeen azpialdetara joaten ziren ezkutatzera. Errekako tunelean ere ezkutatzen ziren. Sasoi hartan, gerratean, uholdeak egon ziren eta jendeak handik irten behar izan zuen.

• Metrailak euren albora jausi

  Inas Munitiz Lartitegi (1925) Bermeo

  Santa Eufemia elizak kanoikada bat duela dakar gogora. Doloreseko tabernaren inguruan "loidxiek" egon ziren (ontzien bodegak); eta, bertan zeudela, hots batzuk entzun ostean, burdin zatiak jausi ziren beraien ondora. Burdin horiek ukituz gero, erre egiten zuten, metrailak ziren.

• Gerrara boluntario joanez gero, 10 pezeta eta tabakoa

  Inas Munitiz Lartitegi (1925) Bermeo

  Gerran bere aitak alde egin behar izan zuen baporean. Gerratik itzulera gogoratzen du, Baztarren zeudela aita heldu zenekoa. Anaia ere gerra izan zuen. Gorriekin boluntario joanez gero, eguneko 10 pezeta eta tabako-paketea ematen zuten. Anaiak amari dirua eskatzen idazten zion.

• Egur bila, dirua lortzeko

  Bitore Urkijo Egarista (1925) Bermeo

  12 urterekin basora joaten zen Bitore egur bila, hura saldu eta diru apur bat lortzeko. Basotik bertatik ikusi zuen Gernikako bonbardaketa. Bere ahizpa Josefinetara joaten zen ikastetxera, beti gosez. Gose handia ezagutu zuten.

• Bonbardaketako garra

  Anastasia Ormaetxea Ormaetxea (1927) Bermeo

  Etxetik bertatik ikusi zuten Gernikako bonbardaketan piztutako garra. Anastasiak dio gurago duela ez bizi, berriro gerra bizi baino.

• Pildainak eta errepublikazaleak

  Katalin Bengoa Madariaga (1917) Soledad Luno Arenaza (1922) Bermeo

  Gernika erre ostean sartu ziren nazionalak Bermeora. Nazionalak heltzerakoan heldu zen ogi zuria; ordura arte beltza zen. Pildainen eta errepublikanoen artean liskarrak egoten ziren. "Pildainak" abertzaleei deitzen zieten.

• Sollubeko bataila etxean bertan

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Sollubeko bataila etxe ondoan izan zuten. Etxean bertan, soloan, soldadu italiar askoren gorpuak dituzte lurperatuta.

• 17 baserri eta 37 gudari

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Etxeko soloetan soldadu italiarren hezurrak daude. Auzoan 17 baserri zeuden eta 37 gazte boluntario egon ziren gerran. Auzoan gutxi gelditu ziren eta beraiek egin behar izan zuten lan. Hildakoak lurperatutako lekuan artoa sendo ateratzen da.

• Burezurrekin futbolean

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Auzoan esku-bonbak, gorpuzkiak... aurkitzea normala zen. Burezurrekin aritzen ziren futbolean olgetan.

• Bi fronteren erdian etxea utzi behar

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Bi fronteren erdian egon ziren Sollubeko bataila ezagunean. Gizon batek etxea utzi behar zutela esan zien. Ganadua hartu eta burdian joan ziren Meñakara. Meñakabarrenan 19 egun egin zituzten. Beraien aurrean hil zen bertako 16 urteko mutikoa bala galdu batek jota.

• Gernikako bonbardaketatik ihesi

  Mari Esteban Erkoreka (1928) Bermeo

  Aita gernikarra zuen eta sasoi batean Gernikan bizi izan ziren nahiz eta Bermeon jaio. Bonbardaketan ere bertan egon zen eta hurrengo egunean Bermeora bueltatu ziren oinez. Bonbardaketa egunean bizitakoak dakartza gogora: erasoak, ereinotz artean ezkutatu zirenekoa, etxea erre zienekoa... Soinean zutenarekin joan ziren Bermeora.

• Bilbon bonben erasoak

  Pilar Arana Bengoetxea (1911) Bermeo

  Behin Bilbon zeudela, abioi bat etorri eta bonbak botatzen hasi zen. Beraien zapata-dendarako oinetakoak erosten zituzten biltegikoak hainbat senitarteko galdu zituen orduan

• 16 urtegaz gerrara borrokan

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  16 urtegaz joan zen gerrara. Hori ez zen oso ohikoa, ez baitzegokion adinez. Bera ontziola bateko semea zen eta beste batzuei laguntzen joan zen arotz lanak egitera; hortik, laguntzera joan eta militarizatu ostean, borrokan bukatu zuen.

• Markina eta Otxandioko fronteetan

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  16 urte zituela, gerra garaian, arotz lanetan ontzi batzuk egiten laguntzen joan eta gero Balmasedako kuartelean bukatu zuen. Handik Markinara joan ziren. Faxistak Kalamua mendian zeuden eta handik "gaileta" eman ziotela dio eta ez zutela zer eginik. Azkenean, Otxandiora joan ziren. Otxandion ere eraso handiak ezagutu zituen.

• Emaztearen senideak frontearen beste aldean

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  Bere emazteak familia du Logroñon. Behin, Gerra Zibilari buruz berbetan, bertako senide batzuk Otxandioko frontean ere egon zirela jakin zuen; haiek, ordea, faxisten aldean egon ziren. Otxandioko frontean gauean izaten ziren eraso handienak. Txahal bat balkoia batean eskegita ikusi zuen eta bere emaztearen senideek, beste aldetik zebiltzanak, ere ikusi zuten.