Borroka

• Gerra hasieran eraso egin zietenekoa

  Praxku Urruzola Loinaz (1931) Urnieta

  Gerra garaiko pasadizoak gogoan ditu oraindik. Tropak sartu ziren, eta eraso egin zuten; dena txikitu zuten orduan. Etxean, bost lagun zauritu zituzten. Orduan, etxetik alde egin behar izan zuten, beraien burua babesteko. Oroitzapen tristeak.

• Gerrako tiroak eta lapurretak

  Miel Izagirre Arrue (1929) Urnieta

  Gerrako oroitzapen gutxi dauzka. Behin, ozta-ozta salbatu zuen bizia. Soldaduek etxeko oiloak eraman zizkieten. Gerora, oilo haiek ordainduko zizkiotela esan zioten aitari; baina ez zuen sekula xoxik jaso. Beste zenbait etxetatik txekorrak eraman zituzten.

• Bi mutil fusilatu gerra denboran

  Kontxita Zaldua Zabala (1924) Urnieta

  Soldaduak etorri zirenean, haien kantak ikasi zituzten. Udan etortzen ziren familia oneko bi mutil fusilatu egin zituzten gerra denboran, Santa Barbaran. Anaia bat 18 urterekin joan zen gerrara; azkenekoak izan ziren. La Quinta del Biberón esaten zitzaien.

• Gerra hasieran, baserria bonbardatu

  Bixente Lizaso Itxaso (1931) Urnieta

  Etxetik irteteko abisua jaso zuten gerra heldu zenean, bonbardatu egin behar zutela eta. Basoan ezkutatu ziren eta handik ikusi zuten baserria Oriamenditik eta Santa Barbaratik kanoiz bonbardatzen. Ez daki ondo zein bandotakoak ziren batzuk eta besteak, baina beren etxe ondoko frontean zeudenak erreketeak zirela badaki. Etxeko oilo eta oilasko guztiak jan zizkieten.

• Bi fronteak Urnieta aldean

  Joxe Mari Yurramendi Larburu (1922) Urnieta

  Gailegoak omen ziren soldaduak. Cara al Sol kantatzen zuten. 14 urte zituen orduan. Bera baino bi urte zaharragoak gerrara joan ziren geroago. "Gorriak" Santa Barbara aldean eta frankistak Urnietako mendietan zeuden.

• "Nazionalak" sartu zireneko estualdiak

  Margarita Plazaola Murua (1927) Urretxu

  Gerra denboran, etxetik hurbil dagoen zubia bota zuten dinamitaz milizianoek ihesean. Etxera etorri zitzaizkien dinamitatzaileak, leherketa entzungo zutela esanez. Anaia aurrera joan zen "gorriekin". Milizianoek etxetik atera eta aurrera eraman nahi izan zituzten, baina Deskargako lehenengo baserrian geratu ziren, eta laster itzuli ziren etxera.

• Bonbardaketa beldurgarriak

  Jexuxa Salegi Oruesagasti (1921) Urretxu

  Bonbardaketak beldurgarriak izaten ziren. Zumarragan, hiru lagun hil ziren. Beraiek, etxean, bonbetatik babesteko, nola moldatzen ziren aipatzen du.

• Gerrako armak eta umeen jolasak

  Nieves Aranburu Otaegi (1936) Antonio Orbegozo Lizarazu (1928) Usurbil

  Gerrako tiroak eta bonbak gogoan ditu Antoniok. Soinuaren arabera bereizten zuten zer arma motarekin botatakoa zen tiroa. Bonbak nondik botatzen zituzten azaltzen dute. Soldaduek alde egiten zutenean, umeek bolbora biltzen zuten harekin jolasteko.

• Gerran ama egunero Donostiara esnea saltzera

  Manuel Maiz Labaka (1924) Usurbil

  Mola jeneralak hartu zuen Donostia. Han gertatzen zenaren berri izaten zuten Usurbilen. Manuelen ama egunero joaten zen esnea saltzera Donostiara; bidean ikusten zituenak aipatzen ditu.

• Gerrako soinuak

  Simona Maiz Labaka (1927) Usurbil

  Gerrako bonben soinuak gogoan ditu. Gerran zauritu zuten mutil bat eskutan nola ekarri zuten ikusi zuen. Sirenak entzuten ziren noizean behin, bonbardaketa hastera zihoala abisatzeko.

• Gerrako oroitzapenak

  Kristina Bengoetxea Urruzmendi (1921) Usurbil

  Gerra gogoratzen du. 15 urte zituen hasi zenean. Baserritik gertu egon zen frontea. Buruntzatik botatako bonbak bi lagun hil zituen. Inguruko baserrietakoak haienera etortzen ziren babestera.

• Gerran kanoiak idiekin igotzen Andatzara

  Justo Camino Ibargoien (1930) Usurbil

  Gerra hasi zenean, gogoan du ehiza-hegazkinak zeruan ikusten zituztela. Gogoan du kanoia idiekin igo zutela Andatzara. Gerra garaia ondo pasa zuten, baina gerra ostea izan zen txarra.

• Herritarrek defentsa antolatu zutenekoa

  Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

  Gerra hasi zenean, herritarrak elkartu egin ziren eta defentsa eratu zuten. Frontera nora joan ziren aipatzen du. Herrian bertan ez zen egon borrokarik, inguruko mendietan baizik. Zaurituak herrira ekartzen zituzten.

• Gernikako bonbardaketari buruz eman ziren bertsioak

  Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

  Egunean bertan izan zuten Gernikako bonbardaketaren berri irrati bidez. Eraso egin zutenak Cóndor Legioa izan zirela garbi jakin arte, bonbardaketari buruzko bertsio ugari atera ziren.

• Gerrako berriak kanpai bidez ematen zituztenekoa

  Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

  Gerra garaian, Francoren aldeko soldaduek herriren bat hartzen zutenean, kanpaien bidez jakinarazten zuten herrian; izan ere, ordurako nazionalek hartua zuten Usurbil. Gerraren eboluzioaz hitz egiten du. Komunistak apaizei segika aritzen ziren.

• Cervera kanoiontzia Donostia inguruan

  Mertxe Aizpurua Zeberio (1925) Joxe Torregarai Gorostidi (1937) Usurbil

  Donostian egon zen, izebaren etxean, gerra garaian. Hango giroa nolakoa zen aipatzen du: Cervera kanoiontzia inguruan egoten zen kanoikadak botatzen. Kanoikada haietako batek hil zuen mutil bati buruzko istorioa kontatzen du Joxek.

• Pakun!

  Mertxe Aizpurua Zeberio (1925) Joxe Torregarai Gorostidi (1937) Usurbil

  Donostiako lehengusuak tiro-hotsa entzuten zuenean, harraska azpian ezkutatzen zen. "Pakun!" entzuten omen zen tiroekin.

• Gerran desabantaila nabarmenak borrokan

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Gerra zegoenean, Buruntzan karlistak zeuden eta komunistak Usurbilen herrian. Desabantaila handia zegoen karlisten eta komunisten artean. Armak erabiltzeko eta beren burua babesteko nola moldatzen ziren azaltzen du.

• Gerrako abioiak

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Abioiak Lasarteko hipodromoan lurreratzen ziren. Abioi haiek nolakoak ziren azaltzen du. Gernika bonbardatu zuten abioiak kanpotik etorri ziren.

• Gerra garaian, Zarautza joan ziren

  Maria Luisa Zalakain Odriozola (1930) Amasa-Villabona

  Gerra garaian, aita Villabonan gelditu zen, baina besteak Zarautz aldera joan ziren. Kanoi bat Amasan eta beste bat Fraisoron jarri zuten; bonbardaketa zenean, herrian beldurra pasatzen zuten. Zarautza ezkutuan nola joan ziren kontatzen du.