Borroka

• Ebroko batailan bera bakarrik bizirik bere taldean

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Ebroko batailan zazpi laguneko taldetik Rikardo bakarrik geratu zen bizirik. Euskaldunak ziren gehienak. Francoren aldean borrokatu zuen Justok, behartuta.

• Guardia zibilek tiroz garbitu frontetik ihes egiterakoan

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Bere taldeko bermeotar baten kasu tristea. Ebroko Batailan Kepa laguna larritu egin zen eta ihesari eman zion. Atzean zeuden guardia zibilek tiroz garbitu zuten.

• Gerra garaiko egoera: baserria jendez beteta

  Zezilia Arenaza Altuna (1922) Aretxabaleta

  Baserria nolakoa zen: logelak. Gerra garaian 25 lagun egon ziren baserrian bizitzen. Bonbardaketak Arrasaten. Kaletik etorritako hainbat familia hartu zituzten beraienean. Kaletik ekartzen zuten ogia, baba-lapikoa...

• Gerrako frontea Aretxabaleta inguruan

  Juan Urreta Zubia (1924) Aretxabaleta

  Soldaduak eta erreketeak Aretxabaletan. Frontea inguruan gelditu zen; alderdi bakoitza non egon zen gordeta. Frontea bertan egon zen bitartean, herriko bizimodua erabat aldatu zen; jende asko baserri aldera joan zen. Noiz hasi zen egoera aldatzen; frontea aurrera mugitzen...

• Gerra zibila Aretxabaletan

  Juan Urreta Zubia (1924) Aretxabaleta

  Frontea Aretxabaleta inguruan; toponimia. Soldaduak, milizianoak. Errepublikaren aldeko soldaduen arteko deskoordinazioa.

• Gerra garaia baserrian

  Andres Agiriano Zubia (1906) Maria Goiz Urgumez (1909) Eskoriatza

  Gerra garaia baserrian. Bonbardaketak sentitzen zirenean, kaleko jendea baserri ingurura joaten zen, babestuagoa egoten zen eta (Eskoriatza, Aretxabaletakoak). Beraiek ere baserria laga eta txabolara joan ziren.

• Burdinazko gerrikoa; Matxitxakoko bataila

  Begoña Monasterio Zubillaga (1916) Bermeo

  Burdinazko gerrikoari eta Matxitxakoko batailari buruzko azalpenak ematen ditu. Bizpahiru bermeotar hil ziren Matxitxakon, tartean bere lehengusu bat.

• Soldadu denborako kontuak

  Joxe Beitia Oruna (1920) Aramaio

  Soldadu denborako kontuak. Nondik nora ibili zen: Logroño, Afrika, Madril... Madrilen ministerioan egon zen denboran, izebaren etxera joaten zen bazkaltzera domeketan. Ministerioan, milizianoak zaintzea egokitu zitzaion.

• Bi urtean etxera joan gabe

  Joxe Beitia Oruna (1920) Aramaio

  Soldadu egon zeneko kontuak. Bi urte egin zituen soldadu, etxera bueltatu gabe. Mirandan, soldadu batek agurtu egin zuen, antza, idi-probetan ikusi izanagatik ezagutu zuen. Brigadak, hori ikusita, etxera joateko permisoa eman zion.

• Arrasatetik Oñatira, gerratik ihesi

  Maria Arriaran Larrañaga (1925) Aramaio

  Gerra hasi zenean, Oñatiko Mendi Etxebarri baserrian bizi zen Maria. Frontea baserrian bertan zegoen, eta baserriko familia guztiak Oñatira egin zuen ihes, Mariaren gurasoenera.

• Aitajauna milizianoetatik ezkutatu

  Maria Arriaran Larrañaga (1925) Aramaio

  Gerra denboran, Arrasaten frontea egon zen. Gerrak ez zuen hain gogor jo Oñatin. Arrasaten milizianoak ibili ziren. Mariaren aitajauna milizianoek ez atxilotzeko errekan ezkutatu zen. Ezkutuan zela, txakurrarekin izandako gorabehera kontatzen du.

• Frontea "armatu

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Gerra denborako azalpenak. Tropak nondik nora mugitu ziren azaltzen du. Aretxabaleta, Arrasate, Kanpazar... aldean soldaduak geratu egin ziren, eta frontea "armatu" zen. Aramaion lau guardia zibil omen zeuden.

• Murugainen bandera gorria

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Murugain mendian bandera gorria jartzen zuten milizianoek. Hura ikusitakoan, erreketeak kentzera joaten ziren.

• Milizianoek inguruak hartu

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Gerra denborako azalpenak. Etxean, gurasoak, anaia, arreba eta Txomin zeuden. Beste bi anaia milizianoek deituta joan ziren. Zemendia (azaroa) zen, eta gari-lanak egin zituzten egunez. Gauean, zalaparta handia entzun zuten. Eguna zabaltzean, milizianoak inguruko mendiak hartu zituztela ikusi zuten. Miliziano bat ezaguna zuten, eta harekin izandako elkarrizketa gogoratzen du.

• Untzillan, ospitalea jarri

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Gerra denborako azalpenak. Milizianoek Suña eta inguruko mendiak hartu zituzten. Untzillan, ospitalea jarri zuten auzoko etxe batean. Milizianoek auzoko etxe batzuk hustu zituzten frontea bertan zegoelako. Txominen familia etxean geratu zen; ez zuten haiek adina arrisku.

• Untzillatik San Antonio aldera eraso

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Gerra denborako azalpenak. Sakona baserri inguruan bonbak jausi ziren. Untzillako elizatik San Antonio aldera, Gipuzkoako mugara, metrailadorearekin erasotzen omen zuten.

• Bonbardaketak

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Gerra denborako azalpenak. Abioiak ere bertan ibiltzen ziren, eta beldurrez ikaratuta egoten ziren. Bonbardaketak egoten zirenean, gurasoak eta arreba etxean geratzen ziren; mutilak, berriz, bizilagunen txabola batean babesten ziren ardiekin.

• Haurra jaio milizianoak auzoan zirela

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Gerra denborako azalpenak. Abadeak ihes egin zuen, eliza apurtu zuten... Auzoan ume bat jaio zen milizianoak ingurua hartuta zuten garaian. Haur hura bataiatzeko zer gorabehera izan ziren kontatzen du.

• Milizianoak iratan lo

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Gerra denborako azalpenak. Auzoan zeunden milizianoekin zer harreman zuten kontatzen du. Esnea erosi ohi zien milizianoek. Arditegiko iratan egiten zuten lo.

• Amaiur batailoiko gudariak

  Jose Luis Bengoa Etxebarria (1930) Aramaio

  Gerra denborako oroitzapenak. Krutzeta eta San Kristobal aldean zegoen frontea. Goizetan, Amaiur batailoiko gudariak Jose Luisen baserrira joaten ziren gosaltzera. 30-40 gudari inguru joaten omen ziren talo eta esnea edota artoa eta esnea gosaltzera. Baserrian ez zen haientzat adina esne izaten, eta gudariek esnea beste baserri batzuetatik eramaten zuten. Bildotsak, buzkantzak... erosten zizkien. Ondo ordaintzen zien.