Borroka

Murugainen bandera gorria
Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

Murugain mendian bandera gorria jartzen zuten milizianoek. Hura ikusitakoan, erreketeak kentzera joaten ziren.
Milizianoek inguruak hartu
Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

Gerra denborako azalpenak. Etxean, gurasoak, anaia, arreba eta Txomin zeuden. Beste bi anaia milizianoek deituta joan ziren. Zemendia (azaroa) zen, eta gari-lanak egin zituzten egunez. Gauean, zalaparta handia entzun zuten. Eguna zabaltzean, milizianoak inguruko mendiak hartu zituztela ikusi zuten. Miliziano bat ezaguna zuten, eta harekin izandako elkarrizketa gogoratzen du.
Untzillan, ospitalea jarri
Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

Gerra denborako azalpenak. Milizianoek Suña eta inguruko mendiak hartu zituzten. Untzillan, ospitalea jarri zuten auzoko etxe batean. Milizianoek auzoko etxe batzuk hustu zituzten frontea bertan zegoelako. Txominen familia etxean geratu zen; ez zuten haiek adina arrisku.
Untzillatik San Antonio aldera eraso
Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

Gerra denborako azalpenak. Sakona baserri inguruan bonbak jausi ziren. Untzillako elizatik San Antonio aldera, Gipuzkoako mugara, metrailadorearekin erasotzen omen zuten.
Bonbardaketak
Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

Gerra denborako azalpenak. Abioiak ere bertan ibiltzen ziren, eta beldurrez ikaratuta egoten ziren. Bonbardaketak egoten zirenean, gurasoak eta arreba etxean geratzen ziren; mutilak, berriz, bizilagunen txabola batean babesten ziren ardiekin.
Haurra jaio milizianoak auzoan zirela
Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

Gerra denborako azalpenak. Abadeak ihes egin zuen, eliza apurtu zuten... Auzoan ume bat jaio zen milizianoak ingurua hartuta zuten garaian. Haur hura bataiatzeko zer gorabehera izan ziren kontatzen du.
Milizianoak iratan lo
Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

Gerra denborako azalpenak. Auzoan zeunden milizianoekin zer harreman zuten kontatzen du. Esnea erosi ohi zien milizianoek. Arditegiko iratan egiten zuten lo.
Amaiur batailoiko gudariak
Jose Luis Bengoa Etxebarria (1930) Aramaio

Gerra denborako oroitzapenak. Krutzeta eta San Kristobal aldean zegoen frontea. Goizetan, Amaiur batailoiko gudariak Jose Luisen baserrira joaten ziren gosaltzera. 30-40 gudari inguru joaten omen ziren talo eta esnea edota artoa eta esnea gosaltzera. Baserrian ez zen haientzat adina esne izaten, eta gudariek esnea beste baserri batzuetatik eramaten zuten. Bildotsak, buzkantzak... erosten zizkien. Ondo ordaintzen zien.
Karlistek aita, osaba eta ardiak eraman
Jose Luis Bengoa Etxebarria (1930) Aramaio

Gerra denborako oroitzapenak. Karlistek lapurretan egiten zien baserritarrei. Aita, osaba eta ardiak eurekin eman zituzten karlistek. Jose Luisen aita fusilatzekotan eraman zuten, baina hilabetera libre utzi zuten.
Gerrako oroitzapenak
Joxe Beitia Oruna (1920) Aramaio

Guadalajaran frontean egon zeneko kontuak. Gerra hasi eta geroago eraman omen zuten soldadu.
Gernikako bonbardaketa nola bizi izan zuen
Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

Gernika bonbardatu zutenean, soroan zebiltzan lanean eta hegazkinak ikusten zituzten joan-etorrian. Gero, gauean, plaza goienean herri guztia egon ziren Gernika aldean zegoen gorritasunari begira. "Bombas incendiarias".
Aita Burdinazko Gerrikoa eraikitzen ibilia
Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

Bere aita "Cinturón de hierro" delakoa eraikitzen ibili zen, trintxerak egiten. Goikoetxea ingeniariaren ideia izan zen, Frantziako "Maginot" lerroa kopiatuz. Bilbo babesteko egin zuten, baina ez zuen balio izan.
Astoarekin soldaduei elikagaiak eta munizioa eramaten
Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

Gerratean, astoak eta zaldiak zeuzkatenak udaletxera aurkezteko agindua etorri zitzaien etxera. Han, Bakiora joan behar zutela esan zieten, soldaduei jatekoa eramatera. Handik Jata mendira bidali zituzten elikagaiak eta munizioa eramatera.
Talgo-a Goikoetxeak eta Oriolek sortua; Goikoetxearen traizioa
Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

"Cinturón de hierro" egin zuen Goikoetxea ingeniaria eta Oriol izan ziren TALGO trena sortu zutenak. Azken hizkiak euren abizenen adierazgarri dira. Esaten zen Goikoetxeak traizioa egin zuela, eta frankistei informazioa eman ziela. Beraiek jatekoa eramaten zuten lekutik bobardatzen zuten Burdinazko Gerrikoa.
Astoarekin soldaduei elikagaiak eta munizioa eramaten
Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

Hamabost egun inguru egin zituzten astoekin soldaduei jatekoa eta munizioa eramaten. Diru apur bat irabazi zuten. Soldaduekin eurekin egoten ziren kanpamenduan. Bera zen gazteena; astoekin zeuden beste herritar batzuk izendatzen ditu.
Itxasalde batailoiko tenientea
Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

Gerra hasieran, Mañarian egon zen. Itxasalde batailoiko tenientea izan zen. Laredon harrapatu zuten, eta hiru urte eta erdiz egon zen Laredoko eta Puerto de Santa Mariako kartzeletan. Preso zegoela, obretara eraman zuten lanera. Mañariarik bera bakarrik joan zen boluntario. Itxasalde Ondarroan fundatu zen eta bizkaitarrak ziren denak: gernikarrak, ondarroarrak, lekeitiarrak...
Kostaldetik Laredoraino borrokan
Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

Itxasalde batailoikoak nondik nora ibili ziren azaltzen du: kostaldetik Bilbora eta Laredora joan ziren. Urtebetean aritu ziren borrokan. Gogorra izan zen: basoan lo, ahal zena jan...
Tekniketako tenientea
Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

Itxasalde batailoian 1.000 pertsonatik gora zeuden, lau konpainiatan eta bi sekziotan banatuta. Sekzio bat komunikazioarena zen eta bestea teknikakoa. Estanis tekniketako tenientea zen. 30 soldadu zituen bere aginduetara. Komandantea ondarroarra zen.
Batailoiko argazkiak
Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

Itxasalde batailoiko argazki bi erakusten ditu.
Gerra hasiera
Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

Gerra hasi zenean, 16 urte zituen. Ikaztegietako zubia bota zutela gogoan du. Nafarrak etorri ziren, eta horrela enteratu ziren gerra hasi zela. Orduan zazpi eguneko kontua zela esaten zuten. Nafarroatik Mola zetorrela esaten zuten. Francok Molari hegazkinean tranpa jarri ziola esaten zuten.