Borroka

• Gerrako erasoak: Feliren jaiotetxea erre zuten

  Jesus Barandika Berrojalbiz (1921) Feli Goikoetxea Enbeita (1930) Muxika

  Gerran, kanoiak egon ziren inguruan. Jesusek-eta ganaduak auzoko korta batean gorde zituzten. Felik auzoan egoten ziren tankeak ditu gogoan. Feliren etxea erre egin zuten ganadu eta guzti, eta Kurtzeroko Zubietara joan ziren izeko baten etxera. Gero, gerraostean, Ugarteko Etxebarrin soldaduak izaten zituzten eta nahi beste jateko izaten zuten.

• Nazionalak Kantabrian sartu zirenekoa

  Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

  Kantabrian morroi zegoela, nazionalak sartu zirenean, Ampuero herriko zubiak apurtu zituzten bideak ebakitzeko. Aparecida herriko korta batean egon ziren. Nahiko esne izaten zuten edateko, behintzat. Ostean, kobazuloan ezkutatu ziren.

• Gerrara soldadu, "Cuarta división de Navarra"n

  Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

  Kantabrian morroi egon ostean, etxera bueltatu eta gerrara joan zen. Bertako lau egon ziren beraien kintan: bi boluntario joan ziren eta beste bi, Felipe bera tartean, ez. Dibisio txarra tokatu zitzaion, "Cuarta división de Navarra". Iruñetik, Valentziako Castellón de la Planara, Ebrora, Saguntora, Aranjuezera, Madrilera eta Bilbora joan ziren, Iruñeara bueltatu aurretik.

• Zazpi urte eta zazpi egun soldadu

  Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

  Cuarta División de Navarran ibili ostean gerran, eta etxera bueltatu ostean, berriro bueltatu behar izan zuten. Guztira, zazpi urte eta zazpi egun egin zituen soldadu. Gorozikatik boluntario joan ziren biak hil egin ziren; derrigortuta joan zirenek, ostera, bizirik iraun zuten: Jose Urkizak eta berak.

• 81eko morteroekin frontean

  Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

  81eko morteroak erabili zituzten frontean. Horrek salbatu zituela dio.

• Galtzak ere usteldu ezin zapatak kenduta

  Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

  Gerran, harri gainean ere lo egiten zutela dio. Galtzak zapatak kendu barik usteldu egiten zitzaizkien, ez baitzuten aldatzekorik; eta, sarritan, ezta denborarik ere. Ura lortzearren borrokatzen ziren, putzuetako ura ere edaten zuten. Soldaduen trajea eta bi manta zituzten lo egiteko.

• Ebron nazionalak larregi aurreratu ziren

  Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

  Ebro izan zen fronteko lekurik txarrena. Nazionalak erratu egin ziren: larregi aurreratu zirela dio.

• Fronteko bizipenak

  Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

  Frontean jateko hotza jaten zuten, mairuek ematen zizkieten latak. Neska-lagunari gutuna idazteko papera ere ematen zieten. Ofizialekin musean aritzen ziren.

• Gutunak frontetik

  Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

  Frontean zegoela, gutunak idazten zizkion neska-lagunari. Nafar askok ez zekiten idazten ez irakurtzen, eta beraiek laguntzen zieten, askotan ez zirenak ere esanez.

• Ferroletik dirua jaso zutenekoa

  Pilar Etxeandia Legina (1926) Rufino Etxebarria Petralanda (1922) Muxika

  Rufinoren anaia zaharrena gerrako Crucero Canarias itsasontzian egon zenean, denbora askoan egon ziren bere berririk jakin barik. Baina, halako batean, gutun bat heldu zen etxera: bere anaiarena zen. Gutun hura erantzun ostean, bueltan etorri zitzaien beste bat Gernikako banketxera joan zitezen esanez. Dirua bidali zien Ferroletik.

• Anaia gerran

  Jesus Urkiza Etxebarria (1929) Muxika

  Umetatik hasi behar izan zuten lanean bizimodua aurrera ateratzeko. Gerra hasi zenean, bere anaia nagusia soldadu joan zen. Teruelgo bataila ezagunean parte hartu zuen. Karreteroa zen eta etxera erretiratu zen zaurituta. Gainerako bi anaia ere soldadu eraman zituzten.

• Torrelavegan, kobazulora ezkutatzera

  Juanita Esturo Orue (1924) Muxika

  Gerran, Santander aldera heldu ostean, Torrelavegara joan ziren. Bertan zeudela, hegazkinen erasoak jasan zituzten. Kobazuloan babestu zen. Bigarren bonbardaketak harrapatuz gero, hil egingo zirela dio.

• Okan bi fronteren artean

  Pablo Irazabal Ertzilla (1930) Muxika

  Gerra Zibilean bi fronteren erdian egon ziren: Askari eta Bizkargi artean. Soldaduek jendea alde egitera behartzen zuten; baina, anaia txikia jaioberria zenez, ez zuten etxea utzi arriskuak arrisku.

• Aita komunistekin frontera

  Pablo Irazabal Ertzilla (1930) Muxika

  Bere aita frontera eroan zuten, komunisten Rosa Luxemburgo batailoira. Bilbo aldetik ibili ostean, Gasteiz inguruan harrapatu zuten; hala ere, libre utzi zuten. Aita gaixorik bueltatu zen etxera; hori dela-eta, umeak kutsa ez zitezen familiartekoen etxeetan banatu zituzten.

• Umetako gerrako akorduak

  Deunoro Sardui Enbeita (1934) Muxika

  1934. urtean jaio arren, gerrako kontuak ezagutzen dituzte. Sasoi hartan Bilbon egon zen, bertara joan baitziren ihesi. Oraindik gogoan du hura. Ez zuen oso ondo ulertzen abioien etorrera eta sirenen hotsa.

• Gernikako bonbardaketa estolda-zuloan

  Jon Lopategi Lauzirika (1934) Muxika

  Gernikako bonbardaketa gertatu zenean, estolda-zuloan ezkutatuta egon ziren, ilunpean. Gauean, Gernikako sua ikusten zuten herritik. Txikituta utzi zuten dena.

• Iparraldeko frontean soldadu

  Mariano Ziganda Ostitz (1910) Odieta

  Anaia hasieratik joan zen gerrara. 37ko apirilean eraman zuten bera. Bilbo hartu zutenean iritsi zen frontera, eta gero Santander, Asturias, Leon... Gerra amaitu arte.

• Ebrotik Gironaraino, eta handik etxera

  Mariano Ziganda Ostitz (1910) Odieta

  Ebro ibaia zeharkatu eta gero, Bartzelonarantz jo zuten. Han desfilatu, eta etxera joateko baimena emango zietela uste zutenean, Gironaraino jarraitu behar izan zuten, Roses-eraino. Kataluniako frontea amaitu zenean, etxera itzuli zen aldi baterako.

• Asturiasko Pajares inguruan, hotzak akabatzen

  Mariano Ziganda Ostitz (1910) Odieta

  Gerratean, Pajares mendate inguruan ziren irailean, eta sekulako hotza pasatu zuten. Ez omen zen ezta zuhaitzik ere hazten.

• "Los nacionales no entrarán en Bilbao hasta que el gato coma este bacalao"

  Mariano Ziganda Ostitz (1910) Odieta

  Esaera: "Guerras tengamos, pero no las veamos". Eta Bilbon aurkitu zuten pintada eta marrazkia (katua bakailaoa harrapatu ezinik): "Los nacionales no entrarán en Bilbao hasta que el gato coma este bacalao".