Borroka

• 17 baserri eta 37 gudari

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Etxeko soloetan soldadu italiarren hezurrak daude. Auzoan 17 baserri zeuden eta 37 gazte boluntario egon ziren gerran. Auzoan gutxi gelditu ziren eta beraiek egin behar izan zuten lan. Hildakoak lurperatutako lekuan artoa sendo ateratzen da.

• Burezurrekin futbolean

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Auzoan esku-bonbak, gorpuzkiak... aurkitzea normala zen. Burezurrekin aritzen ziren futbolean olgetan.

• Bi fronteren erdian etxea utzi behar

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Bi fronteren erdian egon ziren Sollubeko bataila ezagunean. Gizon batek etxea utzi behar zutela esan zien. Ganadua hartu eta burdian joan ziren Meñakara. Meñakabarrenan 19 egun egin zituzten. Beraien aurrean hil zen bertako 16 urteko mutikoa bala galdu batek jota.

• Gernikako bonbardaketatik ihesi

  Mari Esteban Erkoreka (1928) Bermeo

  Aita gernikarra zuen eta sasoi batean Gernikan bizi izan ziren nahiz eta Bermeon jaio. Bonbardaketan ere bertan egon zen eta hurrengo egunean Bermeora bueltatu ziren oinez. Bonbardaketa egunean bizitakoak dakartza gogora: erasoak, ereinotz artean ezkutatu zirenekoa, etxea erre zienekoa... Soinean zutenarekin joan ziren Bermeora.

• Bilbon bonben erasoak

  Pilar Arana Bengoetxea (1911) Bermeo

  Behin Bilbon zeudela, abioi bat etorri eta bonbak botatzen hasi zen. Beraien zapata-dendarako oinetakoak erosten zituzten biltegikoak hainbat senitarteko galdu zituen orduan

• 16 urtegaz gerrara borrokan

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  16 urtegaz joan zen gerrara. Hori ez zen oso ohikoa, ez baitzegokion adinez. Bera ontziola bateko semea zen eta beste batzuei laguntzen joan zen arotz lanak egitera; hortik, laguntzera joan eta militarizatu ostean, borrokan bukatu zuen.

• Markina eta Otxandioko fronteetan

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  16 urte zituela, gerra garaian, arotz lanetan ontzi batzuk egiten laguntzen joan eta gero Balmasedako kuartelean bukatu zuen. Handik Markinara joan ziren. Faxistak Kalamua mendian zeuden eta handik "gaileta" eman ziotela dio eta ez zutela zer eginik. Azkenean, Otxandiora joan ziren. Otxandion ere eraso handiak ezagutu zituen.

• Emaztearen senideak frontearen beste aldean

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  Bere emazteak familia du Logroñon. Behin, Gerra Zibilari buruz berbetan, bertako senide batzuk Otxandioko frontean ere egon zirela jakin zuen; haiek, ordea, faxisten aldean egon ziren. Otxandioko frontean gauean izaten ziren eraso handienak. Txahal bat balkoia batean eskegita ikusi zuen eta bere emaztearen senideek, beste aldetik zebiltzanak, ere ikusi zuten.

• Ebroko batailan bera bakarrik bizirik bere taldean

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Ebroko batailan zazpi laguneko taldetik Rikardo bakarrik geratu zen bizirik. Euskaldunak ziren gehienak. Francoren aldean borrokatu zuen Justok, behartuta.

• Guardia zibilek tiroz garbitu frontetik ihes egiterakoan

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  Bere taldeko bermeotar baten kasu tristea. Ebroko Batailan Kepa laguna larritu egin zen eta ihesari eman zion. Atzean zeuden guardia zibilek tiroz garbitu zuten.

• Gerra garaiko egoera: baserria jendez beteta

  Zezilia Arenaza Altuna (1922) Aretxabaleta

  Baserria nolakoa zen: logelak. Gerra garaian 25 lagun egon ziren baserrian bizitzen. Bonbardaketak Arrasaten. Kaletik etorritako hainbat familia hartu zituzten beraienean. Kaletik ekartzen zuten ogia, baba-lapikoa...

• Errepublika garaia; Gerra Zibila

  Timoteo Zuazua Urrutia (1922) Aretxabaleta

  Errepublikaren aldarrikapenaren inguruko gogoetak; Alfonso XIII. Niceto Alcalá Zamora Aretxabaletara etorri zeneko kontuak. Gerra, politika kontuak. Euskadiko gobernua. Gerra Zibila Aretxabaletan. Baserri inguruan frontea egon zenean, erreketeak izan zituzten inguruan.

• Gerrako frontea Aretxabaleta inguruan

  Juan Urreta Zubia (1924) Aretxabaleta

  Soldaduak eta erreketeak Aretxabaletan. Frontea inguruan gelditu zen; alderdi bakoitza non egon zen gordeta. Frontea bertan egon zen bitartean, herriko bizimodua erabat aldatu zen; jende asko baserri aldera joan zen. Noiz hasi zen egoera aldatzen; frontea aurrera mugitzen...

• Gerra zibila Aretxabaletan

  Juan Urreta Zubia (1924) Aretxabaleta

  Frontea Aretxabaleta inguruan; toponimia. Soldaduak, milizianoak. Errepublikaren aldeko soldaduen arteko deskoordinazioa.

• Burdinazko gerrikoa; Matxitxakoko bataila

  Begoña Monasterio Zubillaga (1916) Bermeo

  Burdinazko gerrikoari eta Matxitxakoko batailari buruzko azalpenak ematen ditu. Bizpahiru bermeotar hil ziren Matxitxakon, tartean bere lehengusu bat.

• Soldadu denborako kontuak

  Joxe Beitia Oruna (1920) Aramaio

  Soldadu denborako kontuak. Nondik nora ibili zen: Logroño, Afrika, Madril... Madrilen ministerioan egon zen denboran, izebaren etxera joaten zen bazkaltzera domeketan. Ministerioan, milizianoak zaintzea egokitu zitzaion.

• Bi urtean etxera joan gabe

  Joxe Beitia Oruna (1920) Aramaio

  Soldadu egon zeneko kontuak. Bi urte egin zituen soldadu, etxera bueltatu gabe. Mirandan, soldadu batek agurtu egin zuen, antza, idi-probetan ikusi izanagatik ezagutu zuen. Brigadak, hori ikusita, etxera joateko permisoa eman zion.

• Arrasatetik Oñatira, gerratik ihesi

  Maria Arriaran Larrañaga (1925) Aramaio

  Gerra hasi zenean, Oñatiko Mendi Etxebarri baserrian bizi zen Maria. Frontea baserrian bertan zegoen, eta baserriko familia guztiak Oñatira egin zuen ihes, Mariaren gurasoenera.

• Aitajauna milizianoetatik ezkutatu

  Maria Arriaran Larrañaga (1925) Aramaio

  Gerra denboran, Arrasaten frontea egon zen. Gerrak ez zuen hain gogor jo Oñatin. Arrasaten milizianoak ibili ziren. Mariaren aitajauna milizianoek ez atxilotzeko errekan ezkutatu zen. Ezkutuan zela, txakurrarekin izandako gorabehera kontatzen du.

• Frontea "armatu

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Gerra denborako azalpenak. Tropak nondik nora mugitu ziren azaltzen du. Aretxabaleta, Arrasate, Kanpazar... aldean soldaduak geratu egin ziren, eta frontea "armatu" zen. Aramaion lau guardia zibil omen zeuden.