Borroka

• Gerra garaiko oroitzapenak eta gerora entzundakoak

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Hasiera batean milizianoak pasa egin omen ziren aurrera, baina erreketeak atzean gelditu zirenean berriz itzuli omen ziren, eta Jesusaren baserri inguruan kokatu. Gernikako bonbardaketa Agustinek 5 urte bete zituen egunean izan zen. Gogoan ditu hainbat kontu. Inguruan ere bota zituzten bonbak. Esaten zuten Urkaregin bolbora kentzen zietela bonbei, eta batzuk ez zirela lehertzen. "Esperanza" lantegian munizioak egiten ziren.

• Lantegietako sirenak

  Miren Zuazabeitia Herrasti (1930) Aretxabaleta

  Serenorik ez du ezagutu. Lantegietan sirenak jotzen zituzten irteteko ordua baino lehen. Gerra garaian, sirenak ere jotzen ziren jendea babeslekuetara joateko.

• Gudariek pasa behar izandakoak

  Inas Munitiz Lartitegi (1925) Bermeo

  Boluntario joandako gudariek oso txarto pasa zuten. Lehenengo, euskaldunen alde; gero, nazionalekin; eta gero, zerbitzu militarra egin behar zuten. Urte asko guztira. Bere anaia Teruelen egon zen; bataila handiak egon ziren bertan.

• Sollubeko eta Matxitxakoko erasoak

  Anita Larrauri Anasagasti (1931) Bitore Urkijo Egarista (1925) Bermeo

  Gerran gauza asko ikusi zituzten: zaurituak, hildakoak... Etxeetan ere gudariak izaten zituzten. Gudari gehienak "goittarrak", gipuzkoarrak, ziren. Matxitxakoko bataila Talatik ikusi zuten eta kanoien zaratak altu entzuten ziren.

• Fabrikako babeslekura sirenak jotzen zuenean

  Anita Larrauri Anasagasti (1931) Bermeo

  Soldadu italiarrak fabrikara joan ziren gerra heldu zenean. Sirenek jotzen zutenean fabrikan babesten zen familia guztia. Uholdeekin ere asko sufritu zuten.

• Aita gerratik etorri eta ezagutu ez

  Anita Larrauri Anasagasti (1931) Bermeo

  Aita soldadu jantzita etorri zen behin gerratik, eta ez zuen ezagutu ere egin. Ama eta haren lagunak espiritismoa edo sorginkeriak egiten ibili izan ziren beren senarrak non egon zitezkeen igarri nahirik.

• Itsasoan ebakuatuta jasandako erasoak

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  Gerra Zibilean aitagaz batera joan zen ebakuatuta ontzi batean. Arrantzale bezala egoteko esan zien, baina Jesusek ez zuen horretarako baimenik eta Bilboko komandantziara joan zen paperak egitera. Bertan ere bonben erasoak izan zituzten eta ontzia metrailaz beteta izan zuten. Orduan bizi izandakoak kontatzen ditu. Azkenean Santanderrera joan behar izan zuten.

• Armirante Cerverarekin topatu eta etxera bueltatu behar

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  Gerra Zibilean batetik bestera ebakuatuta ibili ostean, Santander aldera joan ziren. Bertan arrantzatzen zebiltzala, Espainiako armadako gerraontzia zen Almirante Cerverarekin topatu ziren. Bermeora joateko agindu zien eta ez zuten beste erremediorik izan. Bermeon karabineroek erregistratu egin zieten, baina ez zieten ezer topatu ordurako itsasora bota baitzituzten ezkutatu beharrekoak (ikurrina...).

• Trintxerak zelan egin

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  Gerran trintxerak egiten ibili ziren, baina bera sukaldeaz arduratzen zen. Trintxerak zelan egiten zituzten azaltzen du. Zapadoreen San Andres batailoian ibili zen.

• Frente Popularrarekin Errenteriatik Eibar aldera

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Jesusek kontatzen du zergatik erretiratu zen Frente Popularreko jendea Errenteriatik ekialdera. Izan ere, nazionalak inguratuta geratzeko arriskua zuten, eta hargatik abiatu omen ziren Eibar aldera.

• Kanpai asko eta gordeleku gutxi

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Gerra zibila piztu aurretik Errenterian eta inguruan eraikita zeuden tunelak eta halakoak ziren bonbardaketetatik babesteko toki bakarrak. Besterik ez omen zen.

• Eusko Gudarosteko parte, Zumaian

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Gerra zibilean, Nazionalak Errenterian sartu aurreko gauean ihes egin zuen Jesusek, motxila txiki bat sorbaldan eta beldurra soinean. Zumaiaraino heldu zen bera, beste jende askorekin batera, eta han bi egun egin ondoren, Eusko Jaurlaritza osatu berriak antolatutako Eusko Gudarosteko parte izatera pasa ziren.

• Santanderreraino atzeraka oinez

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Zumaian Eusko Gudarostean izena eman eta Aiara abiatu zen Jesusen konpainia, frontea osatzera. Erretretan zetozenekin bat egin zutenean, Eibarrera egin behar izan zuten atzera, Akondia mendira, eta handik, gero, Lekeitio, Ondarroa, Mutriku... eta kostaldetik, atzeraka-atzeraka, Durangoraino sartu ziren. Durangon bi bonbardaketa jasan zituzten. Lehenak pilotan ari ziren dozena bat lagun akabatu zituen. Bigarrenak bi-hiru moja, soldaduak kuartela eginda zeuden komentukoak. Durangotik Santanderrerainoko bidea egingo zuten, azkenik, erretretan beti, Jesusek dion moduan.

• Kanoikadak Versallesetik Audelera

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Fusila arma bakar, mendirik-mendi, herririk herri ibili zen Jesus Gerra Zibilean. Gogoan du, hala ere, jaioterritik irten aurretik eta Frente Popularrekoak Loiolako kuartelaren jabe egin ondoren, kanoiak Errenteriara sartu eta kanoikadak jaurtitzen ibili zirela Oiartzun aldera, Audelera.

• Egun argiz eutsi, ta gauean ospa

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Konpainia mistoa zen Jesusena. Fusilekin tiroka ibiltzen ziren batzuk eta trintxerak egiten besteak. Ehun eta hamar lagun inguru, guztira. Bando Nazionalak askoz armamentu sendoagoa zuen eurek baino, eta aurrez esan izan duen gisan, atzera eginez igaro zuten gerra. Egunez eutsi eta gauez ospa egitea izaten omen zen seguruena.

• Donostian bezala, Santanderren ere nazionalek bidea itxi

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Eusko Gudarosteko konpainiarekin Eibarretik Santanderreraino iritsi zen Jesus. Gogoan du, herririk-herri, egindako bidea.

• Gerrako arrantxoa eta loa

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Dilistak, arroza, babarrunak... denetik jaten omen zuten Gerra Zibileko borrokaldiek iraun bitartean. Hala ere, Bilbo "erori" zenean, goseak pasa zuten astebete. Uda partea zen, ordea, eta fruta-arbolek eskaintzen zuten zer jan. Eskerrak horri.

• ¡No pasarán!

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Gerran oihuak eta leloak alferrik dira batzuetan.

• "Hemen amaitu da guztia. Bakoitzak ahal duena egin"

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Pagasarrin esan omen zien kapitainak "ahal zuenak ahal zuena" egiteko, eta bakoitza bere aldetik abiatu omen ziren, Jesus eta konpainiako gainontzeko soldaduak. Jesus Santanderren hartu zuten preso, eta handik, Pontejoseko base militarrera.

• Moroak auzora sartu zirenekoa

  Luis Izagirre Belategi (1924) Elorrio

  Etxean ez zuten tiroketarik-eta izan. Auzora moroak sartu ziren, baina haien ofiziala, kapitaina, espainiarra zen. Gazetan ardiak harrapatu zituzten, eta ardi mordoa Elgetara eraman. Izugarriak egin zituztela dio.