Borroka

Soldadu italiarrek ardo zuria edaten zuten
Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

Soldadu italiarrek ardo zuria edaten zuten eta aitak Loidi Zulaika ardoa ekartzen zien.
Presoen lekualdaketen zaindaria
Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

Gerran, aita Bilbora eraman zuten. Kapitain batek, Tomasen aita hartu eta zaindari moduan jarri zuen presoen lekualdaketan egoten zirenean. Gero, Urduñara eraman zuten.
Frontea Mutrikutik Kalamuaraino; kanoikadak
Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

Mutrikun, frontearen kokapena non egon zen azaltzen du. Santa Kutz, Katu erreka, Aldabe zelai... eta Kalamuraino dena jarraian. Kanoiak mendebaldetik etortzen ziren, Amoroto ingurutik. Baserri ondoan jausi zen kanoia.
Txurruka baserriko semearen desagerpena
Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

Aitak gerrako kontuez hitz egiten zuen baina amak ez. Aitak harreman zuen gerran tokatu zitzaion kapitainarekin. Presoak kartzela batetik bestera garraiatzen zituen trenez, baina inoiz ez zuen Mutrikuko inor eraman. Txurruka baserriko seme nagusia Bilbora eraman zuten gerra garaian, Tomasen aitarekin batera. Ez zuten gehiago haren berririk izan.
Soldaduen arropak garbitu eta konpontzera behartuak
Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

Gerra garaian, Irisarren esaten zaion aldapatik sartu ziren soldaduak Mutrikura. Bizilagunek, koltxoiak jarri zituzten leihoetan, balak etxeetara ez sartzeko. Mutrikura sartu ostean, Ondarroara joan ziren soldaduak. Ana Mariren amonak, zigor gisa soldaduek zituzten zorriz betetako arropak garbitu eta konpondu behar izan zituen.
Don Rafaelen etxeko babeslekua
Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

Hegazkinak agertzen zirenean, Beko Plazan dagoen harrizko etxe batean (Don Rafaelen etxea) zegoen babeslekura joaten ziren. Komentuko mojek kanpaiak jotzen zituzten hegazkinak hurbiltzen zirenean.
Soldaduak baserrian
Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

Aitak ihes egin zuenean, ama baserrian gelditu zen aitonarekin, Jose Mirenarekin eta beste gizon batekin. Soldaduak baserrian agertzen ziren. Soldadu batzuk gogoratzen ditu: zumaiar bat, nafar bat, murtziar eta katalan bat... Soldaduak kartzelan ere egoten ziren eta baserritik janaria eramaten zuten.
Soldaduek telefonoz ematen zituzten abisuak
Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

Baserrian egoten ziren soldatuak fusilak bakarrik zituzten eta lubaki modukoak eraikitzen zituzten itsasoa eta itsasontziak kontrolatzeko. Telefonoa ere bazuten.
Kanoiak baserri gainetik
Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

Etxean osabari entzuten zion gerra garaian kanoiak nola ibiltzen ziren baserri gainetik, Alkoleatik (Mutriku) Liorrera (Ondarroara). Etxe inguruan bonba bat jausi zen baina ez zen lehertu.
Soldaduak berdez jantzita
Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

Gerra bukatu arte egon ziren soldaduak baserrian. Soldadu horiek, gero mugan ibili ziren makiak bilatzen. Kaki koloreko jantziak eta txapelak berdeak erabiltzen zituzten.
Soldaduak baserrian I
Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

Gerra garaian baserrian zeuden soldaduek balak erabiltzen zituzten. Berangoko soldadu bat gogoratzen du, neguan putzu batean bainatu eta elurretan bueltak ematen zituena. Gerraostean, mendian tratutan ibiltzen zen eta hil egin zen.
Hiru heriotza zigorretatik libratu zen
Arrate Alkorta Alzibar (1949) Mutriku

Aita baratzean lanean zegoela joan zitzaizkion bila gerrara eramateko. 18 urte zituen. Hiru heriotza-zigorra ezarri zizkioten eta espetxean egon zen Tetuanen, Guadalajaran eta Bilbon. San Andres batailoian borrokatu zuen. Hiru heriotza-zigorrak zergatik izan ziren eta nola libratu zen. Jesuita, abade eta medikuen laguntza izan zuen libratzeko.
Gorriak Askarin
Ricardo Duñabeitia Gandarias (1929) Muxika

Okatik gora, beraien auzora igotzerakoan, Askari menditik tiroak jasotzen zituzten; gorriak zeuden bertan. Gauetan Ajuriarantz erasotzen zuten, beraien balkoitik ikusten zuten. Askaritik Oka bajatu eta Bizkargira igotzen ziren; erasoaldia gauez izaten zen. Ajuriako eliza gorpuz beteta dagoela zioten lehengoek. Egunez abioak ere ibiltzen ziren.
Etxeko balkoitik eraso askoren lekuko; Lemoatxako erasoak
Ricardo Duñabeitia Gandarias (1929) Muxika

Askariko zein Bizkargiko erasoez gain, Lemoatxako erasoak ere ikusten zituzten etxeko balkoitik. Lagun asko hil ziren bertan.
Trintxerak gertu, baina auzoko inor ez frontean
Ricardo Duñabeitia Gandarias (1929) Muxika

Beraien etxe ondoan trintxerak egin zituzten Mendataranzko aldean. Auzoko inori ez zitzaion egokitu gerrara joan behar izatea.
Ganadua metrailatu
Ricardo Duñabeitia Gandarias (1929) Muxika

Zortzi urte zituela izan zen Gernikako bonbardaketa. Lanean zegoen ganadua metrailatu zuten. Eguerdi inguruan, paper erreak eta, ekarri zituen haizeak. Arbazegin ere bonbaren bat bota zuten.
Esan beharrekoak neurtu egin behar
Ricardo Duñabeitia Gandarias (1929) Muxika

Ez du gogoan bonbardatu ondoren ikusitako Gernika. Gero ere, erreketeek gorriek erre zutela esaten zuten. Auzoko batek erreketeek erre zutela esan zuenez, soldaduen kapilauak familiari semea babesteko esan zien.
Gerran hildakoak
Basilio San Anton Baraiazarra (1927) Muxika

Gerra pasatu zenean, 10 urte zituen Basiliok. Makina bat hildako ikusi eta lurperatutakoa da; oraindik gogoan du non dauden lurperatuta. Potoko seme bat eta Errotazarreko beste bat kanpoan hil zituzten Gernika erre zuten egunean; bata ura edaten zegoela aho barrura tirokatuta hil zuten. Abioiak-eta pasatzen zirenean, kortako txahalen atzean ezkutatzen ziren atakeak irauten zuen bitartean.
Frontea Arronan
Basilio San Anton Baraiazarra (1927) Muxika

Frontea Arrona mendian egon zen; erreketeak ziren. Tiroka aritzen ziren bertatik eta mutiko bat zelan hil zuten kontatzen du. Muniketaganeko etxeari ere eraso ziotela dio; oraindik ere, agian, bertan egongo da kanoi-zuloa. Kanoikadak ez zuen inor harrapatu. Unda auzoan ere trintxerak zeuden tiroak egiteko.
Goikoerrotara diru bila
Carmen Irusta Alakano (1922) Muxika

Frontean zeuden nebei dirua bidali behar zien eta ez zuen izaten zer bidali. Goikoerrotara joaten zen bila.