Borroka

• Nazionalak eta gorriak

  Maria Ormaetxea Goitana (1922) Arrasate

  Maria beste baserri batera joaten zen esnea eramatera. Gorriekin egin zuen topo eta haiek galdetu zioten zein etxetan prestatzen zuten nazionalek arrantxoa. "¡Viva España!" batzuk entzun, eta gorriok Eguskitzan babestu ziren.

• Harategian obusa sartu zenekoa

  Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate

  1937ko Santa Ageda eguneko bonbardaketan, obus bat sartu zitzaien harategian, eta Oñatira egin zuten ihes. Esekita zegoen txahala metrailaz beterik geratu zen. Senargaia Amaiur batailoian zegoen, eta bonbardaketan Juli hil egin zela esan zioten. Obusak ez zuen kalte handirik eragin harategian.

• Herritarrak artillerian adituak

  Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate

  Beldur handia pasatu zuten gerran. Tiroei "pakun"ak esaten zieten. Egiten zuten zaratagatik ikasi zuten ze kalibretako kanoikadak ziren; morteroa zein zen... Gernikako bonbardaketa egunean, Arrasate gainetik hegazkin asko pasatu ziren.

• Anaia gudaria tanke gidaria

  Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate

  Gorrien eta nazionalen fronteetako soldaduen artean oihuka egiten zituzten berbaldiak argi entzuten zituzten gauez. Anaia bat izan zuen gudari; tanke gidaria zen eta onik bueltatu zen etxera. Gorriek Arrasate bonbardatzen zutenean, nazionalek plazara ateratzen zituzten ziegan zituzten gudariak.

• Bonbardaketa egunean Durangon zeuden

  Pilar Mujika Arana (1919) Arrasate

  Bilbon tuneletan gordetzen ziren. Durangoko bonbardaketa egunean, Pilar eta bere familia Durangon zeuden. Bonbardaketa beldurgarria izan zela dio. Begoñatik Santanderrera autobusez joan ziren, beste hiru senar-emazte arrasatearrekin. Santander hiriburuko kale-etxe batean egon ziren.

• Kanpazar aldetik botatako bonbak

  Milagros Eriz Otadui (1918) Arrasate

  Milagrosek 17 urte zituen gerra hasi zenean. Garai hartan, San Frantzisko kaleko etxetxo batean bizi zen familiarekin. Mendi batek babesten zuen beren etxea, baina pareko etxeetan Kanpazar aldetik botatako bonbak jausi zirela gogoratzen du.

• Gerra gertutik bizi

  Luis Lopez de Aretxaga Agirregabiria (1920) Arrasate

  Luisek 16 urte zituela etorri zen gerra. Zarugalden muga jarri zuten: Zarugaldetik aurrera "gorriena" zen, eta Zarugaldetik herri aldera Francoren aldekoena (Luis alderdi horretan geratu zen). 18 urte zituela, Francoren tropekin joan zen gerrara. Luisen aita Legutioko udaltzaina zen, eta, gerra denboran, "gorriek" kartzelaratu egin zuten. Anaia bat "gorrien" bandoan zegoen, eta beste anaia bat, berriz, "Gora Euskadi!" esan zuelako Gasteizko kartzelan sartu eta ez zuten gehiago haren berririk izan. Arrasaten preso hartu eta Oiartzun aldean fusilatu zituzten pertsonei buruz hitz egiten du.

• 'La Quinta del Biberón'

  Luis Lopez de Aretxaga Agirregabiria (1920) Arrasate

  18 urte zituela, soldadutzarako deitu zuten Luis: 'La Quinta del Biberón' ziren beraiek. Gerrara deitutako soldadu gazteenak zirelako jaso zuten deitura hori. Gerran nondik nora ibili zen azaltzen du: Gasteiztik Nafarroa aldera, handik Guadalajarara... 18 urtetik 24 urtera bitarteko sei urteak "denbora galdua" izan zirela dio Luisek; etxeratzeko baimena ematen zien, baina behin baino gehiagotan deitzen zien gerrara joateko.

• Guadalajaran, gerra bukatu

  Luis Lopez de Aretxaga Agirregabiria (1920) Arrasate

  Gerra denborako kontuak. Luis soldadu denboran eskribiente lanetan ibili zen batean eta bestean. Soldadu gisa Guadalajarara bidali zuten, baina bera iristerako bukatu omen zen gerra. Behin Guadalajaran, batetik bestera ibili ziren lurrak okupatzen. Luis bi aldiz egon zen soldadu: lehenengo, gerra zibilerako deitu zuten; eta bigarren aldian, II. Mundu Gerrarrako.

• Anaia atxilotuta eraman, eta gehiago jakin ez

  Luis Lopez de Aretxaga Agirregabiria (1920) Arrasate

  Luisen aita Legutioko udaltzaina zen, eta, gerra denboran, "gorriek" kartzelaratu egin zuten. Anaia bat "gorrien" bandoan zegoen, eta beste anaia bat, berriz, "Gora Euskadi!" esan zuelako frankistek Gasteizko kartzelan sartu zuten, eta ez zuten gehiago haren berririk izan. Frankistak Legution sartu zirenean, herriari 'Baluarte Heróico de Álava' izendapena eman ziotela dio.

• Intxortako bonbardaketak etxetik ikusten zituen

  Migel Jauregi () Santos Lizarralde () Antzuola

  Santos Antzuola eta Oñati arteko muga inguruan dagoen Isibu baserrian bizi zen eta gerra garaian Intxorta aldeko bonbardaketak ikusi zituen. Migelek dio denak "Isibu" bezala ezagutzen dutela Santos. Hamar urterekin Santos Antzuolara etorri zen bizitzera, aita bertora etorri baitzen lanera.

• Andoainen fusilatutakoak eta gerrara eramandakoak

  Joxe Manuel Erkizia Uria (1923) Andoain

  Andoainen 20 bat lagun hil zituzten gerra garaian. Gerra hasi zenean, gazteak frontera eraman zituzten, arma gutxi batzuekin. Frontea pixkanaka Andoaina hurbiltzen joan zen.

• Elgetako bonbardaketak eta erasoak

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Ziprianok Elgetan ikusi zuen lehen bonbardaketa urriaren azkenengo egunetan izan zen, orduantxe Elgetako Asentsion egon zen frontea eta. Behin, txori-habiak topatzen zeudela, francotarrak eurak ametrailatzen ahalegindu ziren. Mairuak ere baziren bertan, Francoren alde borrokatzen.

• Babeslekua ur-jauziaren azpian

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Eibar egunero bonbardatzen zuten eta egunero hiltzen zen jende ezaguna. Euren etxean, Olarreagan, ur-jauzia dagoen lekuan eraiki zuten babeslekua.

• Munizioa, eskuko bonbak eta obusak inguruan

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Gerra sasoian, mutikoek munizioa batzen zuten basoan eta igandeetan su ematen zioten bide bazterrean. Sasoi hartan jende mordoa hil zen eskuko bonbak zirela eta; bidean topatu, hartu eta eskuetan lehertzen zitzaizkien. Obusak ere askotan aurkitzen zituzten, euren baserri inguruan esaterako.

• Munizioa trintxeretara gauez eramaten

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Milizianoek baserritarrei kentzen zizkieten jana eta ganaduak. Eurei, esaterako, asto bat kendu zieten. Euren osaba gauetan munizioa trintxeretara eramaten ibiltzen zen idiekin. Behin, etxera heltzen zegoela, idia hil zioten tiroa botata.

• Anaia bi frontean, bakoitza alderdi batekoekin

  Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein

  Anaia bat Euskadiko gobernuarekin joan zen gerrara eta zauritu egin zuten. Beste anaia, ostera, hamazortzi urte zituela eraman zuten soldaduskara francotarrek.

• San Migeletan heldu zen frontea Kalamuara

  Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein

  San Migeletan hurbildu zen frontea Markinara, Kalamuara. Artileriak tiroak botatzen zituen egunero. Julianen familia Meabe baserrira joaten zen eguna pasatzera, bonbetatik babesteko. Aita baino ez zen geratzen etxean, lanean.

• Irratiak eta arropa zuriak entregatu beharra

  Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

  Behin, gerra hasi berritan, bonbak botatzen ikusi zituen Gregoriak Lekeition. Beste behin, esku bonba bat hartu zuen etxekoei erakusteko. Neskame zegoen etxekoak abertzaleak ziren eta bitxiak ezkutatu behar izan zituzten. Gerra sasoian, irratia eta arropa zuriak entregatzeko agindua zabaldu zuten.

• Baliozko gauzak kendu eta ilea moztu

  Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

  Frontea sartu zenean, milizianoak sartu zitzaizkien etxera. Markinan ez zuten ezer apurtu, baina Gernikan dena apurtu zuten. Markinako batzuei ilea moztu zieten, zaharrei-eta. Baliozko gauzak ere kentzen zituzten, arropa zuriak eta, eta batzuei lursailak ere bai.