Borroka

  • Felipe Martitegi Gerrara soldadu, "Cuarta división de Navarra"n

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Kantabrian morroi egon ostean, etxera bueltatu eta gerrara joan zen. Bertako lau egon ziren beraien kintan: bi boluntario joan ziren eta beste bi, Felipe bera tartean, ez. Dibisio txarra tokatu zitzaion, "Cuarta división de Navarra". Iruñetik, Valentziako Castellón de la Planara, Ebrora, Saguntora, Aranjuezera, Madrilera eta Bilbora joan ziren, Iruñeara bueltatu aurretik.

  • Felipe Martitegi Zazpi urte eta zazpi egun soldadu

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Cuarta División de Navarran ibili ostean gerran, eta etxera bueltatu ostean, berriro bueltatu behar izan zuten. Guztira, zazpi urte eta zazpi egun egin zituen soldadu. Gorozikatik boluntario joan ziren biak hil egin ziren; derrigortuta joan zirenek, ostera, bizirik iraun zuten: Jose Urkizak eta berak.

  • Felipe Martitegi 81eko morteroekin frontean

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    81eko morteroak erabili zituzten frontean. Horrek salbatu zituela dio.

  • Felipe Martitegi Galtzak ere usteldu ezin zapatak kenduta

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Gerran, harri gainean ere lo egiten zutela dio. Galtzak zapatak kendu barik usteldu egiten zitzaizkien, ez baitzuten aldatzekorik; eta, sarritan, ezta denborarik ere. Ura lortzearren borrokatzen ziren, putzuetako ura ere edaten zuten. Soldaduen trajea eta bi manta zituzten lo egiteko.

  • Felipe Martitegi Ebron nazionalak larregi aurreratu ziren

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Ebro izan zen fronteko lekurik txarrena. Nazionalak erratu egin ziren: larregi aurreratu zirela dio.

  • Felipe Martitegi Fronteko bizipenak

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Frontean jateko hotza jaten zuten, mairuek ematen zizkieten latak. Neska-lagunari gutuna idazteko papera ere ematen zieten. Ofizialekin musean aritzen ziren.

  • Felipe Martitegi Gutunak frontetik

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Frontean zegoela, gutunak idazten zizkion neska-lagunari. Nafar askok ez zekiten idazten ez irakurtzen, eta beraiek laguntzen zieten, askotan ez zirenak ere esanez.

  • Jesus Urkiza Anaia gerran

    Jesus Urkiza Etxebarria (1929) Muxika

    Umetatik hasi behar izan zuten lanean bizimodua aurrera ateratzeko. Gerra hasi zenean, bere anaia nagusia soldadu joan zen. Teruelgo bataila ezagunean parte hartu zuen. Karreteroa zen eta etxera erretiratu zen zaurituta. Gainerako bi anaia ere soldadu eraman zituzten.

  • Gregori Albizu Beraza Leihora irten eta tiroei ihes egin behar

    Gregoria Albizu Beraza (1930) Tolosa

    Tolosan nazionalak sartu ziren garaian, paper-fabrikan soldaduak egoten ziren; eta behin ozta-ozta libratu zen Gregoria heriotzatik, leihora atera zen batean tiroak bota baitzizkioten leihora.

  • Gregori Albizu Beraza Tolosako bonbetatik ihesi Uztegiko baserrira

    Gregoria Albizu Beraza (1930) Tolosa

    Aldameneko etxean gerra garaian bonba bat bota zuten, baina bertan bizi zen emakume zaharra onik atera zen. Bonbak bota zituzten garaian, Gregoriaren familiak Tolosatik alde egin zuen: Uztegira joan ziren eta 5 urte eman zituzten han; aita eta anaia, ordea, Tolosan gelditu ziren txapel-fabrikan egiten baitzuten lan.

  • Javier Gerra hasiera

    Jabier Goenaga Aiestaran (1925) Maria Eugenia Uriarte Urretabizkaia (1925) Tolosa

    Gerra hasierako oroitzapenak. Maria Eugeniaren etxean gizonak mendira joan ziren mendira eta umeak amarekin gelditu ziren. Kanoikadak paper-lantegira botatzen zituzten. Aireplanoei begira egoten ziren. Gauza asko ikusi zituzten.

  • Hilarion Ezeizabarrena Gerran frontean egon zeneko bizipenak

    Hilarion Ezeizabarrena Ugartemendia (1916) Tolosa

    Gerran zer-nolako uniformea izaten zuten azaltzen du. Gerran Teruelen izandako bizipenak eta bizi-baldintzak kontatzen ditu.

  • Santos Ezeiza Otamendi Gerrako oroitzapenak

    Santos Ezeiza Otamendi (1928) Tolosa

    Gerra hasi aurretik, esaten zen gerra zetorrela. Borroka non izan zen aipatzen du. Munizioa astoekin ekartzen zuten garai hartan. "Pakun!" zen tiro-hotsa.

  • Bernabe Bergara Aginaga "¡Vamos a morir!"

    Bernabe Bergara Aginaga (1929) Tolosa

    Gogoan du Urkizutik jaisten ziren soldaduek beherakoan "vamos a morir" esaten zutela.

  • Elena Etxebeste Ama babesteko grina

    Elena Etxebeste Martiarena (1931) Pasaia

    Gerra garaian, beraien etxea ez zen leku ona, tiroak gertu baitziren. Nola babesten ziren azaltzen du. Beti izaten zuen beldurra amari zerbait gertatuko zitzaiona, eta beti esaten zion ondo zaintzeko eta gordetzeko.

  • xebe sistiaga Gerran Pasai Donibanen; ihesa; hildakoak

    Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

    Gerra nola hasi zen. Mezatik bueltan esan zien amak. Mutil batek esan zuen falangista zela, bakarra zen. Mutil asko hil zen, gudari joanda. Irailean sartu zirenean, hutsik zegoen herria. Zeintzuk geratu ziren. Bi anaia elkarren kontra ibili ziren gerran. Bere familia ez zen inora joan. Anaia eraman egin zuten. Borrokan hildako herritarrak.

  • xebe sistiaga Milizianoak; herritarrak guardiak egiten

    Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

    Milizianoak. Bertako jendea guardiak egiten ibili zen. CNTko bi neska ibili ziren eskopetak biltzen. Udaletxera entregatu zituzten beste batzuek. Erresistentziarik ez zen izan. Jaizkibelen, nazionalek astebete pasatu zuten Guadalupetik Donibanera joaten.

  • xebe sistiaga Bonbak; atxiloketak

    Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

    Zelaira bonba bota zuten, baina ez zen lehertu. Nazionalistak elizak zaintzen ibili ziren. Campsa ere bai. Kaputxinotako tunela lehertu nahi zuten, baina ez zen ezer gertatu. Herritar bati heriotza-zigorra jarri zioten, baina gero barkatu egin zioten (salatzaileak berak eskatuta). Ez zuten inor fusilatu.

  • Patxi Sein Gerran, anaiek izandako bizipenak

    Patxi Sein Legorburu (1921) Pasaia

    Gerra hasi zenean, 14 urte zituen Patxik. Orduko oroitzapenak gogoan ditu. Gerra hasi zenean, anaia bat etxean gelditu zen. Herriko gazte asko joan ziren Bizkaia aldera frontera. Anaia bat Amaiur batailoian aritu zen borrokan. Gerora, Asturias aldera eraman zituzten euskaldunen 4 batailoi. Han San Juango mutil batzuk hil zituzten. Anaia Asturiastik Bizkaira bueltatu eta errenditu egin zen, beste hainbat gizonekin batera. Orduan Valentziara eraman zituzten Langileen Batailoiarekin.

  • Joxe Sagarzazu Frontera garbi joan eta zikin itzuli

    Joxe Sagarzazu Etxebeste (1933) Pasaia

    Gerra aurretik, aitak Antxoko moilan egiten zuten lan zamalanetan; gerran, Katalunian ibili zen frontean. Joxek baditu gerrako oroitzapenak: kanoiak eta soldaduak frontera garbi-garbi joaten ziren; eta etorri, ordea, zikin-zikin.