Borroka

• Gernikako bonbardaketa

  Jose Inazio Urdanpilleta San Sebastian (1913) Donostia

  Ibarrangelun zeuden Gernika bonbardatu zutenean. Astehenetan azokar joateko ohitura zuten, baina egun hartan ez ziren joan. Hegazkinak eta sua ikusi zituzten.

• Gerra garaian kanoikadak

  Roxita Azurza Insausti (1922) Donostia

  Gerra garaian ez zen jende asko joan Igeldotik; soldadu bai. Kanoikadak Mendizorrotzetik. Beldurrez.

• Santander erori zenean II

  Emilia Unamuno Zamakola (1915) Eibar

  Oroitzapen tristeena, Santander erori zenekoa.

• Gerra denboran, baserrira

  Maritxu Osa Unamuno (1921) Eibar

  Arrazolan egon ziren gerra denboran ere. Aita Bilbora joan zen. Arratetik balak botatzen zituzten.

• Hildakoen alde otoitzean

  Gloria Agirrebeña Lizarazu (1912) Bergara

  Sototik irten egiten ziren arriskua pasatutakoan, eta etxe barrura joaten ziren. Ez zekiten zer zen gerra ere. Ezagunak hil egin zirela entzuten zutenean, otoitz egiten zuten. Gorpurik ere ezin ekarri.

• Hiru gizon kupel batean gordeta

  Mariasun Elosegi Kortadi (1925) Donostia

  Gerra garaiko oroitzapenak. 11 urte zituen orduan Mariasunek. Santio menditik eta Ametsa gainetik tiroka aritzen zirela gogoratzen du. Tiroketak izaten zirenean, atzeko baserriko ukuiluan gordetzen ziren. Mariasunen aita eta beste bi gizon kupel handi baten barnea egon ziren ezkutatuta. "Gorriekin" zer harreman zuten kontatzen du. Auzoko gizon bat makila batean zapi zuri bat jarrita joaten omen zen etxera, tiroek jo ez zezaten. Erreketeak Astigarraga aldetik sartu zirela dio. Jendeak ihes egin zuen Astigarragara, Bilbora...

• Gerrako borroka gogorrak Eibar eta Errenterian

  Maria Ibarguren Iparragirre (1922) Azpeitia

  Gerrako berriak irrati bidez edo kalean entzuten zituzten. Eibar eta Errenterian gerra gogorragoa izan zen. Etxetik entzuten zituzten hegazkinak, eta baratzean ezkutatzen ziren orduan.

• Soldaduek ganaduak eraman

  Migel Gurrutxaga Lesaka (1929) Azpeitia

  Osaba gerratik ihesi zihoala hil zuten. Soldaduek ganaduak kentzen zizkieten baserritarrei, batailoietan zer jan edukitzeko. Karlistek herri bat hartzen zuten bakoitzean, eskola-umeak kanpaiak jotzera joaten ziren.

• Gerra garaian eroritako hegazkinaren oroitzapena

  Juanito Unanue Aizpuru (1932) Azpeitia

  Gerra garaiko oroitzapenak kontatzen ditu: gerrako hegazkin bat erori zen, eta hura ikustera joan ziren. Azpeitia inguruan ez zuen troparik ez bonbarik ezagutu.

• Aita Afrikan gerran

  Julian Beristain Bereziartua (1928) Azpeitia

  Ama kale ondoan zegoen baserri batekoa zen; erdaraz moldatzen zen, eta eskolara joandakoa zen. Aitak 3 urte eta 9 egun pasatu zituen Afrikan gerran. Hildako soldadu baten pasartea kontatzen du.

• Hiru kanoikada Barrenolan

  Julian Beristain Bereziartua (1928) Azpeitia

  Gerra garaian, bederatzi urte inguru zituen. Azpeitian ez zen gerrarik izan, soldaduak gauez pasatu ziren. Eibarren kanoikadak izan zirela dio. Barrenolan hiru kanoikada izan ziren, zuhaitzak bota eta errepidea itxi zuten. Arreba zaharragoei entzundako pasartea kontatzen du.

• Herritik bota zituzten

  Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia

  Etxera karlistetako mutil bat joan zitzaien, aita etxean ager zedila esanez, bestela herritik botako zituztela eta. Maltzagara eraman zituzten hainbat familia, autobusez, eta frontean utzi zituzten. Airera tiroak bota zituzten, beldurtzeko. Oinez joan ziren Eibarrera, euri zaparradetan. Oso ondo hartu zituzten han.

• Obusa etxe ingurura bota zutenekoa

  Milagros Zeberio Aranburu (1921) Hernani

  Erreketeak Hernanira etorri zirenean nabaritu zuten gerra hasi zela. Urnietatik obusak botatzen zituzten Hernanira. Geltoki aldera edo Ergobi aldera erortzen ziren. Oriamenditik ere botatzen zituzten. Etxe ingurura erori zen bat. Argindegikoak etxean hartu zituzten, arriskuan bizi baitziren.

• Tiro hotsak: pakun-pakun

  Milagros Zeberio Aranburu (1921) Hernani

  Agerreko osaba gerrara eraman zuten, lau ume txiki zituela. Hura Valderroblesen (Huesca) hil zuten. Tiroek "pakun! Pakun!" egiten zutela gogoan du. Donostiara esnea eramatera joateko bidez aldatu behar izan zuten.

• Aita sozialista, batailoi-buru

  Rufina Telletxea Ollokiegi (1931) Hernani

  Aita gerrara joan behar zenez, izeba bila joan zitzaien Karabelen bizitzeko. Aita gortuta etorri zen gerratik baina zauririk gabe, bonba artean ibili bazen ere. Aitak ofizioa Eibarren ikasi zuenez, batailloiko arduraduna zen. Horregatik hartu zuten preso.

• Morteroa hirugarren solairuan

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Elbira bizi zen etxearen hirugarren solairura mortero bat bota zuten. Ohe gainera erori zen, eta kalte txikiak eragin zituen. Mortero eta kanoikaden arteko aldea zein den azaltzen du.

• Gerra garaiko gordelekua, errekan

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Bonbardaketak hasten zirenean, etxekoek errekan hartzen zuten babes. Aitak etxea egin zuenean prestatutako toki bat zen.

• San Andres eguneko erasoa

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Gerra zibileko kontuak. San Andres egunean, "gorrien abanzada" bat egon zen Udala aldetik. Behe-laino handia zegoen, eta kale aldean mugimendu handia ikusten zen. Militarrek Santa Barbara aldean kanoi bat jarri zuten Udala aldera ("gorrien" trintxeretara) begira, eta herritarrei agindua eman zien lehiak guztiz ez ixteko (kalte handiagoak ez eragiteko). Goizaldean, behe-lainoa aprobetxatuz, "gorriek" militar ugari hil zituzten ezustean. Amak ez zien usten gerrako kontuez hitz egiten.

• Garagartzan lau hilabete

  Karmen Abarrategi Eraña (1924) Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate

  Gerra denborako kontuak. Ibarretagainekoa baserria utzi eta Garagartzan lau hilabete pasatu zituzten senide batzuen etxean. Ganadua ere eraman zuten Garagartzara, baina abantzea egon zenean, soldaduek ganaduak kendu zizkien.

• Etxea nola topatu

  Karmen Abarrategi Eraña (1924) Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate

  Gerra denborako kontuak. Garagartzan lau hilabete pasatu eta Ibarretagainekoa baserrira bueltatu zirenean, etxea nola topatu zuten azaltzen dute.