Borroka

• Bonbak botatzen zituztenean nola ezkutatzen ziren

  Valeriana Zabala Goikoetxea (1925) Altzo

  Karlistak Altzon sartzerako, gorriek alde egin zuten. Etxetik ez ateratzeko esaten zieten. Aita soldaduei janaria eramatera joan zen batean gertatutakoa gogoan du. Bonbak botatzen zituztenean, Altzoko elizan edo etxeko ukuiluan ezkutatzen ziren.

• Tiroak, soldaduak eta hildakoak gerra garaian

  Valeriana Zabala Goikoetxea (1925) Altzo

  Gerra garaian, Aldabatxikitik tiroak botatzen zituzten Altzo aldera. Nazionalistak eta karlistak borrokan ibiltzen ziren. Alegian soldaduak deskantsatzen egon zirela gogoratzen du. Tolosako asko hil zituzten gerra garaian. Beldurra pasa zuten.

• Badajozen eta Cadizen gerra ondorenean

  Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza

  Santo Domingo izeneko herri batean soldadu egon zeneko oroitzapenak kontatzen ditu. Dagoeneko, gerra amaiturik zegoen. Oso ezjakinak ziren. Handik Cadizera eraman zituzten.

• Durangoko bonbardaketa; pinudian ezkutatuta

  Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

  Abadiñon zegoen kuartela, eta hara joan ziren. Dragoien batailoia. Bilboko ospitalera eraman zuten. Durangora joaten ziren astelehenetan feriara; eta, bonbardatu zutenean, gizona kezkatuta. Pinudi batean ezkutatu ziren.

• Santurtzira; Portugaleteko zubia bota zuten

  Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

  Santurtzi aldera joan zen gero senarrarekin. Portugaleteko zubia bota zutenekoa. Tankea pasatu eta senarrak kolpea hartu zuen. Ospitalera. Santander aldera oinez, gauez zakua hartuta isil-isilik. Bengalak bota zituzten, eta lurrean etzanda. Gero automobil batek hartu zituen. Senarrarekin jarraitzea nola lortu zuten.

• Cadiztik Afrikara gerra ondoren

  Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza

  Hainbat abererekin batera, itsasontzi handi batean sartu zituzten Melillako bidean, soldadutza egiten zegoela. Melillatik Targuiserainoko 200 kilometroak oinez egin zituzten, eta Felipek hiru mandoren ardura zeraman.

• "Villafranca del Penedés" pasahitza

  Inaxio Zabala Goikoetxea (1921) Altzo

  Gerra garaian, Ollaunen zeuden gorriei janaria eramatea tokatu zitzaion Inaxiori. Haiengana inguratzeko, pasahitza "Villafranca del Penedés" zen. Behin hegazkina pasa zen haien gainetik; errekisatutako materiala zeukaten han. Behin perretxiko bila zebilela, tirokatu egin zuten, baina ez zioten eman.

• Gerrako bandoak; soldaduak Belauntzan

  Joxe Mari Arruabarrena Otaegi (1925) Belauntza

  Erreketeek edo txapel gorriek guardia egiten zuten Tolosan. Esaerak zioen "soldaduak amaren ume sobratuak" zirela. Nazionalistek eta karlistek borrokatu zuten hasieran. Soldaduak Belauntzako baserri batean egon ziren. Bertan istripu bat nola gertatu zen kontatzen du. Tiroak zirenean, baserrian babesten ziren.

• Gerra garaiko gazteak ez ziren oraingoak bezalakoak

  Joxe Mari Arruabarrena Otaegi (1925) Belauntza

  Hainbat kinto deitu zituzten gerrara. Garai haietako gazteek esandakoa egiten zuten. Soldadu joan aurretik, herritik atera gabeak ziren. Oraingo jendeak gehiago daki eta determinazio gehiago du.

• Gerrako tiroak eta lapurretak

  Miel Izagirre Arrue (1929) Urnieta

  Gerrako oroitzapen gutxi dauzka. Behin, ozta-ozta salbatu zuen bizia. Soldaduek etxeko oiloak eraman zizkieten. Gerora, oilo haiek ordainduko zizkiotela esan zioten aitari; baina ez zuen sekula xoxik jaso. Beste zenbait etxetatik txekorrak eraman zituzten.

• Gerrako notiziak

  Inazio San Migel Sorazu (1927) Mutriku

  Gerra denborako kontuak. Baserrian ez zuten irratirik. Arrebak ekartzen zituen gerrako notiziak kaletik bueltan. 18 aeroplano pasatzen ikusi zituzten baserritik; hurrengo egunean jakin zuten Gernika bonbardatu zutela.

• Eguraldia; gerra garaian negu gogorrak

  Benita Eizagirre Ibarguren (1909) Zarautz

  Eguraldia: udan beroago eta neguan orain baino hotzago egoten zen. Gerra denboran, negu gogorrak egin zituen: elurra eta ondoren izotza. Kalean elurra ia belauneraino egin zuen. Soldaduak hotzez hiltzen omen ziren.

• Zarautzen gerrak izandako eragina

  Adoracion Zubiaurre Arozena (1922) Zarautz

  Gerran Zarauzko udaletxea erre egin zuten, bonba bat jarrita. Egun hartan, aita txipiroi bila joana zen, eta haiei txalupara tiroka aritu ziren soldaduak.

• Gerra garaian, auzoa bi fronteen artean gelditu zen

  Luis Aranzabal Gabilondo (1922) Bergara

  Soldadutza Donostian, Zarautzen, Bera de Bidasoan... Gerra garaiko kontuak: auzoa bi fronteren erdian geratu zen; Luis ardi-zain ibiltzen zen egun guztian.

• Gerran hirutan zauritu zuten

  Margarita Aranberri Laskurain (1914) Pedro Laskurain Lizarralde (1912) Soraluze

  Huescan eta Teruelen zauritu egin zuten bala sartuta, baina ez zen ezer larririk izan. Bala esplosiboak erabiltzen zituzten. Jatekoarekin oroitzapen txarrak ditu Teruelen.

• Berriro soldadutza egitera

  Iñaki Larrañaga Vitoriano (1915) Aramaio

  Gerra bukatu zen arte, italiarren batailoian egon zen. Gerra bukatu zenean espainiar batailoi batera pasatu zuten. Etxera itzuli eta urtebetera berriz ere soldadutza egitera bidali zuten, Burgosera. Urtebete inguruko soldadutza egin zuen.

• Frontean bisitan

  Mariano Martínez Estévez (1923) Bergara

  Elgetako frontera joan izan zen Mariano senideak ikustera. Lubaki, kanoi eta metrailadoreak ikusten zituen, baita soldaduak euren kartutxo-uhal eta fusilekin ere. Baserrietan gelditu ziren lubakiak estaltzen egin zuen lan Marianok gerraostean.

• Gerrako oroitzapen batzuk

  Primitibo Arregi Arizaga (1932) Andoain

  Gerrako oroitzapenak aipatzen ditu: San Roketik tropak sartu zirenean, etxetik alde egin zuten, Buruntzan bizi baitziren. Anaia gerran hil zen, eta etxetik nola joan zen gogoan du. Tiroak eta soldaduen joan-etorriak gogoratzen ditu, baina umeegia zen hura zer zen ulertzeko.

• Gurdi azpian bonbetatik babesteko

  Martin Aranburu Artano (1926) Andoain

  Gerran, behin, hegazkin batek hiru bonba bota zituen; beraiek gurdiaren azpian "babestu" ziren. Beraien baserrian, bi kanoikada sartu ziren.

• Ukuiluan babestu baino, hobe kanpoan etzan

  Martin Aranburu Artano (1926) Andoain

  Gerrako erasoetatik babesteko, ukuiluan ezkutatzen ziren, nahiz eta hobe izango zen kanpoan etzanda jarri.