Borroka

• Soldadu zeudela, ezin euskaraz hitz egin

  Inazio Amenabar Ibarbia (1922) Azpeitia

  Soldadu zegoela, guardia egiten jarri zituzten bera eta beste gizon bat. Ezin zuten euskaraz hitz egin, eta San Markosen horregatik jasotako zigorraz oroitzen da.

• Gerra denborako bizipenak

  Antonia Larrañaga Gabilondo (1914) Azkoitia

  Gerra garaian, ezkondu eta 4 hilabetera, gizona gerrara eraman zioten urte eta erdirako. Etxe inguruan pasatako soldaduak eta tiro-hotsak gogoan ditu. Ganadua ukuiluan izaten zuten, kanpora ateratzeko beldurrez. Gosea pasa zuten dirurik ez zutelako, eta ogia etxean egiten zuten.

• Nazionalak Arrasaten sartzen

  Dominika Elorza Heriz (1924) Arrasate

  Irailaren 26ko nazionalen aurrerakada ondo ikusi zuen etxetik. Kurtzetxikin bonbardaketa, eta milizianoak San Kristobal ermita ondotik ihesi zihoazen, ahal zuten moduan.

• Tiro artean itzuli ziren etxera

  Dominika Elorza Heriz (1924) Arrasate

  San Kristobalen zeudela, alde bateko eta besteko soldaduen kantak entzuten zituzten gauez. Errepublikanoen kantu bat gogoan du oraindik Dominikak, eta abestu egiten du. Euren etxera itzultzeko baimena lortu zuten; eta, bidean datozela, milizianoek tiro egin zieten. Ozta-ozta iritsi ziren etxera.

• Babes-etxea aldatu behar

  Dominika Elorza Heriz (1924) Arrasate

  Etxean ez zeuden seguru, San Kristobalera ezin ziren itzuli; horregatik, beste etxe batera, Lorokora, joan behar izan zuten. Lorokoa berreraiki berria zegoen, aterik eta ezer gabe, eta hilabete egon ziren bertan. Han ere tirokatu egin zituzten. Tropen arrantxoen soberakinak jaten zituzten.

• Artillerian gertatutako pasadizoak

  Jose Ignacio Agirrezabal Epelde (1914) Azkoitia

  Artilleriara eraman zituztenekoa kontatzen du; 18 hilabete egin zituen Bizkaian. Artillerian egon zen hilabeteetako pasadizoak.

• Itsasontzitik kanoikadak

  Jose Ignacio Agirrezabal Epelde (1914) Azkoitia

  Artillerian zegoela, itsasontzi bati kanoikada bota eta huts egindakoan pasatako estutasunak aipatzen ditu.

• Artillerian, Otxandiotik Galiziaraino

  Jose Ignacio Agirrezabal Epelde (1914) Azkoitia

  Donostiatik Bilboko kuartelera joan ziren, eta artilleriarako boluntario aurkeztu ziren. Otxandion hasi, eta 18 hilabetean Galiziaraino iritsi ziren.

• Eskolara oso gutxi joan zen

  Facundo Garai Txintxurreta (1931) Arrasate

  Facundo zen anaiarik zaharrena. Eskolara joateko aukera handirik ez zuen izan, etxean lan asko zegoelako. Gorriak Kanpazartik Bilbo aldera joan ziren.

• Otxandioko bonbardaketatik justu libratu zen

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Gerra hasi eta gutxira bonbardatu zuten Otxandio. Izeko bat zuen bertan, eta jaiak pasatzera joan zen. Sabaian lo egin eta goizetik etxerako bidea hartu zuen. Urkiolan zegoela ikusi zuen bonbardaketa. Berarekin batera sabaian lo egin zutenak errekara salto eginda salbatu ziren; hala ere, etxe horretan 5 hil ziren.

• Pagasarrin jausi zen batailoia

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Durangoko bonbardaketan, Arabako herri batean egon zen batailoiarekin. Durangora etorri ziren handik gutxira eta oso gogorra izan zen hori ikustea. Pagasarrin (Bilbon) jausi zen euren batailoia. Bera beste batailoi bategaz batu zen Laredorako bidea eginez. Kide mordoa hil zen beraien batailoian, erdia baino gutxiago. Frontean gaixoei ez zitzaien kasurik egiten.

• Gerrako babeslekua osabak egindakoa

  Mertxe Bilbao Bilbao (1929) Erandio

  Gerra garaian, soloan, munan izan zuten babeslekua eginda. Bonbardaketetan amarekin korrika babeslekura joateko ume asko zirenez, aititarenera joan ziren Lauroetako baserrira, Loiura.Han osabak egindako babeslekua izan zuten. Ez zuen gauza handirik ikusi baserritik: sei moro pasatzen, hegazkinak gainetik, metrailak. Sirenek iragartzen zuten noiz sartu babeslekuan eta noiz irten. Trenaren tunelean ere egoten zen babeslekua eta hildako animaliak ere han gordetzen zituzten haragia banatzeko.

• Osaba bat gerran hil

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  Migelen bost osaba gerran ibili ziren. Haietan gazteena, errepublikano-abertzaleekin boluntario joan zen eta Anboto aldean hil zuten. Beste bi osaba Donostia defenditzen ibili ziren. Eta beste bi osaba, berriz, etxean geratu ziren baino frankistek eraman zituzten gero.

• Soldaduek etxea miatu

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  Gerra hasierako kontuak. Frontea Buruntzan egon zeneko azalpenak. Bonbardeo edo tiroak sumatzen zituztenean, etxeko sagardotegian gordetzen ziren. Soldadu batek etxea miatu zuenekoa kontatzen du. Idiekin bi bandoetako soldaduentzako materiala garraiatzen ibili zen Migelen osaba bat.

• Bilbo erori zenean

  Patxi Madina Bengoa (1915) Aramaio

  Bilbo erori zenean, entregatu egin ziren. Oso ondo hartu zituzten. Lagunak nazionalekin zebiltzan, eta sardinak eman zizkieten, mezatik bueltan. Dirua ere bai. Egunean 10 pezeta irabazten zuten. Ez zuten dirua apreziatzen, pentsatzen zutelako diru hark ez zuela balio.

• Esnearekin zihoala, bonba-eztanda

  Juli Bedia Iriarte (1919) Arrasate

  Esneduna Santa Ageda bideko trintxeraraino etortzen zen, eta bezeroek han jasotzen zuten esnea. Juli, esnearekin etxera zetorrela, bonba bat oso hurbil lehertu zen. Etxean hiru senide gaixorik zeuden, eta familiak ezin izan zuen ihes egin.

• Elgetan zegoen frontea

  Migel Okina Salsamendi (1924) Bergara

  Agerremuino baserria San Blas azpian dago. Elgetan zegoen frontea, eta tiro hotsa izugarria zen. Francoren aldekoak asko ziren eta ondo armatuta zeuden; besteak, berriz, ez.

• Elgeta zeharo apurtuta

  Migel Okina Salsamendi (1924) Bergara

  Frontea apurtu zutenean, Elgetara joan ziren, ikustera. Elgeta zeharo apurtuta zegoen. Gerra tristea dela dio.

• Gerrako lehenengo egunetan, bonbak

  Migel Okina Salsamendi (1924) Bergara

  Teilatuak ametrailatu ei zituzten Bergaran... Migelek ez du gogoratzen. Hegazkinek bonbak bota zituzten, lehenengo egunetan, baina gero italianoak eta alemanak egin ziren zeruaren jabe.

• Gerrako arriskuaz jabetzen ez zenekoa

  Bernabe Bergara Aginaga (1929) Tolosa

  Fabriketako sirenen bidez jakin zuten gerra hasi zela. Orduan ez zuen beldurrik pasa, ez baitzen arriskuaz jabetzen: ihesean zebiltzan gizon batzuei gosaria eman zien zenbait egunetan, nahiz eta pareko menditik tiroka ari ziren; azkenean, gizon haiek harrapatu eta fusilatu egin zituzten.