Borroka

• Partida garrantzitsuak jokatzen hasi zen

  Migel Gallastegi Ariznabarreta (1918) Eibar

  Ez zen frontera bueltatu. Kuartelera bueltatu behar izan zuen eta partiden munduan hasi zen. Baimenak emanda jokatzen zituen partidak. Hirugarren partidatik aurrera, laster egin zuen salto Migelek. Hiru urte egin zituen frontean eta kuartelean.

• Bonbardaketan Lukura ihesi

  Tomasa Urien Intxausti (1926) Durango

  Durangoko bonbardaketetan ganaduak Landakon utzi eta Lukura joan ziren babes bila. Lukun uraren tunelean gordetzen ziren. Maumaraino iristen zen tunela. Iurretatik ere jende asko joan zen tunelera.

• Lukutik Garaira eta gero etxera

  Tomasa Urien Intxausti (1926) Durango

  Lukutik, gauez, Garaira joan ziren. Lukura berriro ere itzuli eta handik etxera bueltatu ziren. Etxea egoera onean zegoen.

• Lukuko tunelean pasatutako orduak gogoan

  Tomasa Urien Intxausti (1926) Durango

  Gurasoak egunero joan ziren Luku eta Garaitik ganaduak gobernatzera etxera iluntzean. Lukuko tunelean pasatu zituen ordu luzeak gogoan ditu. Durangoko kanposantu ondoko landak metrailatu zituzten abioietatik.

• Etxe ondoko gordelekua

  Mari Ardanza Azkarate (1927) Durango

  Gerran, etxe ondoan egindako zulo batean gordetzen ziren; sirena entzuten zenean sartzen ziren zuloan. Andra Mari eliza suntsitu zuten bonbardaketan. Euren etxean, obus bat leiho batetik sartu eta beste batetik irten zen.

• Senarrek 3 eta 7 urte egin zituzten soldadu

  Dolores Egues Saizar (1928) Lucia Egues Saizar (1925) Berastegi

  Doloresen senarra Elduakoa zen, Etxezahar baserrikoa. Aita-semeak bizi ziren bertan. 17 urterekin, gerrara joan behar izan zuen; eta, gerra ostean ere, beste 7 urte soldadutzan egitea tokatu zitzaion. Luciaren senarrak 3 urte egin zituen. Senarren eta ingurukoen fronteko kontuak kontatzen dituzte. Luciak idazten zizkien gutunak ingurukoei, eta oraindik gogoan ditu helbideak. Eskutitz bidez jakiten zuten elkarren berri. Dirua (5 duro) ere bidaltzen zuten gutunetan.

• Senarrak Espainia pasa zuen gerran

  Dolores Egues Saizar (1928) Lucia Egues Saizar (1925) Berastegi

  Senarrak, gerran zeudenean, baimen gutxi izaten zuen etxera etortzeko. Luciak senarra nondik nora ibili zen gerran azaltzen du. San Pedro bezperan itzuli omen zen gerratik lizentziatuta.

• Santiago egunez sartu ziren erreketeak Elduainen

  Dolores Egues Saizar (1928) Lucia Egues Saizar (1925) Berastegi

  Gerra hasiera. Errepublikanoak inguruetako etxeetan ibili ziren arma bila, eta Nafarroa aldera egin omen zuten; baina, gero, atzeraka-atzeraka etorri omen ziren. Santiago egunean sartu ziren erreketeak Elduainen: guardia zibilak, txapel gorridunak, apaiza sotana luzea eta txapel gorriarekin... "¡Viva España!¡Viva Cristo Rey!" oihukatzen omen zuten.

• Errepublikako ikurrak kendu eta tiroak hasi ziren

  Dolores Egues Saizar (1928) Lucia Egues Saizar (1925) Berastegi

  Gogoan dute errepublikako ikurrak nola kendu zituzten. Errepublikako banderari izkinetako morea kendu eta horia josi zioten, eta kontzeju gaineko leihoan jarri zuten. Udaletxeko Manuel Azañaren argazkia erre egin omen zuen guardia zibil batek. Gauean tiroak hasi ziren, alde batetik errepublikanoak eta bestetik erreketeak. Gerora, errefortzuak etorri ziren eta kanoikadak ere izan ziren. Abuztuaren 10ean, San Lorentzo egunez, festak ziren Berastegin; eta, han zeudela, kanoikadak erori zitzaizkien inguruan.

• Gerra garaian jenero ugari kendu zieten; errazionamendua

  Sebastiana Atorrasagasti Arana (1921) Elgeta

  Artoa, garia... denetarik izaten zuten etxean. 15 urte zituenean hasi zen Gerra Zibila. Gerra garaian, jenero asko kendu zieten; besteak beste, ganbaran zituzten 700 kilo patata eta zuten baba guztia. Estraperloa. Errazionamendua. Frontea izan zuten bertan; eta Asentzio inguruan pasatzean, kontuz ibili behar izaten zen tiroek ez jotzeko.

• Gernikako bonbardaketa zuzenean bizitakoa

  Maria Argialde Azalza (1917) Bergara

  Sesmanera (goxotegira) joan zen lan egitera. Bertan zegoela, Gerra Zibila hasi zen. Beldurrez, Gernikara joan zen senide batzuen etxera. Gernikako bonbardaketa bertotik bizi izan zuen. Ganaduen jatekoa egitera joan, eta bonbardaketa hasi zen. Zubipean babesa. Hegazkin bat gertu-gertuan jausi zen.

• Txapelgorri ugari Gernikan

  Maria Argialde Azalza (1917) Bergara

  Gernikako bonbardaketaren hurrengo egunak zelakoak izan ziren. Soldaduak baserriko ganbaran. "Txapelgorri" ugari etorri ziren Nafarroatik. Soldaduekin harremana nolakoa. Soldaduen eguneroko jarduna. Bilboko ofentsiba.

• Gerra sasoian, dena apurtuta

  Patxi Zabarte Beitia (1922) Arrasate

  Gerra sasoian dena apurtu zuten: eliza, eskola... Beraien etxea ere jo zuten. Senitarteko batzuk kalera joan ziren (bera tarteko) eta beste batzuk bertan gelditu ziren. Geroago, Elorriora egin zuten alde. 7 hilabete iraun zuen gerrateak.

• Zerrajeran granadak egiten; Arrasateri eraso egin ziotenekoa

  Patxi Zabarte Beitia (1922) Arrasate

  Zerrajeran granadak egiten zituzten: 10.5 eta 7.5 tamainakoak. Zerrajerari eraso egiten saiatu arren, inoiz ez zuten lortu. Erasoak hasterakoan, kanpaiak jo eta babeslekura joaten ziren arineketan. Kontzesioko komentua zegoen Guardia Zibilen kuartel ondoan, eta kanoikadaz egin zioten eraso.

• Abioien erasoetatk ihesi

  Justa Madinabeitia Urrutia (1924) Arrasate

  Elorrion, abioiek erasotzen zutenean, elizan edo beste soto batzuetan babesten ziren. Elorrioko jendeak asko lagundu zien ganaduak zaintzen eta gobernatzen.

• Iruñera soldadu

  Julio Galarta Bengoa (1917) Arrasate

  Arrasateko falangista-talde batean parte hartu zuen hilabete batzuetan. Gero Iruñera joan zen soldadu.

• Teruelgo frontetik Mahonera

  Julio Galarta Bengoa (1917) Arrasate

  Iruñetik Teruelgo frontera bidali zuten. Gerra bukaeran, Mahongo irlara bidali zuten. Eta handik Iruñera etorri zen berriro.

• Sevillako katedralean kantari euskalduna

  Julio Galarta Bengoa (1917) Arrasate

  Teruelen elurra zen, eta hotzak jota gaixotu zenez, baja eman zioten. Bajan zegoela, Zaragozara eta Sevillara eraman zuten. Sevillako katedraleko koruan Aretxabaletako lagun batek kantatzen zuen.

• Gerra denborako bizipenak

  Jose Mari Aranbarri Elduaien (1931) Azkoitia

  Gerra hasi zenean, Jose Marik bost urte zituen, eta zazpi hilabetez iraun zuen fronteak inguruetan. Bonba beren etxetik gertu jarri zutenekoa kontatzen du. Zaldunerien kontuak eta pasadizo bat kontatzen ditu. Trintxera edo atzeguardia Sukusu gainean zeukaten jarria. Ezagun batzuen izenak eta gerra denboran gertatuak kontatzen ditu.

• Gernikako bonbardaketa eta senarraren gerrako bizipenak

  Albina Arregi Urbieta (1910) Azpeitia

  Gerra garaiaz tristura besterik ez du gogoratzen. Gernikako bonbardaketaren berri nola izan zuen kontatzen du. Senarra orduan frontean zegoen, eta hark nola ibili behar izan zuen kontatzen du.