Borroka

San Estebandik eta kanpandorretik tiroak
Felix Zabala Zalakain (1928) Andoain

Gerra denborako oroitzapenak. San Estebandik eta kanpandorretik tiroak botatzen zituzten. Familia guztia ukuiluan gordeta egon zeneko oroitzapenak ditu. Auzoko gizon bat idiekin gauzak garraiatzera behartu zuten soldadu "gorriek". Bueltan, Galardi baserrian egon zen gordeta gizona Felixen familiarekin. Hiru egun Galardin pasata, arto tartean ixilka joan zen etxera. Idiak Galardin gelditu ziren hainbat egunez.
Bonbardeketetan "torrera" joaten ginen babestera
Rosario Badiola Alkorta (1926) Ondarroa

Gerrako bonbardaketetan izebaren etxera, "torrera", joaten ziren, harrizkoa zenez, seguruagoa zelakoan. Bestela, etxe barruan egoten ziren. Zenbait emakume atera zitzaien bidera erreketeei.
Gerra garaian Lekeitio aldera ihesi
Elisa Uriarte Elordi (1935) Ondarroa

Bi urte zituen gerra sasoian. Berak ez du oroitzapenik, baina tiroak botatzen zituztenei "kakati!" deiadar egiten omen zien, etxe atarira irtenda. Etxekoek ganaduen jatekoa gauez prestatzen zutela ere entzun izan du. Azkenean, alde egitea erabaki zuten. Trasteak astoan hartu eta Lekeitio aldeko baserri batera joan ziren.
Gerra hasieran kanoiak Tolosarako bidean
Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

Gerra hasi zenean, Berastegitik sartu ziren tropak Ibarran. Tolosara abiatu ziren Checa komandantearen atzetik, eta Tolosako batzokitik nazionalistek bota egin zuten. Orduan teniente koronelak bonbardatzeko ordena eman zuen. Kanoiak mandoarekin ekartzen zituzten. Berrobiko bidean taberna bat zen eta herriko mutilak han ondoan jarri ziren dena ikusteko asmoz. Handik hogei bat egunetara, Tolosa hartu zuten.
Lezoko giroa gerra garaian
Rafael Agirre Legorburu (1926) Lezo

Gerra garaian, bonbardaketak izan ziren Lezon. Gizon bat eta haren iloba hil zituzten herrian. Bonbardaketak izaten zirenean, bazen sotoan dardarka egoten zenik.
Lezon Nafarrak sartu zirenekoa
Erramun Salaberria Lopetegi (1927) Lezo

Lezon gerra garaian izandako gertaerak aipatzen ditu: Nafarrak Lezon sartu zirenekoa, tiroak, leihoetan koltxoiak jarri zituzten...
Bergaratik Elgetara kanoikadak
Jose Luis Arantzeta Arregi (1925) Elgeta

Frontea Nafarroatik iritsi zen Bergarara. Jendeak beldurrez, balkoietan bakearen keinua eginez, izara zuria jarri zuen. Bergaratik Elgetara kanoikadak botatzen zituzten eta etxe asko apurtu zituzten.
Gerra denboran ihesean
Jose Luis Arantzeta Arregi (1925) Elgeta

Gau batean, lehengusuak eta beste talde bat etxera joan eta beste baserri batera eraman zituzteneko gertakaria kontatzen du. Ondoren, Elorrioko Berrio auzoan hustutako etxe bat aurkitu eta bertan geratzea erabaki zuten. Italiar eta alemaniarren hegazkinak etxe gainetik bonbak jaurtikiz pasatzen zitzaizkien. Honen inguruko gertakizun bat kontatzen du. Durangoko bonbardaketa.
1937an Elgeta hartu zutenekoa
Jose Luis Arantzeta Arregi (1925) Elgeta

1937ko apirilean, 6 hilabetean frontea geldirik egon ondoren, Kanpazarretik Elorriora pasa ziren milizianoak, eta Elgeta hartu zuten. Bortxaketa ugari egin zituzten marokoarrek; bat harrapatu eta Elgetako plazan fusilatu zutenekoa kontatzen du. Jose Luis eta etxekoak kamioi batean sartu eta Zornotzara joan ziren ihesean, beste etxe bat bilatu arte.
Milizianoak baserrietara; bonbardaketak
Jose Aizpurua Murgoitio (1931) Patxi Esteibarlanda Aizpurua (1921) Elorrio

Milizianoak baserrietara etorri ohi ziren janari eske. Iheslari baten istorioa. Babeslekuetan ezkutatzen ziren bonbardaketak zeudenean.
Bonbardaketak Elorrion
Jose Aizpurua Murgoitio (1931) Patxi Esteibarlanda Aizpurua (1921) Elorrio

Abioiek zein kanoiek sarri bonbardatu zuten Elorrio. Abioiek bonbardatu zuten egunean, hiru edo lau hil ziren. Argiñetan hilobi bat apurtu zuten.
"Burdinaraketan" bala artean
Jose Aizpurua Murgoitio (1931) Patxi Esteibarlanda Aizpurua (1921) Elorrio

Gerra denborako istorioa: bala artean burdinaraketan ari zen gizona. Mola jenerala ikusi zuen Patxik Elorrioko kalean.
Gerra garaiko bizipenak
Juanita Beretxinaga Garitaonandia (1924) Elgeta

Gerra garaian, etxe ondoraino heltzen zitzaizkien kanoikadak; eta, mendian, karobi zuloan ezkutatzen ziren. Auzoan 4-5 etxe ziren, eta eurena bi bizitzakoa zen. Neskame egon zen lekuan beste bizitzakoekin banatzen zuten lana, elkarri lagunduz.
Gerra hasieran, Bilbora bizitzera
Juan Erostarbe Olañeta (1921) Elgeta

Juanitok 15 urte zituela hasi zen gerra, eta Bilbora joan zen orduan. Francoren tropa nafarrak behean geratu ziren: Bergaran, frankistak; eta, Elgetan, errepublikanoak.
Elgetako frontea
Angeles Arantzeta Alberdi (1917) Maria Luisa Arantzeta Alberdi (1919) Elgeta

Gerra garaian 9 hilabete iraun zuen fronteak Elgetan. Baserri batera joan beharra izan zuten. Herrian ez zieten uzten egoten eta Abadiñora egin zuten alde. Herrian bazeuden gordelekuak eta jendea bertan ezkutatzen zen. Anaiak gerratean egon zirenekoa kontatzen dute.
Bonbardaketa aurretik Forura
Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo

Antzinako pitxar batean esnea hartu eta Forurako bidea hartu zuten bonbardaketa aurretik. Aita Zimelaneko tabernatik abisatu zuten lantegira deituz. Inguru guztia metrailatu egiten zuten.
Errepideko azpiko babeslekua
Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo

Bonbardaketa aurreik Forura joan ziren ihesi. Errepide azpian babeslekua zuten, galipot azpian. Eguna bertan pasatzen zuten, etxerako joan-etorrien artean. Bitartean, ez zekiten oso ondo zer ari zen pasatzen Gernikan.
Abioiei seinaleak egiten zizkien gizona
Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo

Bonbardaketa egunean, Forura joan ziren babes bila. Handik behealdean gizon bat ikusi zuten, praka hutsean eta eskuan toalla bat zuela zegoen. Gizon hark bonbardaketarekin zerikusia zuela pentsatu zuen toallagaz seinaleak egin zituen-eta. Handik gutxira beste abioi batzuk etorri ziren. Bonbardaketa amaitu zenean, ez zioten Gernikara sartzen utzi ez baitzioten utzi. Dena galdu zuten bertan.
Gudariak Gernikan
Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo

San Klaran Loiola batailoia egon zen. Karmeldarren ikastetxean gurutze gorriko talde bat egon zen eta gero bertan jarri zuten basea. Merzeden beste batzuk zeuden. Gernikan batailoi hauek egon ziren: Loiola, Itxarkundia, itxasalde...
Bonbardaketak iraun zuen artean Arratzun I
Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

Bonbardaketak iraun zuen artean baserrian egon zen, Arratzun. Antzinako etxe bat erre gabe geratu zen, eta aitak eraberritu zuenean, hara joan ziren. Ez zegoen ezer, zorriak bakarrik. 12 urte zituen Arratzura joan zirenean, familiakoek ez zieten uzten Errenteriara itzultzen, han hobeto egongo zirelakoan.