Borroka

• Bonbardaketa osteko gertaerak

  Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

  Gernika bonbardatu zuenetariko bat etorri zen Gernikako plazara, itzultzaile batekin. Esan omen zuen beraiek ez zutela erre Gernika, eta dirua bildu zutela Alemanian Gernikara bidaltzeko. Ez zuten dirurik ikusi Gernikan, agian dena Madrilen geratuko zela dio.

• Bonbardaketak iraun zuen artean Arratzun II

  Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa arratsaldeko hiruretan hasi zen, bazkaldu eta arrapaladan joan ziren baserrira, Arratzura. Zornotzan ere bota zituzten bonbak. Bonbardaketa ostean familien arteko liskarrak hasi ziren: elkar ezin ikusiak, haserreak...

• Errenteriako babeslekua

  Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

  Errenterian babeslekua egin zuten, baina garaiko babeslekuak lau oholekin egiten zituzten. Ama Bilbon egon zen neskame, baina ez zuen gazteleraz ikasi.

• Fusilatzeak eta komentuaren eraisketa

  Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

  Errenteria auzoko eta Foruko herritar batzuk fusilatu egin zituzten. Bonbardaketa izan zenean, astoak bakarrik itzultzen ziren etxera Gernikako azokatik, jabeak bertan hil zirelako. Mojarik ez zuten hil, baina komentuko paretak eraitsi egin zituzten.

• Lantegiak konpondu beharra

  Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

  Gernikan lantegi gehienek zutik iraun zuten, bonbardaketa ostean konponketekin hasi ziren, pixkanaka jendea lanean has zedin.

• Etxea sutan eta josteko makina leihotik behera

  Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa egunean etxea sutan hasi zenean, aitak hirugarren solairutik josteko makina bota zuen. Ama jostuna zen eta beharrezkoa zuen lanerako. Nahiz eta makina inguratzen zuen egurra apurtu, makina bera osorik atera zuten. Jesus Mariren arrebak erabili zian du gerora makina hori. Singer markakoa da.

• Amuma biziri erre zen bonbardaketan

  Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo

  Aitaren aldeko amuma bizirik erre zen bonbardaketan. Hirugarren pisuan bizi zen eta ezin izan zuen etxetik irten.

• Gerrako desorekak eta sorpresak

  Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain

  Nazionalek Santa Barbaran kanoia jarri zuten. Alderdi militarretik begiratuta, gorriak ahulak ziren, indar guztia nazionalek zeukaten. Hasieran, gerrak 15 egun iraungo zituela esan zuten; eta 3 urte iraun zituen.

• Abionetari eraso egitearren, baserriko horman zuloak

  Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain

  Gerra garaian, nazionalak egon ziren Andoaingo futbol-zelaian. Nazionalek, gorrien abionetari tiro egin nahian, Ferminen familiaren etxera bota zituzten tiro ugari. Fermin eta anaia etxe parean ari ziren jolasten, baina ez zitzaien ezer gertatu.

• Gerrako borrokak eta abioneta gorri-gorria

  Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain

  Gerran ikusitako borrokak gogoan ditu; bera mutil koskorra izanda, ez zen konturatzen horren larritasunaz. Gerrako bandoen armen artean, desoreka handia zegoen. Gorrien abioneta gorri-gorria zen. Abionetari buruzko anekdotak kontatzen ditu.

• Etxea miliazianoek hartu eta umezainaren etxera

  Maria Antonia Ikazuriaga Ugalde (1930) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa egunean, Lumo aldera joan ziren ihesi. Erasoak hasi aurretik joan ziren. Normalean kanpaiak jotzen hasten zirenean babeslekura joaten ziren, baina egun hartan ez. Ahizpa biak neskameekin joan ziren Lumo aldera; neba amagaz geratu zen. Gaur egun Garbigunea dagoen tokitik hurbil dagoen zubi baten azpian babestu ziren. Handik Ibarruriko (Muxika) Txakille baserriraino joan ziren, umezaina hangoa zen-eta. Beraien etxea, Julian hotela, milizianoek hartu zuten eta neskameagaz joan ziren ahizpa biak Ibarrurira.

• Soldaduak Goiburun sartu

  Juan Bautista Arruti Iturriotz (1925) Andoain

  Amabirgin Egunako arratsaldean sartu ziren nafarrak Goiburun. Juan Bautista auzoko bati udareak ematera joana zen. Nazionalistek meza egin zuten ermitan. Halako batean, soldaduak fusilekin agertu ziren goiko menditik. Eliz atarian zegoen jendea goitik behera korrika hasi zen, baita Juan Bautista ere. Aitak maindire zuri bat sarde baten gainean jarri eta baserriko teilatuan jarri zuen: "bakea eskatzen omen du horrek". Ilundu arte tiroak izan ziren auzoko baserri batetik bestera: alde batetik nafarrak eta bestetik gorriak. Frontea Buruntza mendira mugitu zen gero. Juan Bautistak 11 urte zituen orduan.

• Soldaduak udareak lapurtzen

  Juan Bautista Arruti Iturriotz (1925) Andoain

  Soldaduak iritsi zirenean, Juan Bautistaren aitak maindire zuri bat sarde baten gainean jarri eta baserriko teilatuan jarri zuen, bakea eskatzeko seinale moduan. Soldaduak udareak lapurtzera joan, eta aitonak marru egin zien ez lapurtzeko. Hurrengo goizean, soldaduek etxera tiro egin zien.

• Bonbardaketa eguna

  Juanita Gangoiti Etxebarria (1923) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa eguna. Hegazkinak etortzen zirela dauka gogoan, aitak babeslekua egin ziela eta zuriz edo gorriz ez jazteko agindu zietela. Amamari zauria eragin zion bonba baten metrailak. Tristea izan zen. 1937ko apirilean joan zen Frantziara eta iraila-urrian itzuli. Frantsesek ondo hartu zituztela du gogoan.

• Gernika zenik ere ez

  Juanita Gangoiti Etxebarria (1923) Gernika-Lumo

  Gernikako bonbardaketa izan zenean, orduantxe jakin zuen Gernika zenik ere. Egunkaririk ez zuten izaten etxean.

• Burdinazko gerrikoaren inguruko borrokak

  Juanita Gangoiti Etxebarria (1923) Gernika-Lumo

  Burdinazko gerrikoa egiten diru asko gastatu zen, oso luzea izan zen. Traizioa egin zuenak ez zuen zigorrik inoiz jaso. Gizonak irratia entzutera joaten ziren baina irratiak gezurra esaten zuen; batailoi osoak hil arren, ez zuten ezer aipatzen. Osaba eta lehengusua hil zitzaizkion.

• Gerra hasi zeneko giroa

  Agustin Arana Barinaga (1913) Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Elgoibarren zeuden gerra hasi zenean, lanean. Larunbata zen. Francon aldekoek, buru zirenek, besteek baino informazio gehiago zuten eta Lizarrako trena hartu eta alde egin zuten; bazekiten gerra zetorrela. Besteek ez zekiten zer ari zen gertatzen. Hasi zen gerra berotzen. Batailoiak geroago sortu ziren. San Andres Egunerako batailoiak eratu ziren. Beraien batailoia Mundakan zegoen eta Orduñara eraman zituzten geroago.

• Ertzain ordu batzuetan

  Agustin Arana Barinaga (1913) Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Ordu batzuetan ertzainak izan ziren. Bilbon ziren eta hurrengo egunean lanera joateko deitu zieten. Momentu horretan Bilbo bonbardatu zuten Francoren batailoiek.

• Hamar lagun Isasiko komentua zaintzen

  Agustin Arana Barinaga (1913) Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Batailoiak sortu aurretik, Eibarrek normal iraun zuen. Hamar lagunek Isasiko komentua zaintzen zuten. Hiru moja erretiratu ziren baserri batera. Gertaera bat kontatzen du.

• Eguraldi lainotua hobe

  Agustin Arana Barinaga (1913) Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Eguraldiari asko begiratzen zioten. Lainotuta zegoenean, ez ziren hegazkinak etortzen. "Vía trimotor" deitzen zitzaion zeruari eguraldia garbi ikusten zenean (hiru motor zituztelako etsaien hegazkinek). Eibar alemanek bonbardatzen zuten normalean. Hegazkin motak aipatzen ditu. Durango bonbardatu zutenak hegazkin italiarrak izan ziren.