Borroka

• Andaluziako alanbre-hesiak

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Andaluzian zeudela, gau batean, alanbre-hesiak egin behar izan zituzten, baina aldi berean, aurkako bandokoak kentzen aritu ziren. Alanbre-hesiak nola jartzen zituzten azaltzen du. Eraso egin zieten behin, tiroketa egon zen, baina beraiek salbatu egin ziren.

• UGTkoek tiro egin zietenekoa

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Gerran gauez egiten zuten lan, ikus ez zitzaten. Behin, kanpamentura itzultzen ari zirela, UGTkoek tiro egin zieten.

• Gauez lanean, eta beti egarriak

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Gerran gauez egiten zuten lan, ilunpetan. Ilargiaren argiarekin ondo moldatzen ziren. Baina egarria izaten zuten beti, urik ez inon. Melokotoi-arbolak bazeuden han, eta melokotoi batzuk hartzen zituzten; horrela, egarria asetzen zuten.

• Bi bandoen artean giro ona gauez

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Gerran gauez egiten zuten lan, eta errekaren beste aldean aurkako bandokoak egoten ziren; elkarren artean hitz egin egiten zuten, eta musika-tresnak jotzen zituzten. Elkarren artean tabakoa eta egunkaria trukatzen zituzten. Behin tiro egin zioten elkarri gauez, eta bukatutakoan, zenbat hildako egon zituzten galdetu zioten elkarri.

• Asturiasko alfereza

  Juan Urzelai Zabaleta (1917) Legazpi

  Diziplinazko soldaduak zigortuta zeuden. Asturiaskoa zuten alfereza, eta zer eginarazten zien azaltzen du.

• Gernikako bonbardaketaren lekuko

  Juan Urzelai Zabaleta (1917) Legazpi

  Lesakatik Gernikara eraman zituzten; eta, herria bonbardatu zutenean, han zegoen Juan. Egun hartako giroa eta ihesa gogoan du.

• Mendia bonbardaketa garaiko babesa

  Juan Urzelai Zabaleta (1917) Legazpi

  Bonbardaketak iraun zuen bitartean, beraiek mendian egon ziren babesteko.

• Gernikako bonbardaketa eta haren ondorenak

  Juan Urzelai Zabaleta (1917) Legazpi

  Juan mendian egon zen Gernikako bonbardaketa gertatu zenean. Bonbak nolakoak ziren gogoan du. Mendian egoteagatik salbatu zen. Bonbardaketa bukatutakoan, herrira jaitsi eta laguntzen aritu ziren.

• Bonbardaketa osteko zereginak

  Juan Urzelai Zabaleta (1917) Legazpi

  Gernikako bonbardaketa bukatu zenean, Juan eta beste hainbat pertsona herrira itzuli ziren. Orduan ikusitako irudiak gogoan ditu. Juan ordena publikoaz arduratzen zen, eta zer zeregin izaten zituen azaltzen du.

• Gerrako eskapadak

  Juan Urzelai Zabaleta (1917) Legazpi

  Juan kartzelan egon zen gerra garaian. Behin eraso egin zioten, baina zortea izan zuen, eta onik atera zen.

• Gerrako oroitzapenak

  Jabier Isasa Mitxelena (1929) Lezo

  Gerra garaia gogoan du: militar gorriak tiroka, etxera pistola baten bila etorri zirenekoa... Mugimendu handia egon zen. Beldurra pasa zuten, baina ez zuten etxetik alde egin. Irunen fronte gogorra egon zen.

• Ama eta hiru semeak gerran fusilatu zituzteneko izugarrikeria

  Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

  Gerra etorri zenean, Nikolasek 8 urte zituen. Erreketeek tiro egin zuten beraien baserriaren aurka. Nola edo hala, beraiek lortu zuten babestea; baina lagun batzuk (ama eta hiru seme) fusilatu egin zituzten. Gerora jakin zuten karabineroaren familiartekoak zirelakoan hil zituztela.

• Borroka Lezora iritsi zeneko ondorioak

  Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

  Erreketeak Lezon sartu zirenean, beraiek errekan ezkutatu ziren. Erreketeak etxearen aurka tiroka hasi ziren; barrikak zulatu, eta sagardoz hustu zen. Handik egun batzuetara, Guadalupetik etorri ziren erreketeak, pinudian ezkutatuta zeuden gorriei tiro egiteko asmoz. 14 hegazkin etorri ziren egun hartan, bonbak botatzen. Ordurako, ordea, gorriak herrira jaitsita zeuden. Soldaduak, alde batekoak nahiz bestekoak, beraien baserrira etorri ziren; eta, bitarte hartan, beraiek alde eginda egon behar izan zuten.

• Aita trenbide azpiko zubian gordeta

  Jesusa Zabala Aramendi (1923) Legazpi

  Gerra denborako oroitzapenak. Tiroak izaten zirenean, ihes egiten zuten ahal zuten tokira. Hala ere, aita atxilotuko ote zuten beldurrez egoten ziren. Soldaduak inguruetan ikusten zituztenean, Jesusaren aita trenbide azpiko zubian ezkutatzen zen; behin, soldaduak agertu zitzaizkion. Etxetik tiro hotsak entzun zituzten, baina aitari ez zitzaion ezer gertatu.

• Nazionalak Legazpin sartu zirenekoa

  Isabel Kerejeta Garmendia (1916) Legazpi

  Nazionalak Legazpin sartu zireneko oroitzapenak. Aurreko egunean, basoan ibili ziren garoa ebakitzen. Mendi puntatik ikusi zituzten milizianoak Argixao aldera joaten. Auzoko bi mutil falta zirelako beldurtuta egon ziren: bat nazionaletara pasatu omen zen, eta, bestea, berriz, soldaduek mendi-bideak erakusteko beraiekin eraman zuten. Soldaduak nondik nora ibili ziren azaltzen du. Nazionalek bi miliziano hil zituzten. Hurrengo egunean, baserriko teilatu aldera balak botatzen zituzten. Milizianoak ihes egin zuten, eta nazionalak Goitegiko atari burutik pasatu ziren Legazpi aldera. Herriko jendea ihesean ikusten zuten, "kaminoa bete jendea ihesi Legazpitik!".

• Bi milizianoren gorpuak

  Isabel Kerejeta Garmendia (1916) Legazpi

  Isabelen aitak ez zuen egundo ikusten, baina nazionalek hildako bi milizioanoen gorpuak ikustera joan zen alaba batekin. Gorpuak gurdian kargatu eta Zumarragara eraman omen zituzten alkatearen aginduz.

• Hildakoa aurkitu bide bazterrean

  Isabel Kerejeta Garmendia (1916) Legazpi

  Gerra denborako kontuak. Tiroteoa zen garaian, aitak argirik ez pizteko esaten zien. Igande goiz batean, Isabelen ahizpa batek, esnea partitzera zihoala, hildako baten gorpua aurki zuen bide bazterrean. Fusilatutako mutila Arrasatekoa zela esan zien bikarioak.

• Gerran hildako herriko mutilak

  Isabel Kerejeta Garmendia (1916) Legazpi

  Bizkaiko frontean hildako herriko mutil batzuk aipatzen ditu.

• Nazionalak sartu zirenekoa

  Angela Galparsoro Larrea (1922) Legazpi

  Gerra denborako oroitzapenak. Inguruko nazionalistak eta errepublikazaleak Ormakio mendi aldera joan ziren. Nazionalak Telleriarten sartu zirenean, ama eta Angela bakarrik zeuden etxean; neskamea jaiotetxera joana zen. Auzoko batzuen etxean pasatu zuten gaua. Gogoan du soldaduei merienda eman ziela.

• Nazionalak Legazpin sartu zirenekoa

  Rosario Zabaleta Kortaberria (1929) Legazpi

  Nazionalak Legazpin sartu zireneko oroitzapena. Rosariok zazpi urte zituen orduan. Tiroak gogoratzen ditu. Umeak etxe aurrean jolasean zebiltzala, Zumarraga aldera zihoazen soldaduak ikustera joan ziren. Bengoleako zerrategiko oholen artetik egon ziren soldaduak zelatatzen. Zerrategiko andreak etxean sartzeko esaten zien umeei.