Borroka

• Anaia, Loiolako kuartelean

  Benita Gallastegi Galartza (1923) Soraluze

  Loiolako kuartela hartu zuten milizianoek. Anaia han zegoen, lagun batzuekin. Asturiasera joan zen. Hantxe hil zen, 18 urterekin. Anarkistekin joan zen. Aitak jakin zuenean, hura handik ateratzera joan zen. Politikaz ez zuten ulertzen beraiek.

• Bonbardaketak eta hildakoak Bilbon

  Benita Gallastegi Galartza (1923) Soraluze

  Bilbon zapatila lantegia zegoen, eta bonba erori zen. Ikustera joan ziren, jendea ezin atera... Jende asko geratu zen han. Bonbardaketak, egunero. Bera ez zen ezkutalekuetara joaten; ahizpa bai. Argia kentzen zuten, baina hegazkinak ikusten ziren. Sirena entzuten zenean, denak korrika. Hegazkin alemanak. Italiarrek oso behean egiten zuten hegan, ametrailatzen.

• Gerra garaiko gordelekuak; haizpea, bodega eta tunela

  Elias Arriola Ostolaza (1930) Mendaro

  Gerra garaian, Kalamuan frontea egon zen. Eliasen baserritik gora tiroak ikusten ziren iluntzetan. Aitak baserri inguruan zegoen haizpe batera bidaltzen zituen denak; eta aita, berriz, bakarrik gelditzen zen baserrian. Lizantzun bodega zeukaten azpialdean, eta han ere babestu ohi ziren. Mendaroko tunelean ere hartzen zuten babes.

• Frankistek Santa Krutzetik buelta sartu

  Isidoro Mugerza San Martin (1927) Mendaro

  Santa Krutzeko gurdibidetik frankisten zalditeria Mendaron nola sartu zen gogoratzen du. Nafarroatik Azkoitia aldera, handik Madariagara eta Madariagatik Mendarora sartu ziren. Isidorok 9 urte zituen orduan. Herritik gazte askok ihes egin zuten Bizkaia aldera, gerrara ez joatearren.

• Bi mutil fusilatu gerra denboran

  Kontxita Zaldua Zabala (1924) Urnieta

  Soldaduak etorri zirenean, haien kantak ikasi zituzten. Udan etortzen ziren familia oneko bi mutil fusilatu egin zituzten gerra denboran, Santa Barbaran. Anaia bat 18 urterekin joan zen gerrara; azkenekoak izan ziren. La Quinta del Biberón esaten zitzaien.

• "Abuelo" hegazkina

  Isidoro Mugerza San Martin (1927) Mendaro

  Nazionalisten erasoa nondik nora izan zen azaltzen du: hasi San Migeldik, Kalamua, Urko pasa Kanpazar aldera... Han, zazpi hilabetean geldituta eduki zituzten. Tiro-hotsak gogoratzen ditu. Tiro galduak ere iristen omen ziren noiz edo noiz baserri ingurura. Kortako sabaia lastoz beteta egoten zen eta han babesten ziren. Egunez, berriz, Mala aldera joaten ziren trenbide azpian babestera. "Abuelo" esaten zioten hegazkinari buruzko kontuak aipatzen ditu; gorrien hegazkina ei zen.

• Bonbardaketa Donostian pasatu

  Maite Ezkurdia Don (1931) Amasa-Villabona

  Bost urte zituen gerra hasi zenean. Donostian pasatu zituzten hilabete batzuk, utzitako etxe batean. Bonbardaketa zenean, gordelekura korrika joaten zirela gogoratzen du. Gordelekua: beheko okindegiko sotoa.

• Aita gerran

  Maite Ezkurdia Don (1931) Amasa-Villabona

  Maiteren aita gerrara joan zen. 28 urte inguru zituen aitak soldadu joan zenean.

• Gerrako oroitzapenak

  Amalia Cordero Corral (1925) Lezo

  Gerra hasi zenean, 11 urte zituen Amaliak. Orduko oroitzapenak aipatzen ditu. Baletatik babesteko, koltxoiak jartzen zituzten leihoetan. Jende askok herritik ihes egin zuen, baina beraiek Lezon geratu ziren. Bizilagunekin izandako harremana kontatzen du.

• Gerra garaian aireplanoa jaitsi zen Zarautzen

  Rafael Iturzaeta Martija (1928) Zarautz

  Lasartetik aireplanoak ateratzen ziren gerra garaian Eibar bonbardatzeko. Alemanak ibiltzen ziren Zarautzen. Aireplano bat Zarautzen jaitsi zela gogoratzen du. Bertakoak fusilatu egin zituzten. Herrian bazekiten aireplanoa jaitsiko zela eta jendea zain zegoen.

• Kaletik ihesi, mendian ezkutatuta

  Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa

  Bonbardaketatik ihesean, mendi batera joan ziren eta handik aireplanoak ikusten zituzten; Durango dena apurtu zen. Eguerdirako, etxera jaitsi ziren eta anaia batekin egin zuten topo; beste anaia hildakoak jasotzera bidali zuten soldaduek. Arratsalderako, atzera mendira itzuli ziren eta lurrean egon behar izan zuten ezkutatuta. Ilundu zenean, etxera bueltatu ziren. Hasieran ez zuten anaiaren berririk, baina gero aurkitu zuten.

• Zumarragako tiroketa

  Maite San Miguel Arrizabalaga (1930) Zumarraga

  Zumarragan tiroak egon ziren egunean, familiako kideak etxe ugaritan harrapatu zituen. Beloki mendian hildakoak egon omen ziren. Gau bat baino ez zuen iraun. Tropak sartu ostean, gauzak ez ziren askorik aldatu Zumarragan. Ez zen txikizio handirik egon eta bizimodua ere ez zitzaion asko aldatu. Eskolak erdaraz hasi ziren eta ikasi egin behar izan zuten.

• Anaia Santanderren harrapatu zuten

  Maritxu Txintxurreta Goenaga (1918) Oñati

  Gerra garaian, ihesean, Santandertik Asturiasera joan ziren; han hondartzan lo egin eta Avilesera joan ziren. Handik Burdeosera joatekoak zirela, anaia Juane eta Oñatiko Arralde taxista etorri ziren. Gizonok borrokan jarraitzea erabaki, eta Santanderrera itzuli ziren. Anaia Santanderren harrapatu zuten eta Zaragozara bidali zuten mekaniko gisa.

• Bonbak portura

  Rosario Urrosolo () Ondarroa

  Mutil batzuek goitibeherarekin egurra eramaten zioten amari sua piztu zezan arkupean. Behin hegazkinek bonbak bota zituzten portuan; haietako bat lurrean sartu zen eta ez zen lehertu, eta beste batek beraien barkua lehertu zuen. Arotzaren laguntzaz konpondu zuten.

• Mendexatik bonbak kainoiarekin

  Rosario Urrosolo () Ondarroa

  Etxean bazeukaten jatekoa eta amak beharra zuenari eman egiten zion. Mendexatik kainoiarekin bonbak botatzen zituzten eta ezbeharrak gertatzen ziren.

• Aita nahi gabe erresistentzian

  Extefana Irastorza (1925) Hendaia

  Jakin gabe laguntzen zion aitak erresistentziari.

• Alemanek herritarren zaldiak eraman zituztenekoa

  Extefana Irastorza (1925) Hendaia

  Alemanak Hendaiatik joan zirenean, herritarren zaldiak eraman zituzten. Extefanaren auzoko batek abisatu zien nola ari ziren alemanak zaldiak biltzen, eta, etxeko behorra ezkutatzeko, eta hala salbatu zuten haiena. Beste hendaiar askok, ordea, egunak egin zituzten alemanen atzetik, haiek zaldiak non utziko.

• Bi soldadu aleman mozkor ate joka gauez

  Extefana Irastorza (1925) Hendaia

  Bi soldadu aleman mozkor agertu zitzaizien etxean gauez, ate joka. Nonbait gehiegi edan eta ez zuten haien ostatuko biderik aurkitzen. Iratzeko bordan zuten ostatu, eta Extefanaren aitarekin egin zuten harainoko bidea.

• Hendaiar neska gazte batek austriar soldadu bati desertatzen lagundu zion

  Extefana Irastorza (1925) Hendaia

  Austriako eta Poloniako soldaduei antzematen omen zitzaien ez zirela alemaniarrak, aurpegiko tristuragatik. Haietako batek hegoaldera pasatzeko laguntza eskatu zion Extefanaren lagun bati. Hark arropak beltzez tintatu zizkion eta hegoaldera pasatzen lagundu zion. Neska hura salatu egin zuten, eta alemanek galdezkatua izan zen, baina ez zioten zigorrik ezarri.

• Behorra bizikletaren truke

  Extefana Irastorza (1925) Hendaia

  Soldadu alemaniarrei behorra bizikletagatik trukatu zien Josefinek.