Borroka

• Garo artean ezkutatuta, beldurrez

  Enriketa Aranburu Garaiar (1926) Hernani

  Alde egiteko esan zien batek, nazionalak zetozelako. Ardi bordara joan ziren, amak bidalita, hiru ahizpak. Tiroa entzun zuten, eta korrika atera ziren handik. Garo artean ezkutatuta egon ziren. Izebarena joan ziren gero. Tiroketak.

• Aireplanoak eta sirenak

  Enriketa Aranburu Garaiar (1926) Hernani

  Gerra garaian, aireplanoak pasatzen ziren etxe gainetik, beti toki beretik; Hernanin bota zituzten bonba batzuk. Sirena ere aditzen zen. Bera umea zen eta ez zen ikaratzen.

• Flota eta gerrako erasoak

  Patxi Sein Legorburu (1921) Pasaia

  Herriko baporeen izenak aipatzen ditu: Ama Guadalupekoa, Lurdesko Ama, Gure Ametsa (lehengoa eta bigarrena). Gerra denboran, Gure Ametsa baporeek asko sufritu zuten itsasoan. Arrantzan ari zirela, hegazkinek eraso egin zien. Egurrezko bi bapore urperatu egin zituzten tripulazio eta guzti. Berdingabea eta Liraina baporeak justu libratu omen ziren.

• Anaiak soldadu I: paketeak bidaltzen

  Dolores Lopetegi Aiestaran (1916) Lezo

  Gerra garaian, hiru anaiak soldadu joan ziren; baita anaiatzat zituzten beste bi ere. Etxean lan gehiago, orduan. Anaietako bat ospitalean egon zen Bartzelonan, moja euskaldunarekin. Paketeak bidaltzen zizkieten (dirua eta jana) trenez.

• Lezon bota zituzten bonbak

  Bitoriana Artola Agirre (1918) Lezo

  Gerra Lezon. Ezkutalekuak. Bonba bat batzokiaren ondoan erori zen. Bi pertsona eta mandoa hil ziren. "Gorriek" elizara bota zuten bonba. Bikarioa.

• Gerrako frontea etxean

  Martxiel Garmendia Legorburu (1926) Lezo

  Gerra hasi eta hilabetera, etxe ondora heldu zitzaien gerra. Erreketeak zituzten etxean eta errepublikanoak aurreko mendian, Jaizkibelen. Zortzi egunez iraun zuen egoera horrek. Arnasa hartu zuten alde egin zutenean. Granadek lehertzean askatutako berunezko kanikak biltzen jarduten zuten mutil koskorrek.

• Gerrako frontea aurreraka, abiada handiz

  Martxiel Garmendia Legorburu (1926) Lezo

  Gerra hasieran, borroka handiak izan ziren Irun inguruan, San Martzial aldean. Geroago, Lezo aldean geratu zen frontea zortzi egunez. Ondoren, Bizkai aldera urrundu zen gerra.

• Erreketeek ama eta hiru seme hil zituzten, eta hegazkinek Lezo bonbardatu

  Maddi Garmendia Salaberria (1924) Lezo

  Lezoko baserri batean, ama eta hiru seme hil zituzten erreketeek, eta beldurra nagusitu zen herrian. Gerraontzien kanoikadak entzuten zituzten. Hegazkinek hamalau bonba txiki bota zituzten herrian. Bonbardaketa nola gertatu zen kontatzen du zehatz-mehatz. Hainbat hildako eragin zituen.

• Gerrako oroitzapenak

  Jose Inaxio Lizarazu Irazu (1930) Lezo

  Jose Inaxiok sei urte zituen gerra hasi zenean. Lezon bonba bota, eta kale-garbitzailea hil zutenekoa gogoan du: tiroak, ezkutatu beharra, anaia soldadu, denak sakabanatuta, hildakoak... Gerrak aldaketa handia ekarri zuen, baina nazionalak sartu zirenean, bere onera itzuli zen egoera.

• Gerratik libratu nahian

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  16 urte zituela, gerra iritsi zen, eta orduko oroitzapenak gogoan ditu. Patrizioren fabrika militarizatuta zegoen, eta han hasi zen lanean Genaro. Hala ere, egun batean, militarrak etorri ziren eta Genaro soldadu eraman zuten beraiekin.

• Donostiarako trenean izandako komeriak

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Gerra hasi zenean, instrukziora eraman zuten Genaro. Banderaren zina egin zutenekoa kontatzen du. Behin Donostiara joan ziren trenez; beraiekin joan zen batek, trena itsasora botako zuten beldurrak jota, bere burua bota nahi izan zuen trenetik.

• Loiolan Lizarran baino askoz hobeto

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Instrukzioak egiten zebiltzala, Donostiara eraman zituzten. Orduan izan zuten sarjentua oso ona zen. Lizarran, instrukzioan, zigorraz jotzen zituzten. Zazpi gazte hil ziren han. Donostian, beraz, Loiolako kuartelean, oso gustura egon ziren.

• Loiolatik Teruel aldera trintxerak egitera

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Behin, Loiolako kuartelean zeudela, Teruelera bidali zituzten. Han trintxerak egiten aritu ziren.

• Trintxerak egiten zituzteneko giroa

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Terueldik Kataluniara eraman zituzten, Aitona izeneko herrira. Han trintxerak egiten aritu ziren. Trintxerak nola egiten zituzten azaltzen du. Hala zebiltzala, izarrei begiratzeko ohitura zeukaten. Garai hartan ez zuen euririk egin, eta egarriak egoten ziren. Trintxerak egitean, aurkako bandokoekin hitz egiten zuten, eta giro ona zegoen bi bandoen artean.

• Gerran, anekdota graziosoak ere bai

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Gerran, trintxerak egiten aritzen ziren, eta sukaldaria galiziarra zuten. Sukaldari harekin izandako anekdota graziosoa kontatzen du.

• Egarria izan, eta ardoa topatu

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Kataluniako Aitona herrian zeudela, ur bila zebiltzan batean, ardoa aurkitu zuten. Denak mozkor-mozkor egin ziren, eta gerora ardo hori saldu egiten zuten. Gabonetan, dirua zutenez, parranda egitea erabaki zuten; baina, bat-batean, Andaluziara eraman zituztenez, ezin izan zuten asmoa bete.

• Andaluzian aurkitu zituzten gorpuak

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Andaluzian zeudela, gau batean, gorpu pila bat aurkitu zituzten; gau hartan, trintxerak egin zituzten, eta eguna argitzean, gorpu haiek lurperatu egin zituzten. Gorpuak zer egoeratan zeuden azaltzen du.

• Andaluziako alanbre-hesiak

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Andaluzian zeudela, gau batean, alanbre-hesiak egin behar izan zituzten, baina aldi berean, aurkako bandokoak kentzen aritu ziren. Alanbre-hesiak nola jartzen zituzten azaltzen du. Eraso egin zieten behin, tiroketa egon zen, baina beraiek salbatu egin ziren.

• UGTkoek tiro egin zietenekoa

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Gerran gauez egiten zuten lan, ikus ez zitzaten. Behin, kanpamentura itzultzen ari zirela, UGTkoek tiro egin zieten.

• Gauez lanean, eta beti egarriak

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  Gerran gauez egiten zuten lan, ilunpetan. Ilargiaren argiarekin ondo moldatzen ziren. Baina egarria izaten zuten beti, urik ez inon. Melokotoi-arbolak bazeuden han, eta melokotoi batzuk hartzen zituzten; horrela, egarria asetzen zuten.