Borroka

• Txokolatea eta koñaka hartuta, lubakietara

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Anaia eta beste lagun batzuk Otxandiano batailoian sartu ziren euren borondatez. Markina inguruan zegoen euren konpainia. Kapitainak boluntarioak eskatu zituenean, euren burua aurkeztu zuten. Txokolatea eta koñaka hartuta, lubakietara joan ziren. Kapitainak zerbitzu guztietatik libre laga zituen gero.

• Idi-pareak Otxandioko frontean, bideak egiteko

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Idi-pareak eraman zituzten Otxandioko frontera. Euren lehengusua etorri zen "karreteru" lana egiteko, baina ez zuten onartu, politika kontuengatik. Idi-pareagatik eta "karreteru" lanagatik zenbat ordaintzen zuten. Idiak bideak egiteko erabili zituzten.

• 14 urterekin, gerra sasoian, "karreteru" lanean

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Frontea zegoen inguruetan. Ama eta arrebak Muxikan zeuden; aita, anaia eta bera Durangotik bueltan etorri ziren. Moroak ikusi zituztela gogoan du. Bera, 14 urterekin, "karreteru" lanean hasi zen idi-parearekin. Dimako karlista batentzat oheko gauzak eraman zituen gurdian.

• Gerrateko bizipenak: bonbardaketak, gordelekua, etxera itzulera

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Gerratean Dima osoa ebakuatu zen. Altzaririk onenak eurekin eraman zituzten. Etxera itzuli zirenean, etxeko gauza guztiak erreta topatu zituzten. Frontea gertu egon zenez, soldaduak etxeetan sartzen ziren. Bonbardaketak ere izan ziren Diman eta baita hildakoak ere. Gordelekura nora joaten ziren.

• Gerratean ibili ez arren, bonbardaketak ikusi zituen

  Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  `Kariño´k Gernikako bonbardaketa ikusi egin zuen anaiarekin mendi puntan zegoela. Beste bonbardaketa batzuk ere ikusi zituzten. Berari ez zitzaion tokatu joatea, gaztea zelako artean, baina bera baino bi urte nagusiagoak eraman zituzten soldadu.

• Soldaduei laguntzera Mugarrara

  Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  Gerratean fronteak non egon ziren. Milizianoak herrian. Agindu bat etorri zen esanez umeak eta andreak kenduta, beste guztiak ebakuatzea komeni zela. Soldadu batzuk etorri zitzaizkien pistolarekin eta Mugarrara laguntzeko esan zien, euren lagunei jatekoa eramatera. Gaua han pasa behar izan zuen eta hurrengo egunean laga zioten etxera itzultzen. Kapitainak txokolatea eman zion.

• Artetan nazionalekin topo; hildako soldadua

  Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  Gerratean hara eta hona ibili ostean Artetako San Antontxura iritsi ziren `Kariño´ eta anaia. Han soldadu nazionalekin topo egin zuten. Ogiaren inguruko pasadizoa. Hildako soldadu bat zegoen inguruan. Nazionalek dena kendu zioten, baita gorrien dirua ere, eta gero ostikoz jo eta iraindu. `Kariño´k dio gerra ezagutu zuela gerrara joan barik.

• Gerrateko bizipenak; Bilbo hartu zuteneko kontuak

  Jose Gorospe Abasolo (1934) Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  `Kariño´ren anaia soldadu ibili zen gerratean. "Cinturón de hierro". Nazionalak itsasotik sartu ziren. Bilbo hartu zuteneko kontuak. Zaratamotik fusilen tiroen argitasuna ikusten zuten iluntzean.

• Lemoatxen borroka gogorra

  Jose Gorospe Abasolo (1934) Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  Lemoatxen borroka gogorrak bizi izan ziren gerratean. Jose han ibili zen beharrean gerora eta gerrateko bonba-zuloak zeuden bezala mantentzeko agindu zioten. Dena zuloz beteta geratu zen. Jende asko hil zen bertan.

• Gorrien kamioiak Diman; bonbardaketak

  Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  `Kariño´astoarekin errotara zihoala, Dimako plazan kamioi txiki pila bat ikusi zituen pasatzen. Gorriak zihoazen bertan, aizkora, pikatxoi eta eskopetekin. Gerra luze joan zen eta pixkanaka gorriak arma gabe geratzen joan zirela dio. Lehenengo bonbardaketa Otxandion. Gero Durango, Elgeta, Gernika... Berak dena ikusi zuen.

• Marmiten bristada ikusita, bonba bota ziotenekoa

  Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  Zaratamon ebakuatuta zeudela `Kariño´ri gertatutakoa. Ardi-esnea batzeko, marmitak ekarri behar izan zituen iluntzean etxetik txabolara. Marmiten bristada ikusita, hegazkinak hurbildu zitzaizkion eta bonba bat ere bota zioten. Zortea izan zuen.

• Elgetatik oinez etorri ziren soldaduak

  Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  `Kariño´ren anaia, Patrizio, gerran ibili zen. Lehenengo Gorbeian eta gero Elgetan. Elgetatik oinez etorri zitzaizkien soldadu batzuk euren etxera. Zerbait jan zuten, baina triste ei zeuden, berba egiteko adorerik barik.

• Soldaduekin larri, txakurrak Euskadi izena zuelako

  Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  Igorren eta Lemoan zubiak bota egin zituzten gerratean. Ardiekin Artetatik behera jaitsi zirenean, Erletxetan artilleriako soldaduak zeuden. Euren txakurrak Euskadi zuen izena eta estutasuna pasa zuten hango soldaduekin. Berehala aldatu zioten izena txakurrari.

• Trintxerak eta batailoiak

  Luis Aranzabal Gabilondo (1922) Bergara

  Trintxerak non egin zituzten azaltzen du. Bera basoan egon ohi zen bakarrik, ardiekin erdi ezkutuan. Batailoiaren antolamenduaz hitz egiten du: baserrietan eta mendiko txaboletan egoten ziren.

• Erasoetako armak

  Luis Aranzabal Gabilondo (1922) Bergara

  Baserriei eraso egiten zieten. Asko bala bidez. Kanoikada ugari botatzen zituzten baserri ingurura ere. Hainbat jaurtigai lehertu gabe geratu ziren soroetan: batzuk beraiek leherrarazi zituzten basoan, eta besteak lurperatu egin zituzten.

• Gerratean partaide, baina armarik hartu gabe

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  Gerra garaiko kontuak. Euren etxean egon ziren mutilek gerratean nola parte hartu zuten: bata kotxearekin boluntario Kirikiño batailoian, bestea Elgetan "azemilero"... "Azemilero"ek asto edo mandoarekin jatekoa eramaten zuten frontera.

• Durangoko bonbardaketa; bi ahizpa gazte hilda

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  Durangoko bonbardaketa. Bonbak jausten ikusi zituzten. Amama eta osaba falta zirenez, aititak 14 urteko mutikoa bizikletarekin bidali zuen, baina ez zioten utzi Matienatik aurrera pasatzen. Ezagun batek esan zien bere neska-laguna hilda ikusi zuela. Bi ahizpa hil ziren. Ezkongabeak zirenez, hil-kutxa zurietan eraman zituzten. Bere aita hondakin artetik jendea ateratzera eraman zuten. Arratsaldeko bonbardaketa are bortitzagoa izan zen.

• Durango bonbardatu ostean, Berriztik Oromiñora

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  1937ko martxoan, Durangoko bonbardaketa pasa eta berehala, Oromiñoko Trazola baserrira joan ziren ihesean. Aitita gurdiarekin eta ganaduekin joana zen. Lau umeak beste emakume batekin, karroa trastez beteta. Gogoan du Durango oinez zeharkatu zutela erdi-erditik. Oraindik sutan zegoen herria.

• Familia sakabanatuta; milizianoak baserrian

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  Durangoko bonbardaketa ostean, Berriztik Oromiñoko Trazola baserrira joan ziren. Aitita goizean joan zen ganaduarekin eta umeak atzetik beste emakume batekin. Ama eta amama etxean geratu ziren, arratsaldean norbait bila joango zitzaielakoan. Baina milizianoak ihesean hasi zirelako bideak itxi zituzten eta ezin izan ziren Ereñatik pasa, haien bila joateko. Amari eta amamari milizianoak joan zitzaizkien baserrira.

• Oromiñon bi fronteren erdian; milizianoak

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  Oromiñon bi fronteren erdian egon ziren. Behin nazionalen aldera ihesean zaurituta zihoan gizon batekin batera miliziano batzuk joan zitzaizkien Trazolara, tartean bat "galoiduna". Jarrera oso egokia izan omen zuen. Orduan bizitakoak.