Borroka

• Lemoatxeko gorabeherak

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Gerra Zibilean, inguruetako bideak laster konpondu zituzten. Gudari asko hil omen ziren "Peña Lemoa"ko batailan. Hiru bider galdu eta berreskuratu omen zuten Lemoatxa. Bilbon sartzeko bide garrantzitsua zen Lemoatik zihoana.

• Gerra hasi zenean, Mutrikura

  Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia

  Gerra hasi zenean 10 urte zituen. Getariara joan ziren itsasoz. Gero berriro joan ziren, baina Mutrikura. Izeba baten etxera. Nazionalen balek leihoan jotzen zuten.

• Soldaduak etxean

  Aurelio Arrillaga Goikoetxea (1923) Lekeitio

  Gerran Asterrikan egon zen eta bertan zegoen frontea. Leihoetan tabloiak zituzten jarrita balak ez sartzeko. Kortan, ira artean, soldaduak izan zituzten lotan.

• Amak eraztuna eskaini Santa Apoloniari

  Miren Terese Olaeta Torrezuri (1939) Gernika-Lumo

  Miren Tereseren amaren inguruko kontakizuna: Gernikako bonbardaketan lehengusu bat hil zuten eta Karmelitetara joan zen haren gorpua ikuskatzera. Etxera bueltan zetorrela, Santa Apoloniari eraztun bat eskaini ei zion.

• Babeslekuak

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

  Gerra garaian kanpaiak jotzerakoan aringa-aringa joaten ziren babeslekuetara. Eurak non ezkutatzen ziren kontatzen du: kobazuloan, frontoian...

• Francoren argazkiari kaka; Asterrikako frontea

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

  Gerraostean, kofradian Francoren argazkia egon zen. Baten batek, antza, kaka egin zion. Frontea Asterrikan egon zen. Francoren aldekoek mairuak, italiarrak eta alemaniarrak izan zituzten lagun.

• Zapadoreetan izena emanda boluntario

  Sabin Gabiola Plaza (1918) Amoroto

  Gernika bonbardatu zutenean, hegazkinak ikusi zituzten. Zapadoreetan boluntario eman zuen izena. Gauez lan egin eta egunez lo egiten zuten. Hamar pezeta ordaintzen zioten eguneko. Tabakoa ere ematen zieten.

• Gernikako bonbardaketaren hotsa Azkoitiraino

  Justino Sasieta Irulegi (1929) Azkoitia

  Gernika bonbardatu zutenean, aitarekin mendian zegoen eta hango zaratak entzun zituzten.

• Durangoko bonbardaketa

  Teresa Aranguren () Berriz

  Bere ahizpa zutabe batek jo zuen Durangoko bonbardaketan komentuan. Bonbardaketaren egunean ohean zegoen eta akorduan daukana kontatzen du. Lehengusina bat bonbardaketan hil zitzaion.

• Gerra garaian, tunelean babeslekua

  Enrike Etxeberria Aldazabal (1936) Fernando Etxeberria Aldazabal (1932) Berriz

  Gerra garaian, tunelean zeukaten babeslekua eta zakuekin ixten zuten sarrera. Nortzuk joaten ziren kontatzen dute. Frontoiaren azpialdean ere babeslekua zegoen.

• Anaia gerran, eta beraiek soldaduekin dantzan

  Roxita Azurza Insausti (1922) Donostia

  13-14 urte zituenean, gerra hasi zen. Luzatu egin zen, anaia gerrara eraman zuten, eta zauritu egin zuten. Gizona izango zuena tankearekin ibili zen. Soldaduekin dantzan ibiltzen ziren, soltean eta helduta.

• Bonben eta moroen beldur

  Juanita Ugarte Bilbao (1924) Getxo

  Hamahiru urte zituen gerra hasitakoan. Hegazkinak zetozenean, etzan egiten ziren alkatxofen azpian. Moroak zetozela esaten zieten eta asko beldurtzen ziren.

• Umeen begietatik, bonbardaketa ikuskizun

  Juliana Jauregi Arietaleanizbeaskoa () Elorrio

  Iguria auzoan bizi da. Gerra garaian frontearen erdian egon ziren. Hegazkinak ikusitakoan, zuloan ezkutatzen ziren. Janaria izaten zen ardura nagusia. Gaztea zenez, ikuskizuna izaten zen haientzat bonbardaketa.

• Gernikako bonbardaketaren eguna

  Eufemia Filibi Valencia (1925) Karmen Filibi Valencia (1928) Busturia

  Gernika deseginda geratu zen bonbardaketa eta gero. Beren ahizpa bat bertan Gernikan egon zen egun hartan. Goizez hegazkin bat ibili zela diote, herria ikusten, eta arratsaldez bonbardatu zutela Gernika. Asturiasko errefuxiatuak egon ziren Arrotegiren jauregian. Anekdota bat kontatzen du Karmenek. Ikusi egin zuten hegazkinak zelan pasatzen ziren.

• Bonbardaketa merkatu egunean

  Eufemia Filibi Valencia (1925) Karmen Filibi Valencia (1928) Busturia

  Merkatua pasealekuan egiten zen. Bonbardaketaren zehaztasunak kontatzen dituzte.

• Soldaduek lur azpian bideak egiten zituzten

  Zipriano Irigoien Dualde (1922) Baztan

  Erratzu ingurua "nido"z beteta dagoela dio. Soldaduek bideak egiten zituzten lur azpian "nido" batetik bestera. Lur gainean metro bat zementua jarri eta haren gainean hormekin egindako gela horiek, leiho eta guzti. Bista onena zegoen aldera egiten zituzten, handik bideak zelatatzeko.

• Mehatxupean "borondatez" soldadu

  Zipriano Irigoien Dualde (1922) Baztan

  Soldadu erreketeak eta falangistak muga inguruan egoten ziren abereentzat egindako txaboletan, muga zaintzen. Batzuetan euren artean liskarrak izaten zituzten. Bere anaiak beharturik joan ziren soldadu. Herrian baziren "borondatez" joandakoak ere, baina mehatxupean. Erratzuko apaiza erreketea zen eta hark ere talde bat eraman zuen. Herritar batzuk hil ere egin zituzten gerratean.

• Senarra umezurtz, sastre ofizioa ikasitakoa

  Maria Luisa De Dios Telleria () Bermeo

  Senarra umezurtz geratu zen, bederatzi anai-arrebarekin batera. Erruki-etxean ikasi zuen ofizioa. Egurrola sastrearekin egon zen ofizial. Senarra gerrara joan zen errepublikarren bandoan baina frankistek harrapatu zuten eta soldadu izatera derrigortu.

• Lehengo eta oraingo gazteen bizimodua

  Simon Sesma Erezuma (1917) Lekeitio

  Gaurko gazteei buruzko iritzia ematen du. Bere gazte garairik onena gerran pasatu zuela dio. Preso eta soldadu ibili zenekoa kontatzen du. Handik etorri eta itsasoan eta eskolan ibili zen.

• San Andres batailoian boluntario

  Martin Ramon Olarra Berriatua (1904) Barrika

  San Andres batailoian aritu zen boluntario, zulatzaile. Cerdigon (Castro Urdialesen, Kantabrian) trintxerak egiten aritu zen gauez. Ondoren, Limpiasen (Kantabrian) italiarrekin topo egin zuten. Preso gehienak Laredora eraman zituzten baina bera Castrora. Ikastetxe batean sartu zituzten preso.