Borroka

  • Galdakaoko bonbardaketen kontakizuna

    Benantzia Azkueta (1896) Galdakao

    Gerra garaian, harrobi batera sartzen ziren, babesleku modura. Lubakiak zeuden bertan. Hamar hilabetez gerra geldi egon zen eta halako batean, zerua hegazkinez bete zen, bera soroan zebilela. Eibarko batzuk zeuzkaten etxean. Bonbekin etxea suntsitu zioten. Bonbak bota eta bota egin zituztela dio. Bonbengatik abereak saltoka ikusi zituzten.

  • Santi Intxausti Bonbardaketa eguna

    Santi Intxausti Gerrikagoitia (1931) Gernika-Lumo

    Bonbardaketa izan zenean, Nabarnizen zegoen. Dena argia ikusten zen Gernika aldean. Omako kobetan sartzen ziren. Plaza ondoko etxea suntsitu egin zen. Geroago Errenteriara etorri ziren bizi izatera Santi Leonen etxera.

  • Soldadutzako eta gerrako ibilerak

    Santiago Gurtubai Izagirre (1912) Amorebieta-Etxano

    Soldadutza Melillan egin zuen. 34ko iraultzaren ondorioz, Kataluniara eraman zituzten, handik berriz Afrikara. Gerra hasi zenean, hiru urtez ibili behar izan zuen soldadu, etxera itzuli gabe. Gerrako ibilerak kontatzen ditu.

  • Damiana Belaustegi Umeak balen bila; moroak ikusteko zain

    Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

    Gerra sasoiko oroitzapenak. Balak lurrean sartzen zirela ikusita, haiek topatzen ibili ziren anaia eta biak, arriskuaz jabetu barik. Ez zitzaien ezer gertatu. Moroei buruz gauza bitxiak kontatzen zituzten eta haiek ikusteko zain egon ziren, baina ez zuen bakar bat ere ikusi. Jende askok alde egin zuen etxetik, ahal zuena gurdian hartuta. Eurei etxetik irteteko eskatu zieten milizianoek, baina denbora gutxirako izan zen.

  • Damiana Belaustegi Gernikako bonbardaketan hildako auzokoak

    Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

    Gernika bonbardatu zuten egunean, ama harantz abiatu zen, arrautza otzara buru gainean hartuta. Bonbak hasi zirenean, errekara sartu eta etxera itzuli zen. Beheragoko baserrikoak arratsaldean joaten ziren Gernikara. Gizona eta bi seme hil ziren bertan. Alaba bi egunera etxean azaldu zitzaien, noraezean. Etxe horretako kide asko hil ziren gerratean.

  • Migel Zubiaur Abadiñora eta Durangora ihesi

    Migel Zubiaur Ayo () Erandio

    Hormaren kontra jarri zituzten behin, baina bizirik atera ziren. Morteroetan ibili zen bera, beste bi lagunekin. Tabakoa eta alkohola ematen zieten. Abadiñoko elizara eta Durangokora joan ziren babestera, baina bietatik alde egin behar izan zuten, bonbardaketengatik.

  • Migel Zubiaur Anaia gerran hil

    Migel Zubiaur Ayo () Erandio

    Komandanteak estimutan hartu zituen, morteroa gordetzeagatik. Migelen anaia ere errepublikarrekin ibili zen. Gerrako haren ibilerak kontatzen ditu.

  • Migel Zubiaur Mutilen arteko borrokak

    Migel Zubiaur Ayo () Erandio

    Neskak dantzan eta gizonak jokoan aritzen ziren. Mutil taldeak borrokan aritzea ohikoa izaten zen, bereziki Erandiokoak eta Loiukoak.

  • Juan Aiesta Milizianoak etxe inguruan

    Juan Aiesta Urkiri (1893) Bedia

    Gerra garaian, ebakuatu egin zituzten eta Alonsotegira joan ziren. Milizianoak etxe inguruan izan zituzten. Asturiarrak gogorrak zirela esaten du.

  • Juan Aiesta Alonsotegira ihesi eta berriz buelta

    Juan Aiesta Urkiri (1893) Bedia

    Gerratik ihesi joan eta etxeratu zirenean, Alonsotegik bueltan, sagu asko topatu zituzten etxean. Frankistekin izan zituen elkarrizketak aipatzen ditu. Milizianoen jokabideari buruzko iritzia ematen du. Errepublikanoek euskaldunak ez zituztela errespetatzen dio.

  • Juliana Sagarna Hegazkinetatik ihesi kobetara

    Juliana Sagarna Ortuondo (1907) Dima

    Hegazkinak inguruan ibili ziren gerra garaian eta mendietako kobetan gordetzen ziren. Dima suntsitu eta herritarrak hil zituzten. Arantzazun ere jende asko hil zen bonbapean baina bere familiakoak ez.

  • Luzia Inzunza Koban ezkutatutako gizonak jipoitu, desagerrarazi...

    Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

    Gerra garaian, eguna argitu orduko Urkuluosteko kobara joaten ziren amagaz ezkutatzera. Soldaduak bertara hurreratu eta gizonak ikusiz gero, handik irteteko esaten zieten. Beraiek hiru gizon ikusi zituzten irteten: bat libre utzi zuten; beste bat poltsikoan zituen bala-kartutxoak kenduz jipoitu egin zuten; eta, hirugarrena, Francisco Arroitaonandia, beraiekin eroan zuten eta sekula ez zuten bere berririk izan.

  • Luzia Inzunza Maiatzaren 22a, Mañaria okupatu zuten eguna

    Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

    Gerran, eguna argitu orduko Urkuluosteko kobara joaten ziren ezkutatzera. Soldaduek etxea utzi behar zutela esan arren, amama itsuagaz ezin ziren inora joan. Behin, tiroketa entzun eta tankeak ikusi zituzten: Mañaria hartzera zetozen. Maiatzaren 22a izan zen. Urte askoan egun hori ospakizun eguna izan zen. Handik, frontea Arratia aldera joan zen.

  • Luzia Inzunza Otxandioko hildakoak Mañariko kanposantura

    Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

    Otxandioko bonbardaketaren ostean, hango hildako asko Mañariako kanposantura ekarri zituzten.

  • Anastasio Beaskoetxea Frontea Albiztik Lemoatxera

    Anastasio Beaskoetxea Egiarte (1925) Mendata

    Mendiganen bizkaitarrak eta Albizen karlistak egon ziren frontean, gerran. Albiztik Mendatara mugitu zen. Hegazkinak bonbardatzen ikusten zituzten. Tankeek eta abiazioak apurtu zuen inguru horretako frontea, eta Lemoatxera mugitu zen. Handik Bilbora.

  • Anastasio Beaskoetxea Gernika bonbardatu zuten eguna

    Anastasio Beaskoetxea Egiarte (1925) Mendata

    Gernika bonbardatu zuten goizean izeko neskazaharrarekin joan zen Gernikara arrautzak saltzera. Milizianoak harantz honantz ikusten zituzten, eta jendea artega edo. Giro horretan, izekok etxera itzultzea pentsatu zuen. Errenteria pasata, hegazkinak hasi ziren gainetik pasatzen, bonbak bota eta metrailatzen. Izekoa babestu ere ez zen egiten. Hegazkinak Ajangizetik Foru aldera sartzen ziren eta Gernikara. Marmizen gora hasi zirenean etxerantz, hirunaka etortzen hasi ziren hegazkinak; milizianoak aurkitzen zituzten bidean, atzeraka, sakabanatuta, erretiratzen; Kalamuako frontea apurtu zutela uste du. Iluntzean, Gernika sutan ikusten zen, eta paper erreak eta hautsak ekartzen zizkien haizeak. Bonba txikiak aurkitzen zituzten basoetan.

  • Kontxa Gonzalez Ezinikusiek eragindako salaketak

    Kontxa Gonzalez Badiola (1928) Elantxobe

    Lehengusu bat hil zen gerran, itsasoan; beste bat lurrean. Kartzelan ere egon ziren. Elantxoben nazionalistak eta faxistak egon ziren. Elkarren arteko ezinikusiek eragindako salaketen ondorioz eraman zituzten preso batzuk. Orain beti irabazten dute nazionalistek.

  • Andoni Unanue 1936an Zarautzera; hango bizipenak

    Andoni Unanue Lekuona (1932) Lasarte-Oria

    Gerra hasi zenean lau urte zituen, baina orduko gauza asko gogoratzen ditu. Esaterako, aldamenean bizi zen harakinaren kamioian gauzak sartu eta Zarautzera nola joan ziren. Uztailean joan ziren eta bi-hiru hilabete egin zituzten han, irailean sartu baitziren nazionalak Zarautzen. Zarauzko oroitzapenak; hondartzara joaten ziren osabarekin. Behin urrutira Cervera barkua ikusi zuten Donostiara bonbak botatzen.

  • Maria Jesus Urkiola Gerra garaiko oroitzapenak: zaurituak, Franco, hegazkinak...

    Maria Jesus Urkiola Soraluze (1930) Lasarte-Oria

    Gerra zibileko kontuak ondo gogoratzen omen ditu. Euren aldameneko etxean eskola zegoen. Bera hara joan zen umetan. Gerra sasoian zaurituak eramaten zituzten bertara. Orduko bizipenak: eskua jaso behar eskolan, Francoren etorrerak... Tiroketak eta bonbak zirenean, behera jaisten ziren. Bost urte eta erdi zituen orduan. Gauza asko ikusten zituzten, baina isilik egon behar.

  • Martina Iturrioz Etxetxo baserri ondoan soldaduak tiroka

    Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria

    Gerra sasoian Etxetxo baserrian egon ziren. Gogoan du senide ugari bildu zirela. Izebak sukaldeko leiho handiaren parean koltxoia ipini zuen, balak gelditzeko. Tiroketak Santa Barbaratik Oria mendira. Etxetxo aurrean zegoen petrilaren atzealdean egoten ziren soldaduak makurtuta, tiroka.