Borroka

• Michelin lantegiko langileak ez zituzten gerrara eraman

  Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria

  Gerra sasoian Michelin lantegiak jende asko salbatu zuen. Bertan lanean zebiltzanak ez zituzten gerrara eraman, auto eta kamioentzat gurpilak behar zirelako. Horrela libratu zen bere aita. Bestela, kinta askotako mutilak eraman zituzten, 17 urtetik hasi eta gora.

• Gerra sasoian Gorbeian lo egin behar elurrarekin

  Leon Bilbao Ibarretxe (1916) Artea

  Gerra sasoian, elurra egonda ere, trintxeran lo egin behar. Gorbeiako puntan sarri lo egin behar izan zuen. Nola prestatzen zuten ingurua: fusilak ipini, gainetik toldoa bota, txilarra... Garai bateko jendea gogorragoa zela dio, behintzat aurrera ateratzen zirenak. Berak zazpi hilabete ingururekin tifusa izan zuen, baina bizirik atera zen.

• Uzturretik bonbak gerra hasieran

  Sabino Etxabeguren Artola (1927) Anoeta

  Gerra hasieran, Uzturretik bonbak nola botatzen zituzten gogoan du. Defendatzeko, etxea babestu behar izan zuten. Hegazkinen hotsa ere gogoan du. Beldurra zuten eta ganbaran ezkutatzen ziren.

• Aita eta osaba galdu zituenekoa

  Migel Aldasoro Gonzalez (1930) Donostia

  Tiro hotsak 1936ko uztailaren 18an hasi ziren, aitarekin baratzean zegoen gerra hastean. Etxera bidean zihoan batean harrapatu zuten aita txapelgorriek, Andoaingo udaletxeko kalabozora eraman zuten, handik egun batzuetara fusilatu zuten Tolosan, 33 urte zituela. Osaba arto bila joan zen batean, teniente koronel batek bertan hil zuen. Aita eta osabarik gabe geratu zen oso gazterik.

• Tiroen ondorioz platerak dantzan

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  Gerran Bittorik beldur handia pasa zutela kontatzen du, batzuetan, San Markos aldean tiroak entzun eta platerak dantzan hasten ziren burrunbagatik. Orduan, altxa eta ihes egiten zuten, bakoitzak ahal zuen tokira. Behin amari tratua lapurtzen saiatu ziren hiru atso.

• Tropengandik ihesi

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  San Markosetik jaisten ziren tropek ikus ez zitzaten, erreka bazterretan ezkutatu ohi ziren.

• Hamabietako sirena

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  Gerra hasi zela konturatu zirenean, Doostian bizi ziren izebengana jo zuen Bittorik eta familiak. Oroitzen du eguerdiko hamabietan sinerak jotzen zuela, eta Donsotiako kaleak hutsik gelditzen zirela.

• Granada batek eztanda

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  Bonbardaketak hasi eta bizilagunak mugitu nahi ez zuela eta, granada bat harengandik gertu erori eta eztanda egin zuen. Segituan aldatu zuen iritziz.

• Gerraren eragina Astigarragan

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  Bittorik gogoan du aitak kontatu zion gertakari bat, izan ere, aitaren ezagun baten etxera bi gizon joan baitziren, eta bertako gizona iritsi orduko, mendi batera eraman eta hil egin zuten.

• Aitari eskopeta kendu ziotenekoa

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  Behin, udaletxearen aginduz, gizon batek Bittoriren aitari eskopeta kendu behar izan zion, itzuliko ziola esanez, baina ez zuen berriro ikusi eskopeta hura.

• Ahizpa Burutzako tiroketak harrapatu zuen

  Micaela Sasiain Ormazabal (1929) Lasarte-Oria

  Baratzetik bizi zen familia. Baratze haundiak zituzten, eta tratua saltzera joaten zen Micaelaren ahizpa Donostiara. Gogoan du ahizpak kartzelako presoak elizara joaten ikusten zituela, eta asterik aste presoak desagertu egiten ziren. Beste batean, Buruntza aldean tiroketa bat hasi, eta osabaren etxean gelditu behar izan zuen ahizpak.

• Koltxoiak leihoetan, tiroez babesteko

  Micaela Sasiain Ormazabal (1929) Lasarte-Oria

  Micaela txikia zela, tiroketak ohikoak izaten ziren. Googoan du gurasoek leihoetan koltxoiak jartzen zituztela, balak gelditu eta inor zauritu ez zedin. Aita Micaelak 3 urte zituela hil zen.

• Zubietan gerrateko zangak

  Inaxio Otaegi Otaegi (1937) Lasarte-Oria

  Urnieta gehiago zigortu zuten gerra garaian Lasarten baino. Bazen familia bat bereziki zigortu zutena, 'gorriak' zirelako. Bada talde bat gerra garaiko kontuak aztertzen ari dena, eta Zubietan zanga bat zegoela jakin dute haiei esker. Askotan joaten ziren hara ganaduarekin.

• Loiola Batailoiko sarjentua izan zen

  Natalio Juaristi Aranburu (1912) Bergara

  Aita eta 3 anaia frontean. Natalio, sarjentu izan zen Loiola Batailoian. Batailoien izenak. Donostiako ebakuazioko gorabehera batzuk.

• Preso egon zenekoa

  Natalio Juaristi Aranburu (1912) Bergara

  Gerra zibilerako armak nola lortu zituzten kontatzen du. Frantziaren traizioa. Asturiasera bidean, preso hartu zituztenekoa.

• Gernikako bonbardaketaren bezperako bizipenak

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Gernikako bonbardaketaren bezperako bizipenak. Gernikara sartzerakoan sirena entzun zuten eta bandera atera zuten. 30 aireplano inguru pasa ziren eta paperak bota zituzten, Gernika bonbardatuko zutela esanez. Bonbardaketa egunean gordelekuan egon ziren.

• Muxikan fronte biren erdian; milizianoekin harremana

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Muxikan bi fronteren erdian egon ziren. Milizianoak joaten zitzaizkien taloa eta esnea jatera. Goseak egoten ziren. Gipuzkoarrak ziren. Bost behi eduki zituzten, baina korta txikia zuten eta bi aldamenekoari eman zizkioten. Handik etxera itzuli ziren gero.

• Soldaduak Juan Arrospide medikuaren bila

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Behin soldadu batzuk joan zitzaizkien, Juan Arrospide medikua non bizi zen galdetuz. Antza denez, Gasteizko familiaren bat egon zen medikuaren etxean. Handik denbora gutxira beste soldadu batzuk etorri ziren medikuarengatik galdezka, haiek fusil eta guzti. Baina ordurako denak alde eginda zeuden.

• Saibigaineko borroka; soldaduak Bizkargirako entrenatzen

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Kaxiano izeneko artzaina Saibigaineko borrokan ibili zen. Dimako bi gizon hil ziren bertan eta Kaxiano desagertu. Muxikan soldaduak Bizkargira joateko entrenatzen zebiltzala, Kaxiano ikusi zuten. Haren aitari bizirik zegoela esan ziotenean, ez zuen sinistu. Gerratean hildako eta zauritutako ezagunak.

• Dimako hamabi idi-pare Otxandioko frontera

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Otxandion denbora luzez egon zen frontea. Hamahiru idi-pare zeuden orduan Diman eta hamabi Otxandioko frontera eraman zituzten. Beraien idi-parea libratu egin zen eta aita pozik. Baina gero milizianoak etorri zitzaizkion, idi-parea prestatzeko esaten.