Borroka

• Preso karlistak askatu zituenekoa

  Pedro Garro Olano (1911) Berriz

  Gerra garaiko kontuak. Gernikatik Galdamesera joan ziren. Han agintari ipini zuten. Elizan preso karlistak zeuden eta handik atera zituen, ezagunak zituelako. Boluetan pasa zituzten egun batzuk, Pedro Belaskoren etxean. Falangean afiliatu eta frontera ez joateko esan zion hark.

• Erreketeekin Algortara

  Pedro Garro Olano (1911) Berriz

  Erreketeengana joan zen beste batekin batera eta Algortara destinatu zituzten. Batailoia antolatzen ari ziren. Salatu egin zuten eta preso hartu. Epaiketa irabazi egin zuen. Donostiara eta handik Gasteizera bidali zuten.

• Errekete, militar eta langileen batailoiko preso

  Pedro Garro Olano (1911) Berriz

  Gasteizen zegoela, garia batzeko boluntarioak eskatu zituzten eta joan egin zen. Han, militar sartu zen eta Burgosera eraman zuten. Murgian ere egon zen eta ezagun asko ikusi zituen. Valentziara destinatu zuten eta okin lanetan aritu zen. Norbaitek "Muera Franco" idatzi zuen horman eta langileen batailoira eraman zituzten denak.

• Nazionalak Muxibarren

  Esteban Etxabe Arregi (1927) Arrasate

  Muxibar baserrian nazionalak egon ziren. Bertan zeuden kanoiak, eta handik tirokatzen zuten Untzillara (Aramaio), Muru gainera, Udalara eta Elorrio aldera.

• Anaia gudari biak preso

  Angeles Garai Arregi (1924) Arrasate

  Oñatiar batek aita eta osaba salatu zituen. Egun pare bat preso egin ostean etxeratu ziren. Bi anaiek Amaiur batailoian borrokatu zuten. Legutioko frontetik anaia baten nortasun agiria bidali zuten etxera. Hiltzat jo zuten anaia hori, harik eta Gurutze Gorritik, bizirik zegoela esanez, berriak iritsi ziren arte. Larrinagako kartzelan zegoen preso, eta beste anaia Santoñakoan.

• Kanoikadak Muru eta Udala aldetik

  Inazia Llodio Bengoa (1917) Arrasate

  Gerra denboran, soldaduak Bizkaia aldera joan ziren arte beldurrez egon ziren. Murutik, Udala bidetik... kanoikadak botatzen zituzten. Ignazia neskame zegoen etxea ez zuten kanoikadek jo, baina tiroek bai.

• Santa Agedako mutilak fraideengana aholku eske

  Inazia Llodio Bengoa (1917) Arrasate

  Ignaziaren anaia gazteenak gerran ibili ziren. Santa Ageda aldeko mutilak fraideengana jo zuten gerran zeinen alde egin aholkua esketzeko. Han esan zien militarrek, Francoren aldekoek, irabaziko zutela gerra, eta haiekin bat egin zuten auzoko mutil gehienek. Auzoan, hainbat hildako izan ziren.

• Gernikara ihes egin bonbardaketaren biharamuna ikusteko

  Miren Begoña Arriaga Leniz (1921) Eibar

  Ereñon zegoen Gernika bonbardatu zuten egunean. Hegazkinek, hirunaka, Ereño parean hartzen zuten buelta. Gauez, argitasun handia ikus zitekeen Ereñotik Gernika parean. Sutan zegoen. Hurrengo egunean, inori ezer esan gabe, Gernikaraino joan zen lagun batekin zer gertatu zen ikusteko. Nahiz eta berak aitortu ez, lagunak etxean esan zuen egindako bihurrikeria eta ondorioz, Mireni ere sekulako errieta egin ziotela kontatzen du barre algaraka. 17 urte inguru izango zituen hartan.

• Andresa Iriondoren istorioa

  Julian Azkarraga Fuldain (1928) Elgeta

  Andresa Iriondo auzokidea Gerra Zibilean nola hil zen kontatzen du Julianek. Umea zela, gutxitan ikusi izan zituen Andresaren seme-alabak, kanpora joan baitziren lanera.

• Frontea etxe albora

  Julian Azkarraga Fuldain (1928) Elgeta

  Julianek zortzi-bederatzi urte zituela, frontea nola ezarri zen gogoratzen du. Etxean sartu eta Bilbora zihoazela esaten zuten soldaduek. Etxean ezkutuan zeudela, kanpoan entzuten zituzten laguntza eske. Elorriora ihes joan behar izan zuten eta zazpi hilabete pasa zituzten bertan.

• Bonbetatik ihes

  Julian Azkarraga Fuldain (1928) Elgeta

  Elorrion bonbardaketak hasi zirenean, Mendraka auzora joan ziren baserri batera. 33 pertsona egon ziren baserri hartan azken hilabetean etxera itzuli aurretik. Bonbak erortzen ere ikusi zituen Julianek.

• Milizianoak bizkaitarrak eta asturiarrak

  Julian Azkarraga Fuldain (1928) Elgeta

  Milizianoak Bizkaia inguruko herrietakoak ziren asko, eta Asturiaseko jendea ere bazegoela esaten zuten. Auzoko gazteak frontean egon zirela gogoratzen du, Teruelen ere ibili omen ziren.

• Intxortan balak biltzen

  Julian Azkarraga Fuldain (1928) Elgeta

  Elorriotik baserrira joaten zenean, bonba zuloak eta hildakoak ikusten zituen bide alboetan. Anaiarekin balak biltzen ibiltzen zen eta ondoren amak traperoari saltzen zizkion.

• Bonbardaketetan trenen tuneletan

  Julian Azkarraga Fuldain (1928) Elgeta

  Elorrion bizi izan zen denboran, trenen tunelean ezkutatzen ziren bonbardaketak hasten zirenean. Egun osoa pasatzen zuten bertan. Bonbak botatzeaz gain, Bergaratik kanoikadak ere botatzen zituzten Intxortara, eta asmatzen ez zutenean, kanoikadak Elorriora erortzen zirela gogoratzen du Julianek.

• Bost urte soldadutzan

  Jose Javier Azpitarte Usin (1920) Azkoitia

  Gerraren bukaeran soldadu joan beharra tokatu zitzaion, baina bi hilabetera gerra bukatu zen. Hala ere, bost urte gehiago egin behar izan zituen soldadu. Hasieran hiru urte eta erdi egin zituzten, baina Aljerian lehorreratzea egon zela eta, berriz deitu zieten eta beste urte eta erdi egin zuten. Espainia osoan zehar ibili zen. Gaztelaniaz bazekien hara joaterako, baina asko praktikatu zuen.

• Santa Agedako frontea

  Juan Leibar Guridi (1926) Arrasate

  Gerran, nazionalak Arrasateko herrian zeudela, gorriak egon ziren Santa Agedan zazpi hilabetez. Bonbardaketa asko bizi izan zituen Juanitok. Ospitalea gurutze gorri handi batekin babesten zuten. Eurak ospitaleko sotoetan babesten ziren.

• Mutikoak instrukzioa egiten

  Juan Leibar Guridi (1926) Arrasate

  Gorriek alde egin eta nazionalak Santa Agedan sartu zirenekoa gogoratzen du. Gero mutikoek instrukzioa egiten zuten, eta desfileak egitera eramaten zituzten kalera, "Flechas y Pelayos" jantziekin.

• Eskolara ordubeteko bidea; soldaduekin pilotan

  Karmen Uranga Etxeberria (1926) Azkoitia

  Bere jaiotetxetik (Arozpidetik) Madariagara ordubete behar izaten zuten oinez. Auzoko neska-mutilak maisu batekin ibili ziren bertako eskolan, baina errezatzen eta "firmie botatzen" bakarrik ikasi omen zuten. Gerra sasoian soldaduak etortzen ziren Azkaratetik eta haiekin pilotan jarduten zuten, eskolatik irtendakoan.

• Bonbardaketa Munitibarren

  Rufina Abaitua Bilbao (1928) Mendata

  Bonbardaketa etxeko leihotik ikusten zuen. Bost soldadu izan zituzten etxean. Oizetik etorri, Munitibarren bota eta gero Gernikara joaten ziren. Hiru herritar hil ziren Munitibarren bonbengatik eta lau soldadu ere bai. Komunista bati buruzkoak kontatzen ditu.

• Gerraren beldur, Getxora babeslekura abereekin

  Maria Luisa Urrutxua Larrazabal (1922) Sopela

  Erresistentziarik gabe sartu ziren Sopelan frankistak. Getxora joan ziren babeslekura, etxeko abereak hartuta.