1931-1936: II. Errepublika

• Erregearen irudia eta gurutzea kendu zituzten errepublikan

  Elias Atutxa Orobiobasterra (1920) Amorebieta-Etxano

  Maristetan ikasi zuen Eliasek. Asturiasko Iraultza gogoratzen du, eta baita erregea kendu eta errepublika jarri zutela ere. Erregearen irudia eta gurutzea kendu zituzten eskolako ikasgeletatik. Dotrina eskolatik kanpo ikasten zuten.

• 'Centro Republicano'a

  Gregorio Lizarralde Galdos (1907) Alejo Ugarte Moiua (1907) Oñati

  Centro Republicanoa zegoen etxe berean eduki zuen Pio Elazarrek taberna. Centro Republicanora dantzara-eta asko joaten ziren.

• Gerra susmorik ez

  Gregorio Lizarralde Galdos (1907) Alejo Ugarte Moiua (1907) Oñati

  1931ko hauteskundeetan gorriekiko beldurra piztu zen. 1936ko otsailekoetan, berriz, Fronte Popularra nagusitu zen. Hala ere, gerra susmorik ez zegoen Oñatin.

• Beren autobusari harrika Tolosan

  Maria Victoria Arizmendi Azpiazu (1924) Bergara

  Pospolina zela, behin Donostiara joan ziren jaialdi batera. Itzuleran Tolosatik pasatzean, harrika egin zioten bere autobusari. Mutil batzuk, Ardatxanekoak tartean, makilekin jaitsi eta uxatu zituzten harrikariak.

• Errepublikak hezkuntza hobetu

  Joxe Zulueta Uribe (1921) Arrasate

  Errepublika etorritakoan, gurutzeak kentzeagatik protestan ibili ziren, norbaitek hala aginduta. Errepublikak irakasle tituludunak eta hezkuntzako azpiegiturak ipini zituen.

• Errepublikaren ospakizuna Maltzagan

  Pilar Bastida Irastorza (1924) Arrasate

  1933an iritsi zen Arrasatera. Gogoan du Errepublika aldarrikatu zenean, Maltzagako (Eibar) eskolara joaten zela eta zelako ospakizuna egin zen. Ziorla auzoko anekdota bat kontatzen du.

• Abadeak bandera kendu errepublikazale bati

  Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate

  Errepublika garaiko oroitzapena. Abadiñon "castellano" bakarra omen zegoen: Errepublika goraipatzen hasi zen kalean, bandera batekin. Abadeak bandera kendu eta apurtu egin zion.

• Orejaren hil-autoa pasatzen ikusi

  Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate

  Errepublika garaiko oroitzapena. Arrasaten hil zuten Oreja politikari eta enpresaria Bizkaiko herri batean ehortzi zuten. Haren hil-autoa Abadiñotik pasatu zenean, Felix eta lagunak bide bazterrera irten ziren hura pasatzen ikustera.

• Pospolinetako kantua: "Errotatxo maitea"

  None Rekalde ahizpak () Maria Luisa Rekalde Urdanpilleta (1928) Oiartzun

  Batzokia eta pospolinak. Abestu egiten zuten. Antzerkia egiten zuten batzuek. Doktrina ere bertan ikasten zuten. "Errotatxo maitea". Mutilek ikurrinarekin egiten zuten dantza.

• Errepublika aldarrikatu zenekoa

  Inaxio Zabala Goikoetxea (1921) Altzo

  Errepublika hasi zenean, 11 urte zituen Inaxiok: eskolatako gurutzeak kendu egin zituzten orduan. Tolosatik neska-mutilak kantari etorri ziren Errepublika eta askatasuna goraipatuz.

• Primo de Riveraren garaitik Errepublikara

  Marino Arramendia Urrestarazu (1921) Altsasu

  Primo de Riveraren garaitik Errepublikara emandako aldaketa kontatzen du, zer abesten zuten... Eskolan emandako aldaketa ere aipatzen du, mikeleteak, berria zabaltzea... "Akullu" ere aipatzen du, bere garaian gerran ibilitako hegazkinlari errepublikanoa.

• "Culto y credo" ordaindu beharrekoa

  Maria Piedad Lopez Ferrera (1926) Berrobi

  "Culto y credo" ordaindu behar izaten zen, eta hori pagatu ez zuena elizakoak eman gabe hilobiratu izan dute. Errepublika garaian jarri zuten hori.

• Egunero mezara

  Karmen Iraola Idiakez (1922) Donostia

  Ez da gogoratzen larunbatetan eskolara joaten ziren, baina mezara bai, egunero. 10:00etan izaten zen igandeetan. Abestu egiten zen, Santa Marian. Jaunartzea Errepublika aldarrikatu zen egunean egin zuen. Don Agustin Enbil zen parrokoa.

• Jaunartzea, erdi ezkutuan

  Karmen Iraola Idiakez (1922) Donostia

  Jaunartzea ez zuten Santa Maria elizan egin, Santa Martan baizik. Ezkutuan. Bulebarrean, La Valencianeta izozki denda inguruan zeudela, ikusi zuten jendea banderekin, Errepublikaren alde oihuka. Laguna abesten hasi zen.

• Gerra aurretik eskolak euskaraz; euskal kanta

  Iñaki Arregi Moraza (1927) Andoain

  La Sallen gaztelaniaz ikasten zuten, baina ez zieten zigorrik jartzen euskaraz egitearren. 1933-1936 bitartean euskaraz ematen zituzten eskolak. Horren frogatzat orduan ikasitako euskarazko kanta bat abesten du: "Bai ederra dala aberri maitea..." Gerra etorri zenean aldatu ziren kontuak.

• Euskaldunen eta katalanen arteko bilera Zumarragan

  Migel Sasieta Irastorza (1922) Zumarraga

  Errepublika garaian, parlamentari euskaldunek eta katalanek independentzia nahi zuten. Bi taldeen arteko bilera egin zuten Zumarragan, eta harrera ona egin zieten herritarrek. Baina "guardia de asaltok" ez zien utzi bilera hura egiten.

• Errepublikan, Elizan egondako aldaketak

  Migel Sasieta Irastorza (1922) Zumarraga

  Errepublika garaian, eskolan ibili zen Migel: gurutzeak erretiratu behar izan zituzten, apaizek kale-jantzian joan behar izaten zuten... Behin milizianoak etorri ziren eskolara, zer liburu erabiltzen zituzten begiratzera.

• Errepublika eta mitinak

  Migel Sasieta Irastorza (1922) Zumarraga

  Errepublika garaian, alkate nor zen aipatzen du. Mitinak egiten ziren orduan. Behin anarkisten mitin baten ostean, iskanbila egon zenekoa gogoan du Migelek.

• Gerra aurreko ezinikusiak Usurbilen

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Gerra aurretik Usurbilen baziren ezinikusiak. 1933an Usurbilen uholdeak izan ziren eta beren baserriko pareta bota egin zuen urak. Orduan etxea bota eta berria egin zuten: 12 lagun etorri ziren laguntzera, 6 PNVkoak eta 6 errepublikanoak; ez zioten hitzik egiten elkarri.

• Etxea erosteko diru bila

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Uholdea izan ostean, etxea egin behar izan zuten berriro. Etxea ez zen Felixen familiarena, baina orduan saltzera atera zen. Hura erosteko dirua handik eta hemendik bilatu zuten eta azkenean gizon batek utzi zien.