1931-1936: II. Errepublika

• Arco-iris elkartearen hastapenak

  Migel Mari Iraola Uranga (1921) Tolosa

  Errepublika garaian, lagunak elkartean biltzen ziren; orduan, Arco-iris izena asmatu zuten. Elkarte hartan, jarrera politiko desberdinetako jendea biltzen zen. Han, dantzak ikasi zituzten, eta emanaldiak ematen zituzten.

• Arco-iris izena asmatu zutenekoa

  Migel Mari Iraola Uranga (1921) Tolosa

  Errepublika garaian, hainbat jarrera politikotako jendea batzen zen elkartean; eta, denen artean, Arco-iris izena jartzea erabaki zuten.

• Gurutzea kendu eskolatik errepublika denboran

  Kontxita Zaldua Zabala (1924) Urnieta

  Oso gogoan du Errepublika denboran gizon batzuk etorri zirela eskolara gurutzea kentzera. Maistra negarrez hasi zen eta eurek ez zekiten zergatik. Beste ezertan ez zen nabaritu errepublikaren eragina. "El temor de Dios es el principio de la sabiduría" letreroa egoten zen eskolan.

• Elizarekin sartzea, Errepublikaren hankasartzea

  Kontxita Zaldua Zabala (1924) Urnieta

  Oblatoen komentua erretzen ikusi zuten baserritik. Komentu handia zen. Elizak erre, apaizak hil eta horrelakoak egin zituen errepublikak. Bera txikia zen errepublika denboran eta ez da ezertaz oroitzen baina entzuna du errepublika ez balitz elizarekin sartu oraindik jarraituko zuela.

• Gerra aurreko giro nahasia

  Benito Aranburu Gaztañaga (1923) Usurbil

  Gerra aurrean giroa nahasia zen: grebak zeuden, mitinak ematera etortzen ziren... Alderdien artean liskarrak zeuden orduan. Apaiza hil nahi zutenekoa kontatzen du.

• Gerra aurreko egoera

  Manuel Maiz Labaka (1924) Usurbil

  Gerra hasi baino lehenago, dena aukeran zegoen, oparotasuna zegoen. Bere komunioko jantzia gogoan du. Gerra aurretik mitinak izaten ziren.

• Gerra aurreko giroa eta Dantzari Txikiak

  Manuel Maiz Labaka (1924) Usurbil

  Gerra aurretik lapurretak egon ziren, komentuak erre zituzten, Calvo Sotelo hil zuten... Dantzari Txikietan ibiltzen zen Manuel bera, baina gerrarekin dena bertan behera gelditu zen. Dantzari Txikietan euskal dantza dantzatzen zuten. Miserikordian elkartzen ziren dantzak ikasteko. Donostiatik etortzen ziren Alkortatarrak dantza erakustera.

• Hauteskundeetan botoa sekretua eta pertsonala?

  Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

  Gerra aurrean, hauteskundeak zirenean, ika-mikak egoten ziren. Garai hartan, nagusiak agintzen zion etxeko maizterrari nori eman behar zion botoa; bestela, etxetik kanpo bidaltzen zituen.

• Gerra aurreko ezinikusiak Usurbilen

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Gerra aurretik Usurbilen baziren ezinikusiak. 1933an Usurbilen uholdeak izan ziren eta beren baserriko pareta bota egin zuen urak. Orduan etxea bota eta berria egin zuten: 12 lagun etorri ziren laguntzera, 6 PNVkoak eta 6 errepublikanoak; ez zioten hitzik egiten elkarri.

• Etxea erosteko diru bila

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Uholdea izan ostean, etxea egin behar izan zuten berriro. Etxea ez zen Felixen familiarena, baina orduan saltzera atera zen. Hura erosteko dirua handik eta hemendik bilatu zuten eta azkenean gizon batek utzi zien.

• Gerra aurreko giroa Usurbilen

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Errepublikanoak lanera pistolarekin joaten ziren gerra hasi aurretik. Errepublikanoek PNVko gizon bat egurtu zuten gerra aurretik. Gerra aurreko egoera eta giro politikoaz hitz egiten du: tentsioa zegoen Usurbilen.

• Gerra hasi aurreko urteetako hondamendiak

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  1933ko uholdeen ostean, obra egin zuten etxean. Handik urtebetera ekaitza izan zen, harria egin zuen eta obrako uralita zulatu zuen. Hurrengo urtean gerra hasi zen.

• Usurbilgo mitinetan entzundakoak

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Usurbilen mitinak izaten ziren. Behin Urraca Pastora karlista etorri zen mitina ematera eta hark esandakoa oraindik gogoan du Felixek.

• Lehengusu errepulikanoaren gorabeherak

  Pilar Garaiburu Beloki (1914) Amasa-Villabona

  Errepublika aldarrikatu zen garaian Villabonako bizilagun gehienak kontra zeudela kontatzen du. Etxean hartu zuten lehengusu umezurtzak ordea, errepublikaren aldekoa izanik, alde egin beharra izan zuela dio. Haren bizipenak kontatzen ditu.

• Hoditerian babestu hegazkinen bonbetatik

  Jon Ander Zurikarai Atxa-Orbea (1933) Zaldibar

  Errepublika garaian jaio ziren askok daukate izena euskaraz. Hala ere, gerra sasoian gauzak asko aldatu ziren. Aita, esaterako, trintxerak egiten ibili zen Galdaramiñon. Ama eta seme-alabak, ostera, bide azpiko hoditerian ezkutatzen ziren hegazkinen bonbetatik babesteko. Ihesi zihoan Eibarko jendea hartu behar izaten zuten baserrietan.

• Eskolaz eta Errepublikaz

  Balendin Lasuen Solozabal (1924) Zaldibar

• Gerra aurrean abertzaleak eta karlistak ziren nagusi Zarautzen

  Ander Alberdi Arregi (1933) Zarautz

  Sozialistek indar gutxi zuten Zarautzen: Karlistak eta Abertzaleak ziren nagusi herrian. Gerra aurretik, abertzaleek indarra zuten. Batzuek zein besteek dantza-taldeak eta antzerkiak antolatzen zituzten. Karlistek euren lokala zuten, eta PNVren batzokia ere gerra aurrean eraiki zuten. Hiru lekutan izan zuten. Gerran kendu egin zituzten.

• Giro-politikoa

  Juan Iturria Astiazaran (1921) Zarautz

  Politika kontuak. Aristokraziako jende asko zen Zarautzen eta langile asko kanpotik ekartzen zituzten. Abertzaleak. 1934-35-36 ingurua.

• Herritarren arteko giroa: jendea elkartuago zegoen

  Rafael Iturzaeta Martija (1928) Zarautz

  Errepublika garaiko aldaketa eskolan. Karabineroek eta denek euskaraz ikasi behar izaten zuten orduan. Ez zen arazorik jendearen artean, giro ona izaten zuten elkarrekin. Gerraostean ere orain baino elkartuago zeuden, eta nahiz eta dirurik ez izan, tabernetan kantari ibiltzen ziren.

• Errepublika garaian etxea eraikitzeko erabakia

  Mertxe Uria Aramendi (1920) Zarautz

  Munoa inguruko etxe batean jaio zen; geroago, Santa Marina kalera joan ziren; Errepublika garaian, ordea, etxeak egiteko erraztasunak eman zituen gobernuak, eta Mertxeren aitak etxea bere tailerraren gainean eraikitzea erabaki zuen.