1931-1936: II. Errepublika

• Gerra aurretik batzokira, gimnasia egitera

  Miren Azkarate Urkiola (1929) Bergara

  Batzokira joaten ziren gerra aurrean, patioan gimnasia egitera. Lasaneko aurreko etxea zen batzokia, handia. Ez da antzezlanekin akordatzen, ezta pospolinekin ere.

• "Guardias de Asalto"en inguruko kanta

  Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

  Errepublika garaian "Guardias de Asalto"ak ibiltzen ziren. Hauen inguruko kanta abesten du, azalpenak emanez.

• Errepublika etorri zenean

  Emilia Unamuno Zamakola (1915) Eibar

  Apirilaren 4an gauean hasi zen zalaparta, Guardia Zibilaren kuartelean. Zabalburutik etorri ziren, hura bonbardatzera. Batek izan zuen istripua. Iraultza. Apirilaren 14an Untzagan zegoen, Errepublika aldarrikatu zutenean. Goizean goiz. Letreroa eta erregearen koadroa nola kendu zituzten. Egun bat lehenago, Eibarren. Kalejira egin zuten denek. Sozialistak eta nazionalistak.

• Urriko iraultzako presoak

  Emilia Unamuno Zamakola (1915) Eibar

  1934ko urriko matxinada zela eta, Eibarko gizon asko sartu zituzten preso, Iruñean. Askatu zituztenekoa. Indalecio Prieto zegoen zain. Sozialistak. Balkoitik ikusten zituen ospakizun denak.

• Urriko matxinada

  Emilia Unamuno Zamakola (1915) Eibar

  Urriko matxinadako kontuak. Kalbetoira zuten balkoia, baina atzean berriketan egoten ziren. Bonba bat bota zuten Kalbetoian. Guardia zibil mordoa joan ziren ganbara begiratzera. Armak zeuden ezkutatuta, eta estutasuna.

• Aitak ipini zuen errepublikako lehen bandera

  Jose Kareaga Guridi (1930) Eibar

  Aitak jarri zuen estatu guztiko lehen bandera errepublikanoa. Ez zitzaion esatea gustatzen, beldurragatik. Aitak gerora kontatu zionez, epaiketa orduan epaileek jakin izan balute, fusilatu egingo ei zuten.

• Errepublika denborako Eibarko Udala

  Jose Kareaga Guridi (1930) Eibar

  Sozialistak irabazi zituzten 31ko udal-hauteskundeak eta errepublikazaleak geratu ziren bigarren. EAJk bakarra atera zuen. Sozialistek alkatetza eskaini zieten baina ez zuten onartu. Alejandro Telleria "Alkate Txikixa" jarri zen.

• Aita, errepublizale federalista

  Jose Kareaga Guridi (1930) Eibar

  Gaztetatik hasi zen ofizioa ikasten. Aita errepublikazale federalista zen, Pi i Margall-en jarraitzailea. Zinegotzia izan zen errepublika denboran. Gero kartzelan egon zen, 12 urteko kondena eskatu zioten, besteak beste Asturiasko Concejo-rako dirua grabatzeagatik.

• Eibarren Errepublika aldarrikatu denbora baino lehen

  Jose Kareaga Guridi (1930) Eibar

  Irungo bi gizon etorri ei ziren Eibarrera errepublika aldarrikatuta zegoela esanez. Bandera ipini eta gero galdezka hasi ziren han eta hemen, eta inork ez zekien ezer. Beldurra. Alfonso XIII.ak alde egin zuen eta odolik isuri gabe heldu zen errepublika.

• 34ko Iraultza

  Jose Kareaga Guridi (1930) Eibar

  Lau urte zituen bakarrik, baina badu "34 Iraultzaren" oroimen txikiren bat. Aita zuri-zuri etorri ei zen etxera. Zenbait sozialista, Toribio Etxebarria esaterako, ez ziren "iraultza" haren aldekoak izan.

• Errepublika aldarrikatu zenean

  Maritxu Osa Unamuno (1921) Eibar

  Errepublika aldarrikatzea pozgarria izan zen. Untzagan zegoen bera. Plaza de la Republica jarri zioten izena, eskailera batera igota. Sozialista asko eta nazionalista asko zegoen.

• Aita Izquierda Republicana-ko burua

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Aita errepublikanoa zen, Izquierda Republicana-koa. Komisario politikoa izan zen gerra sortu zenean (1936ko udan). Errepublikaren bandera ipinita dute etxean. Herriko karlista batek eta osaba apaizak kentzeko eskatu izan diete, baina ez dute kenduko.

• Bergarako errepublikano nabarmenak

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Centro Republicanoa lehenengo Mujika Ferreteriaren gainean egon zen (Bidakruzeta Kalea), eta, gero, Ollagorra Tabernan (Barrenkale). Mujika, Mazorriaga, Berroia, Bilbao, Luis Perez gogoratzen ditu gizonezkoen artean eta Maritxu Lopez "La Rubia Peligrosa", Marina Ilarduia, Pia García, emakumeen artean. Neska ederrak ei ziren.

• Alcalá Zamorari berak eman zion lore-sorta

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Alcalá Zamora (Errepublikako Presidentea) Bergarara etorri zenean Luciak eman zion lore-sorta. Bergarako emakume errepublikanoen izenak berriz: Maritxu Lopez "La Rubia Peligrosa", Marina Ilarduia, Bakaikoa... Dantzaldiak egoten ziren egoitzan. Francisco Aranak jotzen zuen pianoa.

• Antzerkia errepublikanoen egoitzan

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Antzerkiak ere egiten ziren Centro Republicanoan. Aitak erosten zituen libretoak. Oraindik etxean dute "Manitas de plata" izenekoa. Neskek ere egiten zuten; Bakaikoanekoa, Ilarduianekoa, Florentina... ditu gogoan

• Giroa txartuta gerra hasi zenerako

  Pedro Agirre Unanue (1938) Santiago Agirre Unanue (1926) Azpeitia

  Gerra etorri zenerako, giroa oso txartuta zegoen alderdien artean: batak besteari botoak kendu nahi zizkion. Beren aita Nuarbeko alkatea izan zen, karlisten aldekoa.

• Errepublika garaian, doktrina

  Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia

  Elizan eta eskolan ikasten zuten doktrina hasieran. Errepublika garaian, elizako sakristian bakarrik. Ama Birjinaren irudia eta Kristoa kendu egin zituzten eskolatik.

• Errepublika ondoren, gerra

  Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia

  Errepublika garaian, umeak ziren. Gorri-hori-morea jarri zuten han-hemen, eta ikurrinak ere bai. Batzokiak ere orduan jarri ziren. Nazionalak erraz hurreratu ziren, eta Elgoibar inguruan geratu zen frontea. Hildako abertzaleen alde mezarik egiten ez zuten uzten.

• Arrasaten Oreja hil zutenekoa

  Inazia Llodio Bengoa (1917) Arrasate

  Errepublika garaian, Oreja hil zutenekoa gogoratzen du. Egun horretan, goizean, dendak itxi egin zituzten. On Rikardo Azkuagaren ihesaldia kontatzen du. 1934. urte inguruko gertaera da.

• Abade-etxea eta apaiz abertzaleak

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Errepublika garaian, Arrasateko abade-etxean ikastola zegoen. Arrasaten, hiru abade abertzale hil zituzten. Gero fusilatua izan zen abadeetako batek, On Jose Joakin Arinek, prestatu zuen Elbira jaunartzerako.