1931-1936: II. Errepublika

• Gerra garaia umeen ikuspegitik

  Joxe Mari Gorrotxategi Pikasarri (1929) Tolosa

  Gerra hasi baino aste batzuk lehenago, Jaunartzea egin zuen. Gerra aurreko garaietan izandako manifestaldiak gogoratzen ditu. Gerra hasi zenean, umea zen eta ez zen gehiegi ohartu. Familietan tragedia handiak bizitu ziren; haietako batzuk gogoratzen ditu.

• Arco-iris elkartearen hastapenak

  Migel Mari Iraola Uranga (1921) Tolosa

  Errepublika garaian, lagunak elkartean biltzen ziren; orduan, Arco-iris izena asmatu zuten. Elkarte hartan, jarrera politiko desberdinetako jendea biltzen zen. Han, dantzak ikasi zituzten, eta emanaldiak ematen zituzten.

• Arco-iris izena asmatu zutenekoa

  Migel Mari Iraola Uranga (1921) Tolosa

  Errepublika garaian, hainbat jarrera politikotako jendea batzen zen elkartean; eta, denen artean, Arco-iris izena jartzea erabaki zuten.

• Bordaundi baserrian jaioa; komentua ere bazen

  Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

  Bordaundi baserria, bere jaiotetxea, non zegoen. Erretratua. Teilatupe berean moja komentua eta beste bizitza bat zeuden. Errepublika etortzean mojak bidali egin zituzten. 1970 inguruan erre zen. Behiak eta idiak. Sagardotegia zuten Bonantzan. Maizterrak ziren.

• Batzokira, gerra aurretik; euskara

  Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

  Gerra hasi zenean 14 urte zituen. Aurretik, batzokira joaten ziren. Non zegoen azaltzen du. Pasai Donibanen gehienak EAJkoak ziren. Taberna eta oholtza. Antzerkia. Olaziregi. Euskaraz izaten zen. Gerra ondoan euskara nola atzeratu zen. Batzokiko dantza-taldeak. Ez ziren askotan joaten.

• Zentro errepublikazalea

  Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

  Zentro errepublikazalea non zegoen azaltzen du. Batzokian baino jende gutxiago izaten zen han. Arraunlari taldeetan bakarra zen errepublikazalea. Karlistak gutxi ziren, eta komunista bakarra zegoen.

• Eskolan Primo de Riverarekin eta errepublikarekin

  Julian Akarregi Aboitiz (1923) Lekeitio

  Errepublika denboran zein aurretik, Primo de Riverarekin, ibili zen eskolan. Gurutzea kenarazi zuten errepublika etorri zenean. Lekeitiarrak ikurrina maite ei zuten, ez bandera errepublikanoa.

• 34ko Iraultza Lekeition

  Julian Akarregi Aboitiz (1923) Lekeitio

  34ko Iraultza gertatu zenean grebak izan ziren Lekeition. Brouard familiarena zen autobus konpainia; garraioa geldituta egon zen.

• Gerra aurretik inguruko bandarik onena Lekeition

  Julian Akarregi Aboitiz (1923) Lekeitio

  Baltseoan egiten zen plazan, gramolaren edo dultzainaren soinura. Gerra aurretik banda ederra zegoen Lekeition. Neskarik gustukoengana joaten ziren dantza eske.

• Soraluzen diru asko mugitzen zen

  Manuel Galarraga Aldai (1924) Soraluze

  Errepublikako pezeta zen legezko dirua, baina Eusko Jaurlaritza eratu zenean, bere diruarekin ordaintzen zituen funtzionario eta soldaduen soldatak. Soraluzen jarduera industrialak diru asko mugitzen zuen. Sapa (Sociedad Anónima de Placencia de las Armas), Sacia, Alberdi, Madina, Amutxastegi... tailer asko zeuden. Hilean hamar ogerleko irabazten zuen Manuelek.

• Batzokian ezpata dantza ikasten

  Patxi Larrea Olasagasti (1920) Donostia

  Gerra aurreko batzokiak. Antiguako batzokia. Ezpata dantza ikasi zuen han. Hilabete egin zuen gaixo. San Inazio egunean Atotxan egiten zuten dantza.

• Antiguako ezpata dantzariak

  Patxi Larrea Olasagasti (1920) Donostia

  Antiguako ezpata dantzariak. Zortzi laguneko bizpahiru talde. Maisuetako bat Esteban Collantes txistularia zen.

• Parrokiako eskola; batzokia; pospolinak

  Karmele Sistiaga Artola (1927) Donostia

  Umetako kontuak. Parrokiako eskolara joaten zen. Mari Paz ahizpa zen maistra, eta gerra aurretik mitinak ematen zituen; jeltzalea zen. Bera pospolina izan zen. Matia kalean zegoen batzokia. Loren Arrillagak erakusten zien dantzan. Mutilek antzerkia ere egiten zuten.

• Gerra aurretik ikastolara

  Miren Josune Tolaretxipi Lizarralde (1926) Donostia

  Gerra aurretik ikastolara joaten zen, Etxaide kalera. Subijana zen maistretako bat, eta Arzelus bestea. Moja joan ziren biak. Iñaki Deunaren ikastetxea. Gerrarekin bukatu zen.

• Kursaalean, poxpolinak

  Miren Josune Tolaretxipi Lizarralde (1926) Donostia

  Kursaalean poxpolinak. Bera ere joaten zen. Abestiak ere han ikasi zituen; "Etxe pospola" kanta. Kantu abertzaleak. Don Ramon Laborda.

• 16 urte zituela gerra hasi eta anaiaren etxera Donostiara

  Visitacion Larrinaga Arrese-Igor (1920) Irura

  16 urte zituela gerra hasi zen, eta lau anaiak gerrara joan zitzaizkion. Herria hutsik geratu zen. Visitacion eta etxekoak anaiaren etxera Donostiara joan ziren. Gerra hasi zen egunean taberna atarian zeudela gertatutako pasadizoa kontatzen du.

• Errepublika garaiko kontuak

  Asuntxi Uribesalgo Bengoa (1928) Bergara

  Batzokira joango zen, baina ez da gogoratzen. Inauterietan irteten zirela du gogoan. Ez zen pospolinetan ibili. Antzerkia Enseñanzan egiten zuten batzuetan, baina bera oso lotsatia zen. Batzokian ibiltzen zirenak: Amanabar ahizpak, Maria Txantxote, Lazpiur ahizpak...

• Errepublika garaian ez zen euskara indartu

  Irune Karrera Etxeberria (1929) Xatur Karrera Etxeberria (1930) Hernani

  Errepublika garaian joan ziren Hernanira bizitzera, Errepublika garaian, eta orduan jada euskara gutxi entzuten omen zen kalean.

• Errepublikako sorreraren bertsoak

  Maria Ormaetxea Iñarra (1916) Elgoibar

  1931an Errepublikaren sorrerak sortutako poza adierazten duten bertsoak.

• Eskola publikotik mojetara

  Maritxu Goitia Zuloaga (1923) Errenteria

  Umetan fede kristauan hezitakoa da Maritxu eta sinismen berei eusten die gaur egun ere. Txikitan eskola publikoan ibili zen arren, errepublika garaian eskola kristaura aldatu zuen amak, ez zuelako nahi alaba hezterik gurutzea ukatzen zuen eskola batean. Mojen eskolan josten, brodatzen, kantuan eta errezoan trebatzen zituzten haurrak. Neskak eta mutilak bereizi egiten zituzten, garai batean gizonak eta emakumeak elizan bezalaxe.