1931-1936: II. Errepublika
-
Errepublikan "Historia sagrada" eta gurutzea kendu
Maria Izagirre Aizpuru (1924) Lekeitio
Eskolan denetariko gaiak zituen entziklopedia zuten. Errepublika garaian, "Historia sagrada" atala artaziekin ebaki zieten eta hormako gurutzea ere kendu egin zuten. Errepublikako kafetegian bandera eta Galán eta Garciaren argazkiak eskegi zituzten.
-
Santa Katalinako bidea Errepublikan egin zuten
Katalin Atxurra Alegria (1926) Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio
Santa Katalinako bidea Errepublika garaian egin ei zuten. Teresak etxekoei entzun zien esaten Errepublikak jarraitu izan balu denentzako lana egongo zela
-
Eskola erdaraz eta doktrina euskaraz
Bitoriana Artola Agirre (1918) Lezo
Lezoko eskolara joaten zen. Maistra ona zutela dio, baina bera ez zen asko joan. Osasun arazoengatik eta ilobak zaintzen zituelako. Asko gustatzen zitzaion irakurtzea. Marrazketan txarra. Dolores Lopez zen maistra. Ez zekien euskaraz, baina ez zien errieta egiten euskaraz egiteagatik. Doktrina euskaraz. Mutilek maisua zuten. Liburuak.
-
Igandetan erosten zuten egunkaria: 'El Día'
Maddi Garmendia Salaberria (1924) Lezo
Ez du irratirik ezagutu etxean. Tabernetan egoten zen irratia. Igandetan egunkaria erosten zuten; El Día. Gero, bandoa ere jotzen zuten.
-
Errepublika garaian antzerkia eta Maria Dolores Agirre
Patri Urkizu Sarasua (1946) Lezo
Errepublika garaian, euskal antzerkiaren loraldia gertatu zen, asko eta asko idatzi baitzen. 1932an, zehazki, azterketa gogor batzuk gainditu eta Maria Dolores Agirrek Euskal Iztundeko zuzendari postua eskuratu zuen. Lan asko euskaratu zituen, baita erdarara itzuli ere. Euskara irakasle gisa ere jardun zuen.
-
Errepublikaren eragina antzerkigintzan
Patri Urkizu Sarasua (1946) Lezo
Errepublika garaian abertzaletasunak indarra hartu zuen eta antzerkigintzan islatu zen aldaketa hori. Antzerkigintzan jorratutako gaietako bat kostumbrismoa izan zen, senar-emazteen arteko liskarrak, eta abar. Bestetik, abertaletasunaren gorakadarekin, kostumbrismotik antzerkigintza politiko-sinbolikora egin zen jauzi, non Manu Sota eta Lauaxeta gailendu ziren. Manu Sotak antzerki japonesa ingelesera itzuli zuen, eta gero gaztelaniara. Lauaxetak euskarara itzuli zuen gero. Aberriaren eta hizkuntzaren sinbolismoa jorratzen da bertan.
-
Umetan, goseari zion beldurra
Maria Pilar Galparsoro Andueza (1921) Legazpi
Umetan, beraien etxea nolakoa zen azaltzen du. 3 urte zituela, Azpeitiko eskolan ikasi zuen; eta orduan, errepublikaren alde egindako aipamenak gogoan ditu.
-
Politikarekiko jarrera ingurukoen artean
Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta
Santosen familian ez ziren politikan asko nahasten. Inguruko jendearen artean, denetariko iritziak zueden.
-
Anaia, errepublika garaiko eskolan ibilia
Joxepa Atxega Olasagasti (1932) Lizartza
Anaia zaharrenarekin sei urteko aldea du Joxepak. Anaia errepublika garaiko eskolan ibili zen, eta euskaraz ikasi zuen.
-
Eskolan gerra aurretik euskaraz
Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria
Eskolan gerra aurretik euskaraz egiten zuten, nahiz eta liburuak erdarazkoak izan. "Bobo y tonto" izenburuko liburu bat gogoratzen du. Arbelari "tablerua" esaten zioten. Errepublika garaian, ikasgelan gurutzea zegoela gogoan du.
-
Erregea kendu eta presidentea jarri
Lourdes Bernaola Agirre (1932) Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria
Errepublika etorri zenean, Mañariko eskolan Alfonso XIII. erregearen argazkia kendu eta Alcalá Zamorarena jarri zuten. Lourdesek dio Herriko Etxean argazkia aitzurrarekin kendu eta teilatu gainera bota zutela.
-
Gerra aurretik erdara gutxi egiten zen
Daniela Bernaola Agirre (1938) Lourdes Bernaola Agirre (1932) Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria
Erregearen argazkia bai, baina gurutzea ez zuten kendu Anastasioren eskolan. Gerra aurretik, euskarazko irakurketa lehiaketa egon zen elizpean. Rosario Unzaluk irabazi omen zuen lehiaketa hori. Garai hartan, erdara zer zen ere ez zekiten baserrietan.
-
Errepublika garaian eskolan
Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein
Errepublika garaian ibili zen eskolan. Politikaz ez zekiten ezer ere. Errepublikako bandera jarri zuten eskolan ere. Gerra hasi zenean, CNTkoen eta komunisten beldur izaten ziren.
-
Maisu eta kanta errepublikazalea
Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein
Domeka arratsaldetan dotrinara joan beharra izaten zuten, Xemeinera. Euskaraz ikasi zuten. Eskolan, ostera, gaztelaniaz ikasi zuten. Jose Marik maisu erdaldunarekin ikasitako errepublikako abestia kantatzen du: "Si supieran los curas y frailes...".
-
Errepublika garaiko aldaketak eta gerra hasiera
Mahai-ingurua Xemeinen () Markina-Xemein
Errepublika garaian eskolan gurutzeak kendu eta Errepublikako bandera jarri zuten. Juanita Asterrikan bizi zen eta Gerra Zibilean gertu izan zuen frontea.
-
Bi soldadutza aldi: Errepublikan eta frankismoan
Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein
Primo de Riveraren diktaduraren ostean Errepublika etorri zen. Sasoi hartan, 1932. urtean, joan zen soldadutzara. 1936an berriro joan behar izan zen Francoren aginduz.
-
Errepublika hasi zenean eskolako bandera aldatu
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
Errepublika ezarri zutenean, Isidrok zazpi urte zituen. Orduan eskolan egon zen eta gogoan dauka maistrak bandera aldatu behar zutela esan ziela. Errepublika sasoian Asturiaseko meategietako langileak altxatu egin ziren eta Eibarren ere grebak antolatu zituzten langileek. Harik eta Gerra Zibila hasi arte iraun zuen errepublikak.
-
Gerra aurreko hauteskundeak
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
Etxebarrian ere errepublikanoak egon ziren. 1933ko haustekundeetan, gainera, bertako errepublikano batek irabazi zituen gehiengo osoarekin. Markinan, ostera, "centro derecha" izeneko alderdiak boto asko lortu zituen, burua Gaitan de Ayala baitzen, baserri askoren jabea.
-
Errepublika sasoiko liskarrak
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
1934an Asturiaseko meategietako langileak altxatu egin ziren estatuaren kontra. Armada eraman behar izan zuten Asturiasera. Eibarren ere tiroketak egon ziren. Errepublika sasoian, Polizia Nazionala egon barik Guardia de Asalto delakoa egon zen. Markinan Guardia Zibila baino ez zen egon.
-
Botoak erosi
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
Gerra aurrean botoak erosi egiten zituzten zenbaitek. Isidrok gogoan dauka Eibarko sozialistak etortzen zirela baserrietara hamar ogerlekoren truke botoa erostera. Orduan ez zegoen NAN-ik gaurko moduan. Kartila moduko bat erabiltzen zuten, 'Celula personal', eta oso erraza zen beste baten kartila erabiltzea botoa emateko.