Politika eta Franco

  • patxi-etxeberria Bertsolaritza frankismoan IV: guardia zibila

    Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

    Bertso saioak hastear zirela, batzuetan bertan behera uzten zituen guardia zibilak. Arraten (Eibar) behin, bertso saio batean 25 guardia zibil egon ziren ikuskizuna kontrolatzen eta gero bazkarian, guardiaren buruetako batek beraiekin bazkaldu zuen.

  • patxi-etxeberria Bertsolaritza frankismoan V: kontrola eta espetxea

    Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

    1949an Orioko Kukuarri mendian, guardia zibilarekin gertatutakoa kontatzen du: gurutze berriaren inaugurazioan bertsotan egin behar zuelako joan zen eta 49 guardia uniformatu agertu ziren; ez zen gozoa izaten hala kantatzea. Oso gogorra zela dio. Txomin Garmendia kartzelan egon zen bertso batzuk argitaratzeagatik eta Arantzazuko fraideen laguntza izan zuen.

  • patxi-etxeberria Bertso politizatuak ez frankismoan

    Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

    Jendea amorratzen egoten zen gertaera politikoei buruzko bertsoak entzuteko, baina beti egoten zen tartean salatu zezakeenen bat.

  • Jesus Ugartemendia Falangeko desfileak

    Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka

    Gerratean aita atxilotu zuten eta bera falangekoengana joan behar izaten zen instrukzioa egiten "auxilio social"en jan ahal izateko, bestela ez zieten jaten ematen. Faxistek herriren bat hartzen zutenean, desfilatu egin behar izaten zuten. Herri guztitik desfilatzen zuten militarrak bezala eta gero okinaren autoan sartu eta Sukarrieta eta Busturira joan zen berriro desfilatzera.

  • Jesus Ugartemendia Eskola frankistak

    Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka

    Eskolan erdaraz zen nagusi. Sartu orduko 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten besoa eta bandera altxatuz. Gerra aurretik Tribisarrospen egon ziren fraideetara joan zen eta gerraostean herriko eskola nazionalera. Udaletxeko zinegotzi batek goizean goizetik txakur handi bat eskatzen zien eta dirurik ez zuena etxera bidaltzen zuten diru bila, baina askotan ez ziren eskolara bueltatzen.

  • Rosario Isilik berba egin behar

    Rosario Barrainkua (1925) Berriz

    Etxean isilik berba egiten zuten, inork ez entzuteko. Beldur handia zeukaten. Auzoko emakume karlista bat aipatzen dute, bonbardaketa batean poste batera igo eta bonbak botatzeko eskatu zuenekoa.

  • Rosario Txapel gorriak opari eskolan

    Rosario Barrainkua (1925) Berriz

    Eskolan instrukzioa eragiten zieten bere ahizpei. Eskoletan mutikoei txapel gorriak ematen zizkieten. Anaia txapel gorriarekin etorrita, anaia zaharragoak kendu egin zion eta lupetzan zapaldu.

  • Jabier Urkijo Don Justo irakaslearen kolpeak eta zigorrak

    Jabier Urkijo Juaristi (1932) Berriz

    Gerratik itzulita, Don Justo irakaslearekin ibili zen eta egurra ematen ziela dio, gogor jotzen zituela. Eskolan erdaraz egin beharra izaten zuten. Zigortu egiten zituen. Pasarte izugarriak kontatzen ditu.

  • Markaida Barrenetxea ahizpak Euskararekiko kontzientzia

    Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

    Etxetik kanpo ez zuten euskararik egiten. Bitoriak ere mutil-lagunagaz gaztelaniaz egiten zuen eta semea jaio ostean hasi ziren beraien artean euskaraz egiten. Beraien lehen iloba, Ana Mariren semea, jaio zenean piztu zitzaien benetako kontzientzia.

  • Markaida Barrenetxea ahizpak Kalean erdara nagusi

    Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

    Kalean ez zuten euskaraz egiten Sopelako jendeagaz, ingurukoekin egiten zuten batik bat euskaraz. Barrikan eta Urdulizen euskara hobeto mantendu zen.

  • Markaida Barrenetxea ahizpak Baserritarrei: "hablen en cristiano"

    Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

    Bitoria 17 urtegaz hasi zen esne-saltzaile beharretan. Trenean esne-saltzaileak eta plazara zihoazen baserritarrak batzen ziren eta askotan entzun behar izan zuten "hablen en cristiano" esaldia.

  • Arantzazu Narbaiza Intxaurrondoko Gure Nahia ikastola

    Arantzazu Narbaiza Erdabide (1950) Bergara

    Ikasketak bukatuta, Arantzazuk zalantzak izan zituen oposaketak egin eta hezkuntza publikoan sartu edo ikastolan lan egin. Intxaurrondoko Gure Nahia ikastolan lanean hasi zen. Etxeazpi batean zegoen ikastola eta Arantzazu bertan emandako denboran, handitzen joan zen. Lan asko egin zuten gurasoek. Klandestinitatean nola lan egiten zuten azaltzen du.

  • Arantzazu Narbaiza Francoren heriotza ospatzen

    Arantzazu Narbaiza Erdabide (1950) Blanca Narbaiza Erdabide (1956) Bergara

    Francoren heriotzaz nola jakin zuten gogoratzen zuten. Dotore jantzi eta nahiz eta dolu-eguna izan, ikastolara joan ziren eta han, xanpainarekin ospatu zuten. Beldurrez, baina pozez.

  • Arantzazu Narbaiza Jaialdiek zentsura pasatu behar zuten

    Arantzazu Narbaiza Erdabide (1950) Bergara

    Pi de la Serra, Mikel Laboa eta Artze Anaien kontzertuak bertan behera utzi zituen guardia zibilak, jaialdiaren hasi baino piska bat lehenago. Jaialdiak antolatzen zirenean, zer abestuko zen bidali behar zitzaien zentsurakoei.

  • Arantzazu Oregi Radio Paris eta aldizkariak ezkutuan

    Arantzazu Oregi Goñi (1963) Bergara

    Etxean Paris irratia entzuten zuten, isil-isilik. Aldizkariak jasotzen zituzten. Dena ezkutuan izaten zen. Ama iparraldera sarri joaten zen. Aitak euskaraz argitaratzen zen guztia erosten zuen.

  • Arantzazu Oregi Don Miguel Altunaz

    Arantzazu Oregi Goñi (1963) Bergara

    Don Miguel Altuna Andoaingoa zen. Bere amak Andoaindik ezagutzen zuen eta aitak, klaseak ematen zituenez maisutza eskolan, handik ezagutzen zuen. Gerra sortu zenean, apaiztegian zegoen eta ondoren desterruan egon zen Don Miguel. Elementala eta maisutza eskola izan ziren bere proiektu nagusiak. Elementalean batzarrak egiten zituzten, Manolo atezainak atea irekita.

  • Agustin Amasorrain Venezuelako Euskadi Irratiarentzat finantziazioa

    Agustin Amasorrain Linazisoro (1950) Bergara

    EAJk Venezuelatik Euskadi Irratia igortzen zuenean, Iza izeneko bergarar bat etortzen zen finantziazio bila eta Joxu Oregik diruz laguntzen zuen. EAJkoek orduan espero zuten aliatuek Franco botatzen lagunduko zietela.

  • Eneko Oregi Bergarako Uriburu Batzarra gerraostean; Eusko Langileak

    Eneko Oregi Goñi (1953) Bergara

    1945ean, Bergarako abertzaleak berriz antolatzen hasi ziren eta Bergarako Uriburu Batzarra martxan jarri zen, "Kaxparrenian". Lehenengo bilera argi gabe egin zen, klandestinitatean mantentzeko. Eusko Langileak ere berriz martxan jarri ziren eta Eskola Elementalean biltzen ziren. Antolatu zituzten grebei buruz hitz egiten du Enekok. Aitak gerraostean ELAko sindikatuan hitzaldi bat eman zuen, euskara eta abertzaletasunari buruzkoa.

  • Eneko Oregi Bergarako gerraosteko mugimendu politikoak

    Eneko Oregi Goñi (1953) Bergara

    Gerraostean Bergaran bi mugimendu politiko nagusi zeuden: abertzaleak eta karlistak-frankistak. Errepublikanoak ere bazeuden, baina oso gutxi. Herriko pertsona garrantzitsuenak (medikua, abokatuak, epailea...) erregimenekoak izaten ziren. Lantegiak zituztenen artean, etxean euskaraz egitea ez zen ohikoa, baina Enekoren aitaren etxean horrela hitz egiten zen.

  • Eneko Oregi Klandestinitatea; Euzko Naia eta Noel-Bakerren bisita

    Eneko Oregi Goñi (1953) Bergara

    Klandestinitateari buruz hitz egiten du Enekok. Herri bakoitzak biltzeko modu ezberdinak zituen. Jeltzaleen Euzko Naia erakundeari buruz hitz egiten du. Francis Noel-Baker diputatu ingeles laboristaren bisita antolatu zuten. Bergarara iritsi zirenean, ingelesa nola agurtu zuten kontatzen du. Bisita horren helburua ingelesei abertzaleak ondo antolatuta zeudela erakustea izan zen.