Politika eta Franco

• Alderdi komunistaren bilerak ezkutuan frankismo sasoian

  Joxe Usabiaga Beloki (1943) Lasarte-Oria

  Frankismo sasoian ibili zen alderdi komunistan, artean hauteskunderik egiten ez zenean. Ezkutuan egiten zituzten bilerak eta guardia zibilak etortzen zirenean, korrika alde. Lantokietan zer bide hartu komentatzen zuten bileretan. Kontzentrazioetan edo Pazko egunean ikurrina jartzera. Manifestazioak. Polizia nazionalak, grisak.

• Arantzazura ibilaldia gauez

  Joxe Usabiaga Beloki (1943) Lasarte-Oria

  Frankismo sasoian kontra nola egin pentsatzen ibiltzen ziren beti. Urtean behin Oñatitik Arantzazura ibilaldia egiten zuten gauez eta bidean ikurrina jartzen zuten.

• Frankismoaren azken garaiko aldizkariak

  Felix Arroitajauregi Altuna (1940) Eibar

  Frankismoaren azken urteetan, gizarteak aldatzeko nahia zuen eta garaiko aldizkarietan nabaria zen: Cambio 16, Diario SP, Triunfo...

• Zigorrak jaso arren, eskolara joatea nahiago garbitokira baino

  Pepi Astigarraga Urkola (1932) Lasarte-Oria

  Eskolan gaztelaniaz egin behar. Euskaraz egiteagatik jartzen zizkieten zigorrak. Maistrak. `Cara al sol´ abestu beharra. Hala ere, nahiago izaten zuen eskolara joan, garbitokira arropa garbitzera baino. Antonio Merceroren etxean irakurtzeko grina piztu zitzaion eta hango liburuak irakurtzen zituen. Papertxo bat jartzen zion liburuari, hurrengoan non jarraitu jakiteko.

• Emakumeek antolaturiko diru-bilketak

  Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

  Elvira Zipitria gaixotu egin zen bere azken urteetan eta Maria Dolores Agirrek askotan zaintzen zuen. Batez ere emakumeak biltzen hasi ziren, Donostiako dendarien dendetan, euskararen inguruko erabakiak hartu eta diru-bilketak egiteko.

• Frankismoaren kontzientzia gutxi

  Joxe Mari Elortza Gabilondo (1950) Bergara

  Frankismo garaian 25 urtez bizi izan arren, ez zuen izan horren kontzientziarik. Ez zuen errepresiorik jaso eta debekurik ez zitzaiola iristen dio. Valladoliden entzun zituen lehen aldiz kontu horiek, ikaskide batek Burgosko prozesuaren inguruan hitz egin zuenean. Manifestazioetara joan izan zen arren, sekula ez zuen arazorik izan. Valladolideko protestek beste konnotazio bat zuten. 1975ean, ezkon-bidaiatik itzuli zirenean, hasi zen jabetzen Euskal Herrian zegoen gatazka politikoaz.

• Franco hil zenean frai Jazinto antxilotu zuten

  Joxe Mari Elortza Gabilondo (1950) Bergara

  1975ean Franco hil zenean Bergarako ikastolan zebilen lanean. Gogoan du frai Jazinto atxilotu egin zutela. Hura zen ikastolako kopiagailuaren arduraduna eta itxuraz norbaitek kopiagailua erabili zuen panfletoren batzuk ateratzeko.

• Eskolan dena gaztelaniaz; neskak eta mutilak aparte

  Joxe Mari Elortza Gabilondo (1950) Bergara

  Herriko eskola nazionalean ikasi zuen lehenbizi eta gero Eibarko La Sallen. Umetan Marisol Peña izan zuen irakasle. Berdura plazako azken solairuan zeukaten ikasgela eta 70 mutiko inguru elkartzen ziren. Neskak frontoiko eskolara edo "Compañía de María"ra joaten ziren. Auzo-eskolak beharbada mistoak izango zirela dio, baina herrigunekoetan neskak eta mutilak aparte. Dena gaztelaniaz. Amari entzundako Uzarragako eskolako kontuak. Eskolan `Cara al sol´ eta `Por Dios, por la Patria y el Rey´ abesten zituzten.

• Klandestinitatean lanean txikiteoan

  Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

  Franco hil aurretik, alderdi politiko ezberdinak klandestinitatean ibili behar ziren. "Txikiteo"-an elkartzen ziren, normaltasunez jokatuz.

• Klandestinitatean informazioa pasatzen

  Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

  Tabernetan txikiteo orduan pasatzen ziren informazioa bata besteari. Gero, baserri batzuetan biltzen ziren. Zertaz hitz egiten zen: diru-bilketak, manifestazioak, mitinak...

• Paskinetako lemak

  Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

  Paskinetan eta propagandetan jartzen zuena kontatzen du. Inoiz ez dira beraien bila joan.

• Franco hiltzen denean, lasaitasuna

  Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

  Franco hil zenean, herrian lasaitasuna somatzen zen. Franco zegoenean, beti zegoen norbait denei kontrolatzen. Errepublika eguna ospatzeko mendira joaten ziren.

• Senarra kartzelara

  Mauri Lasaga Belategi (1922) Jaione Ormaetxea Trojaola (1924) Aramaio

  Ezkondu eta urte batzuetara Mauriren senarra atxilotu, jipoitu eta kartzelaratu egin zuten. Kartzelan zegoela, 19 hilabeteko alabatxoa hil zitzaien. Sei hilabete eman zituen preso.

• Gurasoen jatorria; garai bateko Aiete

  Mikel Zalbide Elustondo (1951) Donostia

  Ama bizi du, baina aita aspaldi hil zen. Aitaren aita Donostiako Inpernukoa; arraunean eraman omen zuten bataiatzera San Bizentera. Aitaren ama Lazkaokoa. Amaren aldeko familia, berriz, Beizamakoa. Aitona astean behin Hernanira joaten zen feriara. Garai hartan mundua Urnietan bukatzen zela uste zuen. Aieteko baserri giroa. Gizonak Munto sagardotegian; emazteak igandeetan arropa garbia eramatera, mezara joateko. Udan Mairu Guardia egoten zen Francoren jauregia zaintzen. Ama Aieteko Indianoenean (garai batean Oianeder) jaio zen. Ezkondu ostean non bizi izan ziren gurasoak.

• Mairu Guardia Francoren jauregia zaintzen

  Mikel Zalbide Elustondo (1951) Donostia

  Udan Franco Donostiara etortzen zenean, Mairu Guardia egoten zen haren jauregia zaintzen. Umea zen artean, eta ez zen konturatzen Francoren etorrerak zer suposatzen zuen, baina etxean entzuten zituen zenbait kontu eta gerora hasi zen loturak egiten.

• ETAkideak CAFen lapurretan

  Felix Eskisabel Zurutuza (1929) Ataun

  Behin CAFen ETAkoak lapurreta egitera sartu ziren, eta ihes egin zuten nominen diruarekin; baina guardia zibila haien atzetik jarri zen berehala. Guardia zibilek "altoa" ematean, "Apala" ataundarrak pistola atera eta guardia zibil bat hil zuen; ondoren, ihes egin zuen.

• Urzelai ETAkideak ospitaletik ihes egin zuenekoa

  Felix Eskisabel Zurutuza (1929) Ataun

  Behin, Donostiako ospitalean operatu zuten Felix, lanean istripua izan baitzuen. ETAko Urzelai presoa ere han zen garai hartan, eta bi guardia zibil zeuden hura zaintzen. Halako batean, Urzelaik ospitaletik alde egin zuen beste lagun batzuen laguntzaz.

• Maritxu Barriolaren garrantzia

  Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

  Maritxu Barriola nor zen azaltzen du. Abelino Barriola antzerkigilearen alaba eta Iñaki Barriola medikuaren arreba. EAJko kidea, oso konprometitua. Bizi osoan lanean. Anaiak eta biek zapata-denda zuten Garibai kalean. Bertan gordeta edukitzen zituen Iparraldean (batez ere Azkainen) argitaratzen ziren lanak (Orixerenak, adibidez). Gero merke saltzen ziren, jendeak eros zitzan. Mari Karmenen ama zen Goierriko banatzailea. Maritxu Barriolari esker Iparraldetik ekarritako hainbat lan aipatzen ditu: Orixeren meza-liburua, Anizeto Zugastirena, `Xabiertxo´ren berrargitalpena...

• Udalekuen hasiera: Barriako udalekua

  Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

  Andereñoen erresidentzian egin zuten lehenengo ekintza Barriako Udalekuak sortzea izan zen, 1965eko uztailean. Lazkaoko Jose Sarasolaren autobusean joan ziren. Udaleku klandestinoak ziren. Nekane Auzmendi idiazabaldarrak han senide bat zuelako aukeratu zuten Barria. Komun bakarra zegoen eta dutxarik ez, umeak nola garbitzen zituzten. Beraiez gain, jende gehiago egon zen begirale lanetan: Arantxa Idiazabal, Antton Mendizabal... Eraikinaren kudeaketa edo hobekuntzetan Inazio Garmendia (bere aita), Juanito Goia, Iñaki Gurutziaga eta Andoni Egia ibili ziren. Aldi bakoitzean 30 ume eta 15 eguneko txandak. Ekintzak eta ibilaldiak prestatu beharra.

• Lazkaoko benekditarren euskararekiko konpromisoa

  Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

  Espainian salbuespen-egoera ezarri zutenean, lagun asko kanpora bidali zituzten zigortuta, Juan Antonio Letamendia, adibidez. Lazkaoko benediktarren euskararekiko konpromisoa garrantzitsua izan zen. Elbira Zipitriaren jakintza jaso eta zabaldu zuten batetik eta bestetik ateak zabaldu, hitzaldi edo bileretarako. Lazkaoko barnetegiaren hazia izan zen. HABEren sorrera.