Politika eta Franco

  • Joxe Mari Elortza Franco hil zenean frai Jazinto antxilotu zuten

    Joxe Mari Elortza Gabilondo (1950) Bergara

    1975ean Franco hil zenean Bergarako ikastolan zebilen lanean. Gogoan du frai Jazinto atxilotu egin zutela. Hura zen ikastolako kopiagailuaren arduraduna eta itxuraz norbaitek kopiagailua erabili zuen panfletoren batzuk ateratzeko.

  • Joxe Mari Elortza Eskolan dena gaztelaniaz; neskak eta mutilak aparte

    Joxe Mari Elortza Gabilondo (1950) Bergara

    Herriko eskola nazionalean ikasi zuen lehenbizi eta gero Eibarko La Sallen. Umetan Marisol Peña izan zuen irakasle. Berdura plazako azken solairuan zeukaten ikasgela eta 70 mutiko inguru elkartzen ziren. Neskak frontoiko eskolara edo "Compañía de María"ra joaten ziren. Auzo-eskolak beharbada mistoak izango zirela dio, baina herrigunekoetan neskak eta mutilak aparte. Dena gaztelaniaz. Amari entzundako Uzarragako eskolako kontuak. Eskolan `Cara al sol´ eta `Por Dios, por la Patria y el Rey´ abesten zituzten.

  • Carmen Retenaga Klandestinitatean lanean txikiteoan

    Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

    Franco hil aurretik, alderdi politiko ezberdinak klandestinitatean ibili behar ziren. "Txikiteo"-an elkartzen ziren, normaltasunez jokatuz.

  • Carmen Retenaga Klandestinitatean informazioa pasatzen

    Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

    Tabernetan txikiteo orduan pasatzen ziren informazioa bata besteari. Gero, baserri batzuetan biltzen ziren. Zertaz hitz egiten zen: diru-bilketak, manifestazioak, mitinak...

  • Carmen Retenaga Paskinetako lemak

    Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

    Paskinetan eta propagandetan jartzen zuena kontatzen du. Inoiz ez dira beraien bila joan.

  • Carmen Retenaga Franco hiltzen denean, lasaitasuna

    Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

    Franco hil zenean, herrian lasaitasuna somatzen zen. Franco zegoenean, beti zegoen norbait denei kontrolatzen. Errepublika eguna ospatzeko mendira joaten ziren.

  • Mauri Lasaga Belategi Senarra kartzelara

    Mauri Lasaga Belategi (1922) Jaione Ormaetxea Trojaola (1924) Aramaio

    Ezkondu eta urte batzuetara Mauriren senarra atxilotu, jipoitu eta kartzelaratu egin zuten. Kartzelan zegoela, 19 hilabeteko alabatxoa hil zitzaien. Sei hilabete eman zituen preso.

  • Mikel Zalbide Gurasoen jatorria; garai bateko Aiete

    Mikel Zalbide Elustondo (1951) Donostia

    Ama bizi du, baina aita aspaldi hil zen. Aitaren aita Donostiako Inpernukoa; arraunean eraman omen zuten bataiatzera San Bizentera. Aitaren ama Lazkaokoa. Amaren aldeko familia, berriz, Beizamakoa. Aitona astean behin Hernanira joaten zen feriara. Garai hartan mundua Urnietan bukatzen zela uste zuen. Aieteko baserri giroa. Gizonak Munto sagardotegian; emazteak igandeetan arropa garbia eramatera, mezara joateko. Udan Mairu Guardia egoten zen Francoren jauregia zaintzen. Ama Aieteko Indianoenean (garai batean Oianeder) jaio zen. Ezkondu ostean non bizi izan ziren gurasoak.

  • Mikel Zalbide Mairu Guardia Francoren jauregia zaintzen

    Mikel Zalbide Elustondo (1951) Donostia

    Udan Franco Donostiara etortzen zenean, Mairu Guardia egoten zen haren jauregia zaintzen. Umea zen artean, eta ez zen konturatzen Francoren etorrerak zer suposatzen zuen, baina etxean entzuten zituen zenbait kontu eta gerora hasi zen loturak egiten.

  • Felix Eskisabel Zurutuza ETAkideak CAFen lapurretan

    Felix Eskisabel Zurutuza (1929) Ataun

    Behin CAFen ETAkoak lapurreta egitera sartu ziren, eta ihes egin zuten nominen diruarekin; baina guardia zibila haien atzetik jarri zen berehala. Guardia zibilek "altoa" ematean, "Apala" ataundarrak pistola atera eta guardia zibil bat hil zuen; ondoren, ihes egin zuen.

  • Felix Eskisabel Zurutuza Urzelai ETAkideak ospitaletik ihes egin zuenekoa

    Felix Eskisabel Zurutuza (1929) Ataun

    Behin, Donostiako ospitalean operatu zuten Felix, lanean istripua izan baitzuen. ETAko Urzelai presoa ere han zen garai hartan, eta bi guardia zibil zeuden hura zaintzen. Halako batean, Urzelaik ospitaletik alde egin zuen beste lagun batzuen laguntzaz.

  • Mari Karmen Garmendia Maritxu Barriolaren garrantzia

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Maritxu Barriola nor zen azaltzen du. Abelino Barriola antzerkigilearen alaba eta Iñaki Barriola medikuaren arreba. EAJko kidea, oso konprometitua. Bizi osoan lanean. Anaiak eta biek zapata-denda zuten Garibai kalean. Bertan gordeta edukitzen zituen Iparraldean (batez ere Azkainen) argitaratzen ziren lanak (Orixerenak, adibidez). Gero merke saltzen ziren, jendeak eros zitzan. Mari Karmenen ama zen Goierriko banatzailea. Maritxu Barriolari esker Iparraldetik ekarritako hainbat lan aipatzen ditu: Orixeren meza-liburua, Anizeto Zugastirena, `Xabiertxo´ren berrargitalpena...

  • Mari Karmen Garmendia Udalekuen hasiera: Barriako udalekua

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Andereñoen erresidentzian egin zuten lehenengo ekintza Barriako Udalekuak sortzea izan zen, 1965eko uztailean. Lazkaoko Jose Sarasolaren autobusean joan ziren. Udaleku klandestinoak ziren. Nekane Auzmendi idiazabaldarrak han senide bat zuelako aukeratu zuten Barria. Komun bakarra zegoen eta dutxarik ez, umeak nola garbitzen zituzten. Beraiez gain, jende gehiago egon zen begirale lanetan: Arantxa Idiazabal, Antton Mendizabal... Eraikinaren kudeaketa edo hobekuntzetan Inazio Garmendia (bere aita), Juanito Goia, Iñaki Gurutziaga eta Andoni Egia ibili ziren. Aldi bakoitzean 30 ume eta 15 eguneko txandak. Ekintzak eta ibilaldiak prestatu beharra.

  • Mari Karmen Garmendia Lazkaoko benekditarren euskararekiko konpromisoa

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Espainian salbuespen-egoera ezarri zutenean, lagun asko kanpora bidali zituzten zigortuta, Juan Antonio Letamendia, adibidez. Lazkaoko benediktarren euskararekiko konpromisoa garrantzitsua izan zen. Elbira Zipitriaren jakintza jaso eta zabaldu zuten batetik eta bestetik ateak zabaldu, hitzaldi edo bileretarako. Lazkaoko barnetegiaren hazia izan zen. HABEren sorrera.

  • Mari Karmen Garmendia Iparraldera bidaiak; Lauaxeta saria Rikardo Arregiri

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Donostian ikasten hasi zenean, euskarazko liburu eta diskoak eramaten zituen etxera. Frantziako kontuak entzuten ere gustura egoten zen ahizpa. Iparraldera joaten zirenean Labeguerieren diskoak erosi eta ezkutuan ekartzen zituzten. Branka aldizkaria ere bai. Rikardo Arregiri 1966an Lauaxeta saria eman zioten Biarritzen eta hainbat lagun joan ziren. Gogoan du "Le petit prince" liburua erosi zuela.

  • Mari Carmen Tolosa Kuarteleko soldaduak imitatzen

    Mari Carmen Tolosa Garmendia (1940) Irun

    Eskolan maistra ona zuten; mutikoena gogorragoa zen. Zer ikasi zuen. Kuartela eskola ondoan zegoen, baina beraiek ez zuten Cara al Sol kantatzen. Bandera. Soldaduen desfilea imitatzen aritzen ziren, erratz makila hartuta.

  • Andoni Sagarna Euskararen inguruan zebilen edonor susmagarri I

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    Gerraosteko giro politikoaren ingurukoak. Giroa itogarria zen, euskararen inguruan zebilen edonor zen susmagarri. Horrez gain, herritarren artean ere susmo txarrak zeuden, bai alderdi batekoekin eta bai bestekoekin. Bera ez da inoiz alderdi politiko bateko kide izan. Inplikazio politikorik izan gabe ere, lau hilabete pasa zituen Martuteneko kartzelan eta alde eginda ere ibili behar izan zuen, guardia zibilak bere lantokira joan zirenean. Egoera horiek neke fisikoa eta psikologikoa eragiten dute. Geroago Egunkaria ixtera joan zirenean bizitakoak.

  • Andoni Sagarna Euskararen inguruan zebilen edonor susmagarri II

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    Poliziarekin pasatako estutasunak. Arrasaten lanean zebilela, Parisera joan behar zuela eta Gobernu zibilera pasaportea zigilatzera joan zenean bizitakoak. Beste behin, Arrasaten bizi zirela, guardia zibilak joan zitzaizkien etxea miatzera. Gerora jakin zuten gau hartan guardia zibil bat hil zutela. Behin fitxa bat irekitzen zizutenean, fitxa horrek iraun egiten zuen urteetan. Euskara politizatu egin da eta, inplikazio politikorik eduki ez arren, beti susmopean zeuden. Sasoi gogorra bizi izan zuten, beti beldurrez.

  • Andoni Sagarna Frankismoaren eboluzioa; Franco Donostian

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    Frankismoaren eboluzioaren barruan garaiak eta garaiak daudela eta progresio bat egon zela dio. Franco Donostiara joaten zenean egoten zen giroa. "El pez chico" deituriko umeentzako arrantza lehiaketa egoten zen garai hartan. Franco zetorrela eta umeak ere bidali egiten zituzten.

  • Andoni Sagarna II. Mundu Gerraren eragina eta ondorengo aldaketak

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    40ko hamarkadan II. Mundu Gerra. Hitler, Mussolini. Frankistak harro-harro zeuden garai horretan. Alemanak Donostian. Bere aitaren nagusia alemana zen, baina Hitlerren aurkakoa eta Gestapo bere atzetik ibili zen Donostian. Amerikarrak indarra hartzen joan zirenean eta munduko giroa aldatzearekin batera, aldaketak hasi ziren pixkanaka, nahiz eta frankismoak aurrera jarraitu.