Politika eta Franco
-
Frantzian Eibarko berri
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar
50eko hamarkadan Frantzian zegoen Candido eta izaten zuen Eibarko lan gorakadaren berri. Anekdota batzuk kontatzen ditu.
-
Bertsotarako debekuak
Pablo Irazabal Ertzilla (1930) Muxika
Francoren sasoian bertsotan egitea galarazi egiten zuten sarritan. Hala ere, zer edo zelan beti lortzen zuten aurrera egitea.
-
"Por Dios por la pata y el buey"
Pablo Irazabal Ertzilla (1930) Muxika
Eskolan oinarrizko gauzak ikasten zituzten. Falangearen kanta goizero abestu behar izaten zuten. "Por Dios por la Patria y el Rey" esan beharrean, "Por Dios por la pata y el buey" entzun zion ondokoari Pablok eta sarritan zigortzen zuten.
-
Francoren heriotza
Trini Orue-Etxebarria Elorrieta (1943) Derio
Franco hil zenean, bere aitaginarrebak ardo botila bat atera zuen, gordeta zuen erreserbakoa. Ireki eta garraztuta zegoenez, bota egin zuen: "hemos esperado tanto a que se muera...". Derion ez zen asko ospatu: jendea beldur zen, frankista asko zegoen. Gainera, baserritarrak ez ziren arduratzen politikaz.
-
Francoren irudia ikasgelan
Ines Olaizola Mitxelena (1949) Lezo
Lezoko eskolan ibili zen. Irakurtzea eta idaztea gustatzen zitzaion gehien. Francoren irudia horman ikusi izanak arreta eman zion.
-
"Cara al Sol" eta "Bienvenida sea usted" eskolan
Isabel Arana Barandiaran (1928) Jexuxa Barandiaran (1924) Ataun
"Cara al Sol" abestu beharra izaten zuten eskolan, beso altxatuta, egunero. Norbait sartzen bazen, "bienvenida sea usted" abesten zuten. Maistrak atzamarka egiten zien.
-
Tertulia politikoak etxean
Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar
Eskolan gazteleraz egin behar zuten, baina lagun artean dena euskaraz. Haien etxean, Prietotarrak bizi ziren eta politikako tertuliak egiten zituzten. Behin, salaketa bat jaso zuten eta Jose alguazila joan zitzaien.
-
60. hamarkada arte, frankismoaren kontrako mugimendurik ez
Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar
60. hamarkadan, frankismoaren kontrako mugimendua piztu zen, baina aurretik, jendeak nahikoa zuen bizirautearekin.
-
ETA-ren sorrera; helburu nagusia
Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar
ETA-ren sorrera, garaiko errepresioaren ondorioz sortu zen. Jende gaztea eta ekintzailea. Hasieran Eusko Gaztedi sortu zen, baina banatu eta ETA sortu zen. Helburua batez ere, astintze-kulturala bultzatzea zen. Herriz-herri ibiltzen zen formakuntza politikoa ematen.
-
Frankismo garaian debekatutako liburuak
Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar
Frankismo garaian debekatuta zeuden liburuak lortzea nahiko erreza zen. Iparraldean liburuak lortzea errezagoa zen.
-
Frankismoaren amaieran zabalkunde bat egon zen
Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar
Frankismoaren azkenengo urteetan, gauzak nahiko libreki egiten ziren.
-
Euskal erbesteratuei laguntzen Jaénen
Tere Eizagirre Irure (1944) Zestoa
Jaéngo eskolako zuzendaria apaiz nahiko irekia eta aurrerakoia zen. Behin azterketa batean Espainiako politikari buruz galdetu zion eta Terek zuriz entregatu zuen. Frankismo garaia zen. Bertan lanean gelditzea ere proposatu zioten baina ez zuen onartu; Euskal Herrira bueltatzeko gogoa zeukan. 1968an Melitón Manzanasen hilketarekin erbesteratuak egon ziren Euskal Herrian eta batzuk Jaénen egon ziren. Terek eta Astigarragako emakume batek bisitak egiten zizkieten eta kartzelaratuen familiekin egoten ziren.
-
Langile mugimenduaren borrokak
Tere Eizagirre Irure (1944) Zestoa
Lan baldintzak borrokatu egin behar izan zituzten. Langileen antolakuntza zaila zen; frankismo garaia zen eta asanbladak debekatuta zeudenez, lehen bilera mendian egin zuten. Norbaitek salatu eta nagusia jakinaren gainean jarri zuen. Krisi garaian kaleratzeak egon zirenean batez ere emakumeak izan ziren kaltetuak. Langile berriek soldata txikiagoa jasotzen zuten eta horren aurka ere borrokatu behar izan zuten.
-
Ikurrinaren legeztatzea
Mari Pilar Manterola Salegi (1949) Zumaia
Omenaldietan ere dantza egiten zuten baina gehienbat ikurrina legeztatu ondoren ugaritu ziren. Bigarren alabaz haurdun zegoen Mari Pilar eta aitarekin Azpeitira joan zen, San Sebastianetan udaletxean ikurrina nola altxatzen zuten ikustera. Aitak negar asko egin zuen. 1977ko urtarrilean izan zen.
-
"Herri zapaldu batean hazi ginen"
Mari Pilar Manterola Salegi (1949) Zumaia
Frankismo garaia gogorra izan zen, baina hortik etorri zen gero euskal kulturaren berpizkundea. "Herri zapaldu batean" hazi zirela dio. Gaur egun euskarari dagokionez ez dagoela hainbeste kontzientzia uste du. Orain ez da ikusten borroka egiteko beharra, garai hartan bezala.
-
Irakasleak ikasleak egurtu zituenekoa
Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz
Irakasle batekin gertatutakoa kontatzen du: sagar mutxikin bat nork bota zuen jakiteko, ikasle guztiak banan-banan jo zituen. Beste egun batean pelota bategatik berdin gertatu zitzaien.
-
Santa Maria elizako gurutzean ikurrina jarri zutenekoa II
Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta
Santa Maria elizako gurutzearen puntan ikurrina jarri zutenekoa. Gauez jarri zuten ilunpetan. Gobernadorea edo pertsona inportanteren bat zetorren eta hura nola kendu asmatu ezinik ibili ziren. Azkenean suhiltzaileek kendu zuten. Beste leku batzuetan ere jarri zituzten ikurrinak.
-
Etxeko giro politikoa: antifrankista eta langile-mugimenduaren aldekoa
Alberto Alava Martinez (1951) Ermua
Etxean gazteleraniaz egiten zuten. Gurasoak errepublikanoak ziren. Aita, milizianoa izan eta etxean giro politikoa nabaria zen. Antifrankistak eta langile-mugimenduaren aldekoak.
-
Pío Barojaren eta Zumaiaren arteko harremana
Jexux Eizagirre Portillo (1948) Zumaia
Orduko guraso elkarteak akademia bat sortu zuen eta irakasleak herrikoak ziren. Baina irakasgai bat frankismoak ezarritakoa zen, “Formación del espíritu nacional” eta falangista batek ematen zuen. Erabiltzen zuten testua “Ángelus” zen, Pío Barojarena. Hasiera oraindik gogoan du. Jexuxen iritziz, zumaiarrei gertatutako naufragio batean oinarritu zen Baroja. Honi buruz daukan teoria azaltzen du.
-
Herri Gaztedi
Jexux Eizagirre Portillo (1948) Zumaia
Joanito Dorronsorok sortu zuen Herri Gaztedi gazte mugimendua Zumaian. Astero bilerak egiten zituzten. Gipuzkoa mailan Urretxun biltzen ziren. Langile borrokaren aldeko ekintzaileak ziren. Marxismoa eta kristautasuna uztartzen saiatzen ziren. Zumaiako gazteria gehiena Herri Gaztedik mugitzen zuen. Burgosko Prozesuaren kontrako borrokan Herri Gaztedik protagonismo handia izan zuen. Orduan Jexux ez zegoen Zumaian, Ferrolen soldaduska egiten baizik. Gainbeheraren arrazoiak azaltzen ditu: elizak ez zuen onartzen Herri Gaztedik hartu zuen norabidea.