Politika eta Franco

• Ikurrina eta propaganda politikoa

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  Frankismo garaia du hizpide. Ikurrina eta propaganda politikoa ezkutuan gorde beharra. EGI eta ETAren propagandak.

• Kantu frankistak, eskolan

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  Mojen eskolan, 'Cara al Sol' eta 'Viva España' kantatzen zuten.

• Agur faszista egiteari utzi

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  La Salle eskolan, eskolako zuzendaria gelan sartzen zenean eskuineko besoa altxatu (agur faszista) eta "Ave Maria Purísima" esan behar izaten zuten. Zuzendari berriak, ordea, agindua eman zuen besoa gehiago ez altxatzeko.

• Euzkadi irratia

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  Iluntzetan, anaia zaharrenaren etxera joaten zen Euzkadi irratia entzutera. Venezuelatik emititzen zuten irratia.

• 1966an Urbian bizitakoa

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  Diktadura garaiko kontuak. Mixel Labegerieren kantak hasi ziren modan jartzen. Urriko aurreneko igandean mendizaleen eguna ospatzen zen Urbian. Euskal giroko festa. Euskal kantak abestu zituzten. Hernaniko gudari batek altxatu zuen ikurrina. Jendeak ikurrinak atera zituen.

• Euskara elizan

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  Diktadura garaian, euskaraz egitea debekatuta zegoen. Elizan ere latina zen nagusi: Aita Gurea, arrosarioa eta sermoi batzuk izaten ziren euskaraz.

• Mojen zigorra

  Maria Jesus Ansa Uribe (1931) Andoain

  'Cara al sol' ozenki ez kantatzeagatik zigorra ezarri zioten mojek Maria Jesusi: Espainiako ereserki nazionalaren letra hogeita lau aldiz kopiatzea. Gurasoek hori jakin zutenean, Maria Jesusen bila joan eta etxera eraman zuten, mojei sekulakoak esan eta gero.

• Gregorio 'carbonero'k mojak Valladolidera bidali!

  Maria Jesus Ansa Uribe (1931) Andoain

  Gregorio 'carbonero' esaten zioten ikazkin bati kontatzen zizkioten Maria Jesusek eta haren bi ahizpek mojekin izaten zituzten istiluak. Harekin husten zituzten barrenak.

• "Errusia" hitza debekatuta; Francoren bisitak

  Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

  Garai bateko giro politikoa. Politikaz asko hitz egiten zen, baina kontuz hitz egin behar. "Errusia" hitza debekatuta zegoen. Errepublikano asko zeuden Tolosan. Franco Tolosara etortzen zenean, herritar batzuk guardia zibiletara joaten ziren borondatez, bazekitelako bestela ere atxilotu egingo zituztela. Lantegietako jendea kalera atera behar izaten zen Franco agurtzera. Alde egiten zuenean "se va el caimán..." abesten omen zuten.

• Ezkutuan "Gora Euzkadi" abesten

  Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

  Gerraosteko euskal giroa. "Gora Euzkadi bizi bedi..." kanta abesten zuten ezkutuan. Abestiaren letra. Errepublikanoek beste kanta batzuk zituzten. Zerbait mugitu zen, baina Tolosa oso erdaldunduta zegoen. Kosta zitzaion buelta ematea, baina ikastolari esker lortu zen.

• Santa Maria elizako gurutzean ikurrina jarri zutenekoa I

  Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

  Frankismo garaiko giro politikoa. Mendira joandakoan abesten zutela "Gora Euzkadi" dio. Ikurrinarik ez zen ikusten; Hernioko zintak ere ezin jarri. Santa Maria elizako gurutzearen puntan ikurrina jarri zutenekoa.

• Elosegik bere buruari su eman eta Francoren ingurura salto

  Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

  Donostiako Elosegi zela ikurrinak jartzen artista dio, Donostiako Artzain Onaren katedralean jarri zuen eta. Behin Franco Donostian pilota partida ikusten zegoela, bere buruari su eman eta haren ingurura salto egin zuen "Gernika, Gernika" oihukatuz.

• Santa Maria elizako gurutzean ikurrina jarri zutenekoa II

  Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

  Santa Maria elizako gurutzearen puntan ikurrina jarri zutenekoa. Gauez jarri zuten ilunpetan. Gobernadorea edo pertsona inportanteren bat zetorren eta hura nola kendu asmatu ezinik ibili ziren. Azkenean suhiltzaileek kendu zuten. Beste leku batzuetan ere jarri zituzten ikurrinak.

• Izaskungo ermitako bandera espainolak erre zituztenekoa

  Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

  Bera Gironan lanean zebilela, Izaskungo ermitako bandera espainolak erre egin zituzten. "El Español" egunkarian jarri zuten euskaldun guzti-guztiak separatistak zirela. Bere nagusia, Nuñez elorriarra, falangista zen eta asko haserretu zen albistearekin. Garai hartan leku askotan egoten ziren bandera espainolak. Bera gerra aurretik hasi zen eskolan eta orduan bandera errepublikanoa zegoen.

• Iparraldetik ezkutuan ekartzen ziren ikurrinak , liburuak eta bestelakoak

  Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

  Frankismo garaiko giro politikoa. Iparraldetik ekartzen ziren ikurrinak, liburuak edo bestelako informazio klandestinoa. Añorgan lanean zebilela, gerra zibilaren inguruko liburu bat zeukan armairuan. Guardia zibilak lantegira joan ziren batean badaezpada zulo batean ezkutatu zuen liburua eta ez zuen berreskuratu.

• Erromeriara derrigortuta

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Ilerik ez zioten ebaki, baina beste batzuri bai. Zerora, makinarekin. Herri bat hartzen zuten aldiro, erromeria egiten zuten plazan, eta behartuta zeuden joatera.

• Luzarorako zigorrak

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Urtebete iraun zuten zigorrek. Joan ziren denak ibili ziren garbiketak egiten, txandaka. Baserrian dirurik ez zegoen. Anai bat langile batailoeitan eta bestea kartzelan. Gasteizko plazara joaten hasi zen, etxean laguntzeko. Hiru andre joaten ziren. Bezperan bidaltzen zuten jeneroa, kamioi txiki batean. Udaletxean pasea eskatu behar zen. Sagarrak, intxaurrak, gaztainak. Babarrun gorria plazara ez eramateko esan zion, berari emateko.

• Gasteizen gazteak "Gora Euskadi"ka

  Julian Astola Argoitia (1926) Aramaio

  Euskaldun gutxi zeuden orduan Gasteizen. Julian bizi zen Aldabe kalean zegoen euskaldun bakar horietako bat, gipuzkoarra bera. Gasteizen erdara apur bat ikasi zuen, eta gero soldaduskan gehiago. Urte bi eman zituen morroi. Gogoan ditu orduko gazte batzuk "Gora Euskadi"ka kaleetan. Poliziak harrapatzen bazituen, soldadu errekrutatu eta atzerrira bidaltzen zituzten armadarekin borrokara.

• Senarra kartzelara

  Mauri Lasaga Belategi (1922) Jaione Ormaetxea Trojaola (1924) Aramaio

  Ezkondu eta urte batzuetara Mauriren senarra atxilotu, jipoitu eta kartzelaratu egin zuten. Kartzelan zegoela, 19 hilabeteko alabatxoa hil zitzaien. Sei hilabete eman zituen preso.

• Diktadura garaiko hileta

  Martina Altuna Eguren (1931) Julio Aspe Beitia (1928) Aramaio

  Diktadura garaiko oroitzapenak. Herriko agintari baten hiletan, hilkutxaren ondoan zinta bati helduta joan zela gogoratzen du Martinak. Mutikoek Cara al Sol kantatu behar izan zuten Juliok dioenez.