Politika eta Franco

  • Mari Pilar Manterola "Herri zapaldu batean hazi ginen"

    Mari Pilar Manterola Salegi (1949) Zumaia

    Frankismo garaia gogorra izan zen, baina hortik etorri zen gero euskal kulturaren berpizkundea. "Herri zapaldu batean" hazi zirela dio. Gaur egun euskarari dagokionez ez dagoela hainbeste kontzientzia uste du. Orain ez da ikusten borroka egiteko beharra, garai hartan bezala.

  • Iñaki Gorritxategi Irakasleak ikasleak egurtu zituenekoa

    Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

    Irakasle batekin gertatutakoa kontatzen du: sagar mutxikin bat nork bota zuen jakiteko, ikasle guztiak banan-banan jo zituen. Beste egun batean pelota bategatik berdin gertatu zitzaien.

  • Jose Agustin Amonarriz Santa Maria elizako gurutzean ikurrina jarri zutenekoa II

    Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

    Santa Maria elizako gurutzearen puntan ikurrina jarri zutenekoa. Gauez jarri zuten ilunpetan. Gobernadorea edo pertsona inportanteren bat zetorren eta hura nola kendu asmatu ezinik ibili ziren. Azkenean suhiltzaileek kendu zuten. Beste leku batzuetan ere jarri zituzten ikurrinak.

  • Alberto Alava Etxeko giro politikoa: antifrankista eta langile-mugimenduaren aldekoa

    Alberto Alava Martinez (1951) Ermua

    Etxean gazteleraniaz egiten zuten. Gurasoak errepublikanoak ziren. Aita, milizianoa izan eta etxean giro politikoa nabaria zen. Antifrankistak eta langile-mugimenduaren aldekoak.

  • Jexux Eizagirre Pío Barojaren eta Zumaiaren arteko harremana

    Jexux Eizagirre Portillo (1948) Zumaia

    Orduko guraso elkarteak akademia bat sortu zuen eta irakasleak herrikoak ziren. Baina irakasgai bat frankismoak ezarritakoa zen, “Formación del espíritu nacional” eta falangista batek ematen zuen. Erabiltzen zuten testua “Ángelus” zen, Pío Barojarena. Hasiera oraindik gogoan du. Jexuxen iritziz, zumaiarrei gertatutako naufragio batean oinarritu zen Baroja. Honi buruz daukan teoria azaltzen du.

  • Jexux Eizagirre Herri Gaztedi

    Jexux Eizagirre Portillo (1948) Zumaia

    Joanito Dorronsorok sortu zuen Herri Gaztedi gazte mugimendua Zumaian. Astero bilerak egiten zituzten. Gipuzkoa mailan Urretxun biltzen ziren. Langile borrokaren aldeko ekintzaileak ziren. Marxismoa eta kristautasuna uztartzen saiatzen ziren. Zumaiako gazteria gehiena Herri Gaztedik mugitzen zuen. Burgosko Prozesuaren kontrako borrokan Herri Gaztedik protagonismo handia izan zuen. Orduan Jexux ez zegoen Zumaian, Ferrolen soldaduska egiten baizik. Gainbeheraren arrazoiak azaltzen ditu: elizak ez zuen onartzen Herri Gaztedik hartu zuen norabidea.

  • Jesus bilbao Abertzaletasuna anaiengandik

    Jesus Bilbao Aizpiri (1940) Elgoibar

    Amari minbiziarekin hil zitzaion lehenengo senarra. Aitari, berriz, tifusarekin emaztea eta alaba, frontean ibilitako anaiak kutsatuta. Hori dela eta, ez zuen politikaz ezer jakin nahi izaten. Anaia nagusiena oso abertzalea zen. Berari Luis anaiak erakusten zizkion ezkutuan ekarritako liburu abertzaleak.

  • Jesus bilbao Deunoro Olidenen atxiloketa

    Jesus Bilbao Aizpiri (1940) Elgoibar

    Deunoro Oliden lagun zumaiarra oso abertzalea zen. Berak ez zekien politikan sartuta zebilenik, baina abuztuko egun batez, bulegoan zegoela, guardia zibila atzetik zuela eta ahalik azkarren etxean zeuzkan paperak ateratzeko eskatu zion. Zestoako enpresari bat tokatu zen bulegoan eta zer gertatzen zen jakin zuenean, laguntzeko prest agertu zen. Jesus ez zen sasoiz iritsi Deunororen etxera eta atxilotu egin zuten. Zestoako enpresari hari handik urte batzuetara bi tiro eman zizkion belaunean ETAk eta ozta-ozta salbatu zen.

  • Imanol Oruemazaga Meza politikoak eta Espainiako himnoa elizan

    Imanol Oruemazaga Baseta (1931) Berriz

    Guardia zibilak norbanako gisa joango ziren mezatara. Bestela, Pilarika egunean, beraien egunean, izaten zuten meza. Udalaren mezetara Guarda Zibilen burua joaten zen eta meza politikoak ere egiten ziren. Kontsakrazioan Espainiako himnoa jotzen zen. Berak hori kendu egin zuen eta sarrera-irteeretan bakarrik jarri. Meza ere orduz aldatu zuten momentu batean, jada meza politikoetara herritarrik ez zelako joaten. Zenbaitek sekula ez zion Imanol deitu, beti "don Manuel".

  • Libe Garbizu Irazu Franco Donostiara joaten zenean, senarra kartzelara

    Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

    Ezkondu zenerako, kartzelatik libre zegoen senarra, baina Franco Donostiara joaten zenean, Martuteneko kartzelara eramaten zuten. San Juanera bizitzera joan zirenean, pista galdu zioten. Abertzalea izatearren egon zen kartzelan senarra.

  • 906 Grebak sustatzeagatik preso eramanda

    Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

    Gerraostean, Eibarko alkate izan zen Jesus Egia preso eramaten ikusi zuen, greba orokorrak sustatzeagatik. Guardia Zibilak, sistemaren menpe zeuden.

  • 906 Meliton Manzanas

    Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

    Meliton Manzanasek adierazpena hartu zion eta espetxean sartu zuen. Ondoren, Xabi Etxebarrietak Manzanas hil zuen. Meliton Manzanas nor zen.

  • Libe Garbizu Irazu Eskolako zigorrak eta kantu frankistak

    Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

    Eskola non zegoen azaltzen du. Eskolaren ondoan farmazia zegoen. Dena erdaraz egiten zuten; euskaraz eginez gero, jo egiten zituen irakasleak. Oso gaizki pasatu zuela eskolan dio, oso irakasle gogorrak zirelako. Eguerdian egunero "Cara al sol" abesten zuten.

  • Libe Garbizu Irazu Dantzari trebea

    Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

    Euskal dantzetan ibili izan da; oso dantzari ona izan dela dio. Zumarragako soinujolearekin joaten ziren. Mugaz bestaldera joaten ziren eta beste bizimodu bat ikusten zuten han. Berak bakarrik ikasi zuen dantzan, San Juango plazan. Sari asko irabazi zituen.

  • Libe Garbizu Irazu Parisera dantzara joateko gonbidapena

    Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

    Lezoko Kresala familiakoek Parisen antzoki bat zeukaten eta bere bila joan ziren, hamasei urte inguru zituela. Amak ez zion joaten utzi. Artistak gaizki ikusita zeuden. Kubatarrak ere joan zitzaizkion bila baina amak ezetz esan zien. Balleta ikasi nahi izan zuen. Mugaz bestaldera joaten zirenean, poxpolin arropa gizonezko batek eraman eta ekarri behar izaten zuen, debekatua zegoelako.

  • Mertxe Irureta Ikurrina debekatuta

    Mertxe Irureta Mujika (1947) Joxeba Zubiaurre Gurrutxaga (1943) Zumaia

    Mendiak eman diena: askatasuna, bakea, abertzaletasuna... Urbiako egunean ikurrina ikusi zutenean sentitutako emozioa, debekatuta zegoen garaian. Zumaian ere parrokian agertu zen ikurrina eta argazki hori salgai egon zen 'Foto Mertxe'-n.

  • Benedikta Olazabal Francoren bisita Alkolean

    Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

    Francoren bisita batengatik, Alkoleako txaletera eraman zuten aita Franco zerbitzatzeko. Bene-ren ezkontzako kopa eder batzuk eraman zituen eta frankistek, mozkortu eta ia denak apurtu zituzten haitzen kontra.

  • Matilde Gereñu Elorza 'Cara al Sol' abesten zutenekoa gogoan

    Matilde Gereñu Elorza (1925) Segura

    Mojekin ikasi zuen. Eta han Cara al Sol abesten zuten zelaian, mojekin eta alkatearekin. Hori astean hiru bat aldiz izaten zen, eta besoa jaitsiz gero, zigortu egiten zituzten. Cara al Sol abesten du.

  • Carmen Retenaga Falangeko ikastaroa egin behar pasaportea lortzeko

    Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

    Untzagan zegoen "Frente de Juventudes" falangeko taldeak antolatzen zituen ikastaro batzuetara joan behar izaten zuten emakume ezkongabeek, pasaportea eta bestelako eskubide batzuk lortzeko. Bertan bizitako istorio batzuk kontatzen du.

  • Joxe Antonio Martikorena Eskolako kontuak

    Joxe Antonio Martikorena Sagardia (1934) Lasarte-Oria

    Behiak zituzten baina esnea ez zuten saltzen. Artoa zuten eta taloa gosaltzen zuten. Eskola Zubietan bertan, elizaren ondoan. Maistra euskalduna eta maisua falangista. Cara al Sol kantatzen.