Politika eta Franco

  • Libe Garbizu Irazu Dantzari trebea

    Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

    Euskal dantzetan ibili izan da; oso dantzari ona izan dela dio. Zumarragako soinujolearekin joaten ziren. Mugaz bestaldera joaten ziren eta beste bizimodu bat ikusten zuten han. Berak bakarrik ikasi zuen dantzan, San Juango plazan. Sari asko irabazi zituen.

  • Libe Garbizu Irazu Parisera dantzara joateko gonbidapena

    Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

    Lezoko Kresala familiakoek Parisen antzoki bat zeukaten eta bere bila joan ziren, hamasei urte inguru zituela. Amak ez zion joaten utzi. Artistak gaizki ikusita zeuden. Kubatarrak ere joan zitzaizkion bila baina amak ezetz esan zien. Balleta ikasi nahi izan zuen. Mugaz bestaldera joaten zirenean, poxpolin arropa gizonezko batek eraman eta ekarri behar izaten zuen, debekatua zegoelako.

  • Mertxe Irureta Ikurrina debekatuta

    Mertxe Irureta Mujika (1947) Joxeba Zubiaurre Gurrutxaga (1943) Zumaia

    Mendiak eman diena: askatasuna, bakea, abertzaletasuna... Urbiako egunean ikurrina ikusi zutenean sentitutako emozioa, debekatuta zegoen garaian. Zumaian ere parrokian agertu zen ikurrina eta argazki hori salgai egon zen 'Foto Mertxe'-n.

  • Benedikta Olazabal Francoren bisita Alkolean

    Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

    Francoren bisita batengatik, Alkoleako txaletera eraman zuten aita Franco zerbitzatzeko. Bene-ren ezkontzako kopa eder batzuk eraman zituen eta frankistek, mozkortu eta ia denak apurtu zituzten haitzen kontra.

  • Matilde Gereñu Elorza 'Cara al Sol' abesten zutenekoa gogoan

    Matilde Gereñu Elorza (1925) Segura

    Mojekin ikasi zuen. Eta han Cara al Sol abesten zuten zelaian, mojekin eta alkatearekin. Hori astean hiru bat aldiz izaten zen, eta besoa jaitsiz gero, zigortu egiten zituzten. Cara al Sol abesten du.

  • Carmen Retenaga Falangeko ikastaroa egin behar pasaportea lortzeko

    Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

    Untzagan zegoen "Frente de Juventudes" falangeko taldeak antolatzen zituen ikastaro batzuetara joan behar izaten zuten emakume ezkongabeek, pasaportea eta bestelako eskubide batzuk lortzeko. Bertan bizitako istorio batzuk kontatzen du.

  • Joxe Antonio Martikorena Eskolako kontuak

    Joxe Antonio Martikorena Sagardia (1934) Lasarte-Oria

    Behiak zituzten baina esnea ez zuten saltzen. Artoa zuten eta taloa gosaltzen zuten. Eskola Zubietan bertan, elizaren ondoan. Maistra euskalduna eta maisua falangista. Cara al Sol kantatzen.

  • Batista Amas Guardia zibilen kontrolak eta isunak; beldurra

    Batista Amas Ugalde (1947) Lasarte-Oria

    Guardia zibilaren kontrolak zeuden egunero Hernanitik Lasarterako bidean. Edozein txorakeriagatik gelditzen zituzten eta isunak jartzen zituzten. Guardia zibilarekin izandako istorio bat kontatzen du.

  • Maria Luisa Muguruza Eskola gaztelaniaz

    Maria Luisa Muguruza Tellaetxe (1947) Lasarte-Oria

    Etxeetan euskaraz hitz egiten zen baina kalean ez. Eskolan ere ez. Baserritarrek oso gaizki pasatzen zuten eta ergeltzat jotzen zituzten irakasleek.

  • Maria Luisa Muguruza Franco herritik pasatzen zenean

    Maria Luisa Muguruza Tellaetxe (1947) Lasarte-Oria

    Franco herritik pasatzen zenean, gaurdia zibilak bizpahiru pertsona atxilotzen eta jipotzen zituen, badaezpada liskarrik ez sortzeko.

  • Batista Amas Koartelera eraman zutenekoa

    Batista Amas Ugalde (1947) Lasarte-Oria

    Batista koartelera eraman zutenekoa. Lasarteko udaletxe azpian zegoen. Nortasun agiria kendu zioten eta nola berreskuratu zuen kontatzen du.

  • Batista Amas Kontrolpean bizi ziren

    Batista Amas Ugalde (1947) Lasarte-Oria

    Behin, Zubietako sagardotegian bertsoaldi bat antolatu zen, ehun bat lagunekin. Guardia zibila joan zen han nor zegoen ikustera.

  • Joxe Usabiaga Etxean euskara; eskolan eta kalean gaztelania

    Joxe Usabiaga Beloki (1943) Lasarte-Oria

    Bera umea zenean, Lasarten gaztelania gehiago entzuten zen euskara baino. Etxean dena euskaraz egiten zuten. Eskolan dena gaztelaniaz. Frankismo sasoia izan arren, ez zuen izan `Cara al sol´ abestu beharrik. Michelingo eskola.

  • Joxe Usabiaga Alderdi komunistaren bilerak ezkutuan frankismo sasoian

    Joxe Usabiaga Beloki (1943) Lasarte-Oria

    Frankismo sasoian ibili zen alderdi komunistan, artean hauteskunderik egiten ez zenean. Ezkutuan egiten zituzten bilerak eta guardia zibilak etortzen zirenean, korrika alde. Lantokietan zer bide hartu komentatzen zuten bileretan. Kontzentrazioetan edo Pazko egunean ikurrina jartzera. Manifestazioak. Polizia nazionalak, grisak.

  • Joxe Usabiaga Arantzazura ibilaldia gauez

    Joxe Usabiaga Beloki (1943) Lasarte-Oria

    Frankismo sasoian kontra nola egin pentsatzen ibiltzen ziren beti. Urtean behin Oñatitik Arantzazura ibilaldia egiten zuten gauez eta bidean ikurrina jartzen zuten.

  • Josu Ibargutxi Multikopistarekin panfletoak egiten

    Josu Ibargutxi San Pedro (1949) Eibar

    Panfleto politikoak egiteko multikopistak erabiltzen zituzten. "Klitxe" edo eredu bat sartzen zuten makinan eta kopiak ateratzen zituzten. Sistema nolakoa zen kontatzen du.

  • Felix Arroitajauregi Frankismoaren azken garaiko aldizkariak

    Felix Arroitajauregi Altuna (1940) Eibar

    Frankismoaren azken urteetan, gizarteak aldatzeko nahia zuen eta garaiko aldizkarietan nabaria zen: Cambio 16, Diario SP, Triunfo...

  • Pepi Astigarraga Zigorrak jaso arren, eskolara joatea nahiago garbitokira baino

    Pepi Astigarraga Urkola (1932) Lasarte-Oria

    Eskolan gaztelaniaz egin behar. Euskaraz egiteagatik jartzen zizkieten zigorrak. Maistrak. `Cara al sol´ abestu beharra. Hala ere, nahiago izaten zuen eskolara joan, garbitokira arropa garbitzera baino. Antonio Merceroren etxean irakurtzeko grina piztu zitzaion eta hango liburuak irakurtzen zituen. Papertxo bat jartzen zion liburuari, hurrengoan non jarraitu jakiteko.

  • arantza garaialde Emakumeek antolaturiko diru-bilketak

    Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

    Elvira Zipitria gaixotu egin zen bere azken urteetan eta Maria Dolores Agirrek askotan zaintzen zuen. Batez ere emakumeak biltzen hasi ziren, Donostiako dendarien dendetan, euskararen inguruko erabakiak hartu eta diru-bilketak egiteko.

  • Joxe Mari Elortza Frankismoaren kontzientzia gutxi

    Joxe Mari Elortza Gabilondo (1950) Bergara

    Frankismo garaian 25 urtez bizi izan arren, ez zuen izan horren kontzientziarik. Ez zuen errepresiorik jaso eta debekurik ez zitzaiola iristen dio. Valladoliden entzun zituen lehen aldiz kontu horiek, ikaskide batek Burgosko prozesuaren inguruan hitz egin zuenean. Manifestazioetara joan izan zen arren, sekula ez zuen arazorik izan. Valladolideko protestek beste konnotazio bat zuten. 1975ean, ezkon-bidaiatik itzuli zirenean, hasi zen jabetzen Euskal Herrian zegoen gatazka politikoaz.