Politika eta Franco

  • Martina altuna Eguren Diktadura garaiko hileta

    Martina Altuna Eguren (1931) Julio Aspe Beitia (1928) Aramaio

    Diktadura garaiko oroitzapenak. Herriko agintari baten hiletan, hilkutxaren ondoan zinta bati helduta joan zela gogoratzen du Martinak. Mutikoek Cara al Sol kantatu behar izan zuten Juliok dioenez.

  • Frantziska Egiguren Medikua ETAkoen eta poliziaren arteko tiroketan hil

    Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

    ETAko batzuk zauritu zituzten eta medikua, Don Antonio Iturbe, eurak osatzera joan zen. Poliziak jarraitu egin zuen eta bertan suertatu zen tiroketan hil zuten medikua.

  • Teresa Aresti Gerraostean euskara debekatuta

    Teresa Aresti Izagirre (1924) Amorebieta-Etxano

    Gerraostean ezin zen euskaraz berbarik egin. "Hablar en cristiano" esaten zieten. Auzora etortzen ziren poliziek ez zieten ezer esaten euskaraz berba egitearren, barre egiten zieten.

  • Mari Kruz Urkizu Kalabozoan lotan

    Mari Kruz Urkizu Sarasua (1932) Lezo

    Gerra amaituta ere, errefuxiatu ibilitakoek kalerako askatasun mugatua izaten zuten. Mari Kruzen aitak, esaterako, Francok Pasai Donibanera eginiko bisita bat medio, kalabozoan egin behar izan zuen lo. Arratsaldeko 18:30ak edo 19:30ak inguru izaten zuten errefuxiatu ohiek etxera itzultzeko tenorea. Egun batez, Mari Kruzen aita falta. Ez zen etxera azaltzen. Azkenerako, aitaren nagusiaren abisua jaso zuten, lan bat bukatzeko aitzakian aitarentzat baimen berezia eskatu zuela esanez. Hutsean geratu zen kontua, baina ez izu handia pasa eta negar malkorik isuri gabe.

  • Basilisa Agirre Maistra euskalduna, baina ezin euskaraz egin

    Basilisa Agirre Uranga (1932) Amorebieta-Etxano

    Montorra auzoko eskolako maistraren alaba bere laguna zen. Maistra zornotzarra eta euskalduna izan arren, ezin izaten zuten euskaraz egin.

  • 1511 Franco Donostian zenean, atxiloketak

    Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

    Alderdi politikoak: EAJ, CNT... Etxerik etxe egiten zituzten bilerak, isilpean. Franco zetorrenean, batzuk atxilotu egiten zituzten beti. Nola igartzen zen Franco etorri zela: Gipuzkoa plazako bi zisne Aieteko jauregira eramaten zituzten. Inork ez zuen uste errejimena aldatuko zenik. Abertzaleak baziren propaganda egiten, baina indarrik ez.

  • 896 Errepublika eta gerraostea

    Maritxu Osa Unamuno (1921) Eibar

    Gerra garaian, Arrazolan bala zarata. Arrateko frontea. Sartu zirenean, bandera zuria eta Cara al Sol kantatu behar. Errazionamendua, Estazio kalean. Errepublika garaiko abestiak gogoan ditu, 10 urterekin ikasitakoa. Abestu egiten du. Eskola non zegoen.

  • 1613 Cristina erregina, Alcala Zamora eta Franco, Donostian

    Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

    Donostia modan Espainiako Cristina erreginak jarri zuen; Aieteko jauregian egon zen lehenengo eta gero Miramar jauregian (ikus mapan). Europako aristokrazia ekarri zuen. Casinoa. 1914ko gerran paradisua zen. Baina gero 1931n errepublikaren alde agertu ziren donostiarrak. Alcala Zamora. Francok militarrak ekarri zituen. Batzuk kartzelara sartzen zituzten beti.

  • 1553 Igogailu fabrikan

    Patxi Mugerza (1936) Donostia

    Aitak igogailuen fabrikan egiten zuen lan. Francoren fabrika militarizatzeko eskariari uko egin izana gogotik ordaindu zuten. Piezak lortzeko, benetako estraperlistengana jo behar izaten zuten.

  • Arnaldo Bolunburu Francok Eibarrera egindako bidaiak

    Arnaldo Bolumburu Inza (1933) Eibar

    Franco birritan etorri zen Eibarrera. Lehenengoz 1942 inguruan. Gero bera GAC-ean lanean zegoela, Armeria Eskolara joan zen. Arnaldo, GAC-ko stand-a ipintzen egon zen. Franco aldamenean izan zuen (1964-1965 inguruan). Lehenengoz etorri zenean, Carlos Larrañagaren etxeak inauguratzera etorri zen. Jendea etxeetan egon zen ezkutatuta, baina beraiek ez zuten beldurrik eta kalean pasatu ziren, grisak tiroka aritu arren.

  • ML Jaka Bandera espainolarekin egindako soinekoa

    Maria Luisa Jaka Legorburu (1935) Donostia

    Balkoian bandera espainola jartzera derrigortu zituzten; kendu zutenean, harekin soineko gorria egin zion amak. Horia traputarako erabili zuten.

  • Marian Dura Amonak apain-mahaia Kasinoan

    Marian Durá Aldasoro (1945) Donostia

    Amonak tokadore bat zuen Donostiako Kasinoan (gaur egun udaletxea, ikus mapan), eta propina mordoa ematen zizkioten produktuen truke. Primo de Riveraren debekuen ondorioz itxi egin zuten Kasinoa.

  • Miren Jone Azurza Joxe Joakin, anaia, atxilotu eta erbestera

    Miren Jone Azurza Aristegieta (1929) Donostia

    Bere anaia Jose Joakin elektrikaria zen; ekintza batengatik, ihes egin zuen Lapurdira: irratian Aberri Eguna zela eta "Gora Euzkadi askatuta!" oihukatu zuen. Askorentzat pozgarria izan bazen ere, etxekoentzat gogorra izan zen. Polizia etorri zitzaion bila eta kartzelara eraman zuten.

  • Miren Jone Azurza Polizia Joxe Joakinen bila etorri zenekoa

    Miren Jone Azurza Aristegieta (1929) Donostia

    Bere anaia Joxe Joakinek irratia zeukan etxean, beste herrialde batzuetako irratizaleekin hitz egiteko. Polizia anaiaren bila etorri zenean, hari abisua eman zion Miren Jonek eta ihes egitea lortu zuen Jose Joakinek. Ordukoa kontatzen du.

  • Miren Jone Azurza Joxe Joakin Lapurditik Parisera

    Miren Jone Azurza Aristegieta (1929) Donostia

    Txalupetan diru-truke iheslariei laguntzen zienik bazegoen. Lapurdira iritsi zen bere anai Joxe Joakin. Hendaian bisita egin zioten. Parisera joan zen eta ingeniari ikasketak egin zituen.

  • Miren Jone Azurza Anaia Joxe Joakin aitaren hiletan

    Miren Jone Azurza Aristegieta (1929) Donostia

    Bere anaia Joxe Joakin Paristik etxeratu egin zen, aitaren hiletarako. Gero ez zuten gehiago ikusi.

  • Miren Jone Azurza Loren Arrillaga, iheslarien laguntzaile

    Miren Jone Azurza Aristegieta (1929) Donostia

    Loren Arrillaga aktibista zela kontatzen du; iheslariei laguntzen zien. Erresistentziakoa zen. Bere anaiak ere antzera ibiltzen ziren. Sistiagatarren familia kartzelaren ondoan bizi zen eta laguntza eskaintzen zieten presoen senideei.

  • Arantxa Urretabizkaia Imanol abeslariak Arestik Arantxari emandako poesia kantatu

    Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

    Arestik Arantxari poesia batzuk eman zizkion, irakur zitzan, eta honek Imanoli eman zizkion, zeinak hauetako bi musikatu zituen. Kontzertu batean poesiaren egilea agertu zen.

  • Irigoien Lehenengo manifestazioan, atxilotuta

    Joan Mari Irigoien Aranberri (1948) Donostia

    Hamabost urterekin Pasaiara joan zen manifestazio batera ikaskide batekin, eta Guardia Zibilak harrapatu zituen. Ordukoa kontatzen du.

  • Juan Martin Elexpuru Literaturaren erabateko etena gerrarengatik

    Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

    Gerrak etena ekarri zuen literaturan. Argitaratu zen apurra, atzerrian argitaratu zen gehienik.