Politika eta Franco

Errenteriara dantzara; zinea
Pili Jaio Saez (1921) Pasaia

Errenteriara joaten ziren dantzara, handik Antxora eta San Pedrora. "Cara al sol" tokatzen zenean, joan egiten ziren besoa ez altxatzeagatik. Zinean ere besoa altxa behar izaten zen, baina ez zuten dirurik zinera joateko.
Antzertiko kide
Arantxa Gurmendi Olabiaga (1944) Donostia

Antzertin, lehen taldeko kide zen Arantxa, eta oso irakasle onak izan zituzten. Ikasle moduan obra bat prestatu zuten, baina diru falta zela eta ezin izan zuten errepresentatu. Hartara, enpresa bat egin zuten, eta euren diruz aurrera atera zuten obra.
Antzertiren aztarnarik ez
Arantxa Gurmendi Olabiaga (1944) Donostia

Sortu zen antzerki eskolaren berririk ez dago.
Aktore asko, baina lanik ez
Arantxa Gurmendi Olabiaga (1944) Donostia

Hasiera batean Antzerti antzerki talde ofizial gisa planteatu zen, baina eskola formatua ematea erabaki zuten gero.
Bueltan, ilea moztu zioten bati
Benita Gallastegi Galartza (1923) Soraluze

Plazentzian karlista asko zegoen. Haiek han geratu ziren. Beraiek Frantzian zeudela, batzuk bueltatu ziren, eta bati ilea moztu zioten, plazan. Olioa ere edanarazi zioten. Hark esaten zuena, zuen pezeta bakarra eman ziola ilea moztu zionari. Propina bezala, lotsarazteko. Nork moztu zion ilea.
Lehenengo jaunartzeko bazkaria Lapurdin
Jabier Agirre Lasarte (1952) Donostia

Lehenengo jaunartzea egin zuenean, familiako bazkaria Donibane Lohizunen egin zuten, osaba bat Hegoaldera etorri ezinda zegoelako.
Euskara, ikasketetarako ere, gaizki ikusia
Aizpea Goenaga Mendiola (1959) Donostia

Euskara ez zegoen ondo ikusia, eta gutxiago ikasketetarako. Errepresio oso handia bizi izan zuen inguruan. Orduko ikastolari buruzkoak kontatzen ditu. Ez zegoen euskaraz libururik, Xabiertxo eta Martin Txilibitu izan ezik.
Ume lapurretak frankismoan
Lola Valverde Lamsfus (1941) Donostia

Gerra garaiko eta frankismoko ume lapurretei buruzko ikerketak egiten ari dira. Ama ezkongabeei ospitale batzuetan kendu egiten zieten umea, familia katoliko eta dirudunei emateko.
Kantu frankistak eskolan
Juan Larreina Arreitunandia (1937) Mutriku

Maristen eskolako kontuak. Eskolara joan eta lehenengo gauza egin behar izaten zutena, atarian ilaran jartzea izaten zen. Ikasle bat bandera espainolarekin egoten zen balkoian, eta besteek 'Cara al Sol', 'Con el rumor de la faena' edota 'Montañas nevadas' abestu behar izaten zuten.
Roberto Perez Jauregi, lagun eibartarra
Fernando Aranbarri Oiartzabal (1947) Azkoitia

Roberto Perez Jauregi eibartarra lagun handia zuen. Euskaraz jakin ez arren, defendatu egiten zuen bera. Gogoan du behin Rialto zinemara helduen film bat ikustera joateko, haren aitaren buzo bat jantzi zuela. Gazterik hil zuten, Burgosko prozesuaren aurkako manifestazioan. Orduko bizipenak. Lantokian greba egin zuten.
Bertsolaritza frankismoan I: debekuak
Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

Patxi bertsotan hasi zenean, garai txarra zen. Bertsotan egin behar zuten egunean, goizez albisteak entzuten zituzten, atxiloketak eta kontuak izan ziren jakiteko. Batzuetan telefonoz deitzera ez ziren ausartzen, entzungo zituztelakoan. Bertsolariak asko kontrolatzen zituzten.
Lazkao Txiki eta guardia zibila
Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

Lazkao Txikiri Getariako bidean guardia zibilaren kontrolean gertatutakoa kontatzen du.
Bertsolaritza frankismoan II: atxiloketak
Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

Azpillaga eta Lopategi zigortu zituzten, eta atxilotu ere bai, politika kontuak kantatzearren. Joxe Agirre eta Lizaso espetxera eraman zituzten.
Bertsolaritza frankismoan III: salaketak
Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

Zentsuraren kontua lasaitzen berandu samar hasi zela dio. Mattinekin bertsotan egin zuen batean, bazkalostean Francoren kontra hasi zirenean, gizon batek kargu hartu zien; ikaratu egin zen Patxi. Manuel Lasartek ez zuen politikaz hitz egin nahi izaten eta gomendioak ematen zizkien.
Bertsolaritza frankismoan IV: guardia zibila
Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

Bertso saioak hastear zirela, batzuetan bertan behera uzten zituen guardia zibilak. Arraten (Eibar) behin, bertso saio batean 25 guardia zibil egon ziren ikuskizuna kontrolatzen eta gero bazkarian, guardiaren buruetako batek beraiekin bazkaldu zuen.
Bertsolaritza frankismoan V: kontrola eta espetxea
Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

1949an Orioko Kukuarri mendian, guardia zibilarekin gertatutakoa kontatzen du: gurutze berriaren inaugurazioan bertsotan egin behar zuelako joan zen eta 49 guardia uniformatu agertu ziren; ez zen gozoa izaten hala kantatzea. Oso gogorra zela dio. Txomin Garmendia kartzelan egon zen bertso batzuk argitaratzeagatik eta Arantzazuko fraideen laguntza izan zuen.
Bertso politizatuak ez frankismoan
Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

Jendea amorratzen egoten zen gertaera politikoei buruzko bertsoak entzuteko, baina beti egoten zen tartean salatu zezakeenen bat.
Falangeko desfileak
Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka

Gerratean aita atxilotu zuten eta bera falangekoengana joan behar izaten zen instrukzioa egiten "auxilio social"en jan ahal izateko, bestela ez zieten jaten ematen. Faxistek herriren bat hartzen zutenean, desfilatu egin behar izaten zuten. Herri guztitik desfilatzen zuten militarrak bezala eta gero okinaren autoan sartu eta Sukarrieta eta Busturira joan zen berriro desfilatzera.
Eskola frankistak
Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka

Eskolan erdaraz zen nagusi. Sartu orduko 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten besoa eta bandera altxatuz. Gerra aurretik Tribisarrospen egon ziren fraideetara joan zen eta gerraostean herriko eskola nazionalera. Udaletxeko zinegotzi batek goizean goizetik txakur handi bat eskatzen zien eta dirurik ez zuena etxera bidaltzen zuten diru bila, baina askotan ez ziren eskolara bueltatzen.
Isilik berba egin behar
Rosario Barrainkua (1925) Berriz

Etxean isilik berba egiten zuten, inork ez entzuteko. Beldur handia zeukaten. Auzoko emakume karlista bat aipatzen dute, bonbardaketa batean poste batera igo eta bonbak botatzeko eskatu zuenekoa.