Politika eta Franco

• Erabateko zentsuraren ostean, antzerki-taldeak han-hemenka

  Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

  Gerra ostean, zentsura erabatekoa izan zen 1940tik 1950era, antzerkia debekatuta zegoen. Handik urte batzuetara, herri askotan sortu ziren antzerki taldeak. Lan asko apurtzaileak izan ziren. Seminarioan zegoela, antzerki batean parte hartu zuen, gazteleraz.

• 60. hamarkadan eztanda kultural eta politikoa

  Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

  Hamabost-hamasei urte zituenean jakin zuen euskal literatura bazela, baita Euskadi bazela ere. Seminarioan ikusi zituen euskarazko liburuak. Urte gutxian eztanda modukoa gertatu zen: ETAren lehen mugimenduak, Iparraldetik ekarritako liburuak, seminarioetatik jendea irteten hasi zen...

• Joseba Sarrionandia atxilotu zutenekoa

  Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

  Joseba Sarrionandiak UNEDen lan egiten zuen. Zapatu batean ez zen etorri. Juan Martin koordinatzailea zen orduan. Pare bat egunera jakin zuten atxilotu egin zutela, bahiketa batean parte hartzearren. Kartzelara joaten ziren bisitan. Obraren bat argitaratu zuten, kartzelatik.

• Eklosio politikoa eta eklosio euskaltzalea

  Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

  1977tik 1982ra bitartean, gauza asko sortu zen euskaraz. 1967tik aurrera, alderdi politiko guztiak sortu ziren, ETAren heriotzak, atxiloketak... Franco hil eta ondorenean, bigarren leherketa sortu zen.

• Frankistekin eskolan, kantuak eta instrukzioa

  Enrike Etxeberria Aldazabal (1936) Fernando Etxeberria Aldazabal (1932) Berriz

  Eskolan frankistekin kantarazi eta instrukzioa eragiten zieten. Txapel gorria jantzita joaten ziren karlisten familietako mutikoak.

• Errazionamendua eta herriko kartzela

  Joxe Mitxeo Baleztena (1944) Saldias

  Zortzi senide izan arren, goserik ez zutela pasa esaten du. Errazionamendua ezagutu zuen. Kartzela non zegoen azaltzen du. Azukre beltza banatzen zuten.

• Uribeko auzo-eskolan instrukzioa

  Placida Azpitarte Egia (1915) Berriz

  Placidaren ahizpa, frankistak sartu ostean, Uriben ibili zen eskolan eta hango bizipenak kontatzen ditu. Instrukzioa eginarazten zieten.

• Zarauzko Euskal Jaia betidanik ezagutzen du

  Mertxe Arruti Abendibar (1931) Zarautz

  Francok ez zuen Euskal Jaia kendu. Betidanik ezagutu du irailaren 9ko Euskal Jaia. Denak jantzita joaten ziren, baina ikurrina debekatuta zegoen. Lehenbizikoz Iparraldean ikusi zuen ikurrina.

• Eskolako obligazioak

  Mertxe Arruti Abendibar (1931) Zarautz

  Eskolako kontuak. Sarrera eta irteeran errezatzea eta Cara al Sol abestea ziren obligazioak.

• Eskola frankistaren gehiegikeriak

  Kresen Loroño () Juan Otxandio () Miren Uriarte Loroño (1926) Larrabetzu

  Zazpi urtetik hamalaura arte ibili ziren eskolan miren eta gerraren ondorioz, izena erdaratu zioten. Oinarrizkoa ikasi zutela diote. Seme-alabekin ikasi zuten gero. Irakasle burgostarra izan zuten, frankista. "Cara al Sol" eta antzekoak abestu eragiten zizkieten.

• Doktrina ere erdaraz

  Kontxi Zorrozua Zabaleta (1926) Gernika-Lumo

  Doktrinan ez zuten ezer ikasi euskaraz, ezta Aita Gurea ere. Gerraostean euskaraz egitea galarazita zegoen.

• Pello Kirten eta Eusko Gaztedi

  Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

  Baserritarren erdarari buruzko komedia egiten zuen Pello Kritenek Union Radio San Sebastian irratiko Eusko Gaztedi saioan. Gerra garaian Getari baserritik aritu behar izan zuten lanean, eta gero Bizkaitik, Mugerretik eta Venezuelatik.

• Gerraostean gogoan du

  Juantxo Arteaga Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Gerraostea gogoan du, batez ere eskolako lehenengo eguna. Eskolaurrea bukatu eta eskola nazionaletara joan zen Juantxo. Maisuak falangistak ziren eta 'Cara al Sol' abestera behartzen zituzten.

• Bi osaba gerran hilak

  Juantxo Arteaga Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Amaren anaia eta aitaren anaia biak hil zituzten soldadu zeudela. Ezjakintasun handia zegoen gizartean, baita soldaduen artean ere.

• Ikurriña legezkoa ez zen sasoiko kontuak

  Pedro Ignacio Elosegi Gonzalez de Gamarra (1960) Gasteiz

  Ikurriña 1977an legeztatu zuten, bere urtebetetze-egunean. Mendian ikurriñak ateratzen zituzten. Mairulegorretako dantzaldietan ere bai. Aitarekin joaten ziren, eta ama kezkatuta egoten zen.

• Koloretako alkandorekin arazoak San Justoko erromerian

  Bonifazio Arandia Uriarte (1909) Igorre

  San Inazioetan Gorbeiara joan ziren behin. San Justo ermitaren inguruan jotzeko tratua egin zuten, 500 pezetaren truk. Gerraostea zen. Zazpi koloretako alkandorak zeuzkatela eta zinegotziak guardia zibilei deitu zien, nazionalisten koloreak zirela eta. San Ferminetarako egindako alkandorak ei ziren. Guardiek baimena eman eta berriz jotzen hasi ziren kamioi gainean. Txaloka hasi ziren denak eta zinegotziak gehiago jotzea galarazi zien.

• "Baga Biga Higa" sentikaria, Gasteizen

  Josu Zabala Ajuriagerra (1954) Gasteiz

  Irakasle Ikasketak egiten ari zen sasoian, Teatro Floridara Ez Dok Amairu joan zen, "Baga Biga Higa" emanaldiarekin. Txundituta geratu zen. Politikoki troskismoarekin lerrokatu zen, LKI eta eremu horietan.

• Arrasateko ikastolatik Burgosera, soldadutza egitera

  Josu Zabala Ajuriagerra (1954) Gasteiz

  Irakasle ikasketak bukatuta, Arrasateko ikastolan izan zuen lehen lana. Atxilotu egin zuten, eta kartzelaldiaren ostean, soldadu bidali zuten, Burgosera. Han ezkerreko militanteen eskuetan zeuden koartelak. Harrera-luntxa egin zieten, eta "banda"-koa izan zen hasieratik.

• Soldadutzan, komite antifrankistan

  Josu Zabala Ajuriagerra (1954) Gasteiz

  Soldadu Komitean egon zen, fitxatutako beste antifrankista guztiekin batera. Franco hil zenean, soldadutza egiten zegoen. Martxoaren 3ko sarraskia gertatu zenean ere bai.

• Aktibismo politikotik aktibismo musikalera

  Josu Zabala Ajuriagerra (1954) Gasteiz

  Franco hil zenean, desenkantua iritsi zen, "trantsizio faltsua"... ustezko demokrazia horretan, ezkerrak indarra galdu zuela dio. Ekintzarako aukerak mugatu egin ziren, eta aktibismo musikala egitea erabaki zuen.