Politika eta Franco

  • Kontxi Arrien Eskaut talde euskalduna

    Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

    Hogei bikote euskaldun eta beraien seme-alabak batu ziren Madrilgo Euskal etxean. Bere alabak bertan eskaut taldea sortu zuen. Senarra gaixotzerakoan bueltatu ziren Gernikara.

  • Kontxi Arrien Alabak Euskal Etxeko lehen irakasleak

    Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

    Bere alabak izan ziren euskarazko lehen irakasleak Madrilgo Euskal Etxean. Hasieran ikasle gutxi zituzten. Eskaut taldean ere dena egiten zuten euskaraz.

  • Kontxi Arrien Jendea ez zen fio; diru-iturri barik

    Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

    Euskal Etxea sortzea Madrilen ez zen erraza izan, hasiera guztiak bezala. Jende askok zalantzan izaten zituen eta ez ziren fio. Bere senarra Madrilgo Euskal Etxeko lehen presidentea izan zen eta lan eta buruko min handiak izan zituen beste askorekin batera. Hasieran ez zuten inongo diru-laguntzarik eta beraien poltsikotik jarri behar izan zuten.

  • Kontxi Arrien 'Kili-Kili' aldizkaria Madrilen saltzen

    Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

    Bere alabek hasieran ez zituzten euskara-eskolak kobratzen. Kontxik Kili-Kili aldizkaria saltzen zuen Madrilen eta euskara-eskoletarako ere erabiltzen zuten. Katekesia ere euskaraz ematen zuten.

  • Iñaki eta Rosarito Kalean erdaraz, etxean euskaraz

    Rosarito Gabiola Arbulu (1931) Gernika-Lumo

    Eskolan dena egiten zuten erdaraz baita lagun artean ere. Kalean ere dena egiten zuten erdaraz. Etxean, ostera, dena euskaraz. Nagusitan ere ibili zen euskaltegian.

  • Kontxi Zorrozua Doktrina ere erdaraz

    Kontxi Zorrozua Zabaleta (1926) Gernika-Lumo

    Doktrinan ez zuten ezer ikasi euskaraz, ezta Aita Gurea ere. Gerraostean euskaraz egitea galarazita zegoen.

  • Kontxi Zorrozua "Berba eitten bazuen euskeraz, ointxe errixora"

    Kontxi Zorrozua Zabaleta (1926) Gernika-Lumo

    Bere osaba Juan Carlos diputazioko behargina zen eta fusilatu egon zuten. Bilboko Gran Vian Kontxiren amuma eta osabaren ama euskaraz berbetan zeudela, militar batek hauxe esan zien: "Berba eitten bazuen euskeraz, ointxe errixora botakotsuet bixori". Gerraostean ere, etxean beti euskaraz egiten zuten; kalean eta auzokoekin, ostera, erdaraz. "Agur" ere ezin zitekeen esan.

  • Kontxi Zorrozua Saraspe: euskara eta erdararen arteko muga

    Kontxi Zorrozua Zabaleta (1926) Gernika-Lumo

    Onaindiatarren etxetik, Saraspetik, Lurgorrira arte euskara zen nagusi; handik behera, erdara. Gerraostean, ostera, gauzak asko aldatu ziren. Ezin zutenez euskaraz egin, berbaera torpetu egin zitzaiola dio; beranduago berreskuratu zuen Estatu Batuetara bizitzen joandakoan.

  • Hirune Etxebarria 'Cara al Sol' Pasealekuko dantzaldietan

    Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo

    Gaztetan, Pasealekura joaten ziren dantzan egitera. Cara al Sol abestu behar zenean bandak musika aldatzen zuen eta beraiek Txorraburu aldera joaten ziren.

  • Arantza Agirre Eskolan Espaniako bandera eta "¡Viva Franco!"ka

    Arantza Agirre Uribe (1932) Gernika-Lumo

    Behin, Pasealekuko eskolan Espainiako bandera balkoian jartzea egokitu zitzaionean, eskegi beharrean lurrera jausten utzi zuen. "¡Arriba Franco!" eta "¡Viva España!" esanda abestu behar izaten zuten.

  • Joxe Mari Azpeitia Zineman western asko ikusitakoa

    Joxe Mari Azpeitia Basurto (1928) Getaria

    Askotan joaten ziren zinemara Zarautzera. Oinez joaten ziren hara, westernak ikusten zituzten, eta jendeak bizi egiten zuen pelikula. Gerra ostean, Nodoa jartzen zuten, eta jendeak nola erreakzionatzen zuen azaltzen du.

  • Galdeketara ez joatearren ondorioak

    Roberto Marcano Magunacelaya () Eibar

    Hurrengo egunean beste galdeketa batera joatea eskatu zioten baina ez zen joan eta poliziak mehatxatu egin zuen. Ondorioak ezkondu zenean heldu ziren. Estudios Moró-k Parisera eztei-bidaia ordaintzen zion, baina poliziak ez zion utzi Espainiatik irteten. Poliziak Portugalera joatea proposatu zion baina berak diktadura batetik beste batera ez zuen joan nahi eta azkenean Mallorcara joan ziren. Familia eduki zutenean ere Mallorcara joaten jarraitu zuten.

  • Lagun batek jasandako errepresioa

    Roberto Marcano Magunacelaya () Eibar

    Hala ere, Robertok ez zuen errepresiorik jasan. Lagun batzuk ordea, bai. Adibidez, Agustin Gomez donostiarrak. Epaiketa batetik ihes egitea lortu zuen eta Pragan agertu zen.

  • El tío Juan exiliado en México

    Juan De los Toyos Garay (1923) Eibar

    Su tio Juan, exiliado en México, siempre decía que él "había entrado en México, pero que México no había entrado en él". Murió allí.

  • Andoni Etxarri Euskal Etxeko ekintza politikoak

    Andoni Etxarri (1943) Hendaia

    Parisko Euskal Etxean ezagutu zituzten ETA eta EGI-ko lehen errefuxiatuak, PNV-ko ordezkariak, exilioko eusko jaurlaritza... 1962an Kristian Etxaluz atxilotu zuten eta Paristik lagundu egin zioten; garai hartan testuingurua desberdina zen eta errazagoa zen Frankismoaren aurka egitea. Mugimendu politiko handia zuten garai hartan.

  • Andoni Etxarri Paristik Euskal Herrira itzultzeko erabakia

    Andoni Etxarri (1943) Hendaia

    Infiltrazioak izan zituzten bai Euskal Etxean, bai larunbatetako aretoan. Hiru lagunen artean erabaki zuten Euskal Herrira bueltatzea. Andoni harakina zen, baina ez zuen nahi bere negozioa sortu; merkataritza-agente sartu zen.

  • Andoni Etxarri Jendeari muga pasatzen laguntzeagatik errieta eta aholkuak

    Andoni Etxarri (1943) Hendaia

    Garai batean, Andoni Hegoaldetik errefuxiatuak pasatzen ibili zen. Aita konturatu zenean, errieta handia egin zion, baina aldi berean aholkuak eman zizkion hori nola egin behar zen esanez.

  • Andoni Etxarri Espainia Europar Batasunean sartzeak ekarritako aldaketak

    Andoni Etxarri (1943) Hendaia

    70eko hamarkadatik aurrera pixkanaka gutxitzen joan da kontrabandoa. 1992tik, Espainia Europar Batasunean sartu zenetik, jende askoz gehiago etortzen da Hegoaldetik Hendaiara.

  • Tere Bakedano Urte gogorrak eta giro nahasia

    Tere Bakedano Altamira (1925) Hernani

    Giro nahasia zegoen garai hartan, eta urte gogorrak izan ziren: manifestazioak, atxiloketak... Bizilagun baten kontuak; Iparraldera joan zen, eta bisitan joaten ziren. Burgosko prozesua. Guardia Zibilarekin ere arazoak.

  • Esteban elorza Franco etorri zenean, ate nagusitik ziegara

    Esteban Elorza Aranburu (1928) Hernani

    Soldadu zegoela, behin Franco etorri zen eta ate nagusian egotea tokatu zitzaion; azkenean, ordea, ziegan egon behar izan zuen Franco joan bitartean.