Politika eta Franco
-
Eskaut talde euskalduna
Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo
Hogei bikote euskaldun eta beraien seme-alabak batu ziren Madrilgo Euskal etxean. Bere alabak bertan eskaut taldea sortu zuen. Senarra gaixotzerakoan bueltatu ziren Gernikara.
-
Alabak Euskal Etxeko lehen irakasleak
Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo
Bere alabak izan ziren euskarazko lehen irakasleak Madrilgo Euskal Etxean. Hasieran ikasle gutxi zituzten. Eskaut taldean ere dena egiten zuten euskaraz.
-
Jendea ez zen fio; diru-iturri barik
Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo
Euskal Etxea sortzea Madrilen ez zen erraza izan, hasiera guztiak bezala. Jende askok zalantzan izaten zituen eta ez ziren fio. Bere senarra Madrilgo Euskal Etxeko lehen presidentea izan zen eta lan eta buruko min handiak izan zituen beste askorekin batera. Hasieran ez zuten inongo diru-laguntzarik eta beraien poltsikotik jarri behar izan zuten.
-
'Kili-Kili' aldizkaria Madrilen saltzen
Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo
Bere alabek hasieran ez zituzten euskara-eskolak kobratzen. Kontxik Kili-Kili aldizkaria saltzen zuen Madrilen eta euskara-eskoletarako ere erabiltzen zuten. Katekesia ere euskaraz ematen zuten.
-
Kalean erdaraz, etxean euskaraz
Rosarito Gabiola Arbulu (1931) Gernika-Lumo
Eskolan dena egiten zuten erdaraz baita lagun artean ere. Kalean ere dena egiten zuten erdaraz. Etxean, ostera, dena euskaraz. Nagusitan ere ibili zen euskaltegian.
-
Doktrina ere erdaraz
Kontxi Zorrozua Zabaleta (1926) Gernika-Lumo
Doktrinan ez zuten ezer ikasi euskaraz, ezta Aita Gurea ere. Gerraostean euskaraz egitea galarazita zegoen.
-
"Berba eitten bazuen euskeraz, ointxe errixora"
Kontxi Zorrozua Zabaleta (1926) Gernika-Lumo
Bere osaba Juan Carlos diputazioko behargina zen eta fusilatu egon zuten. Bilboko Gran Vian Kontxiren amuma eta osabaren ama euskaraz berbetan zeudela, militar batek hauxe esan zien: "Berba eitten bazuen euskeraz, ointxe errixora botakotsuet bixori". Gerraostean ere, etxean beti euskaraz egiten zuten; kalean eta auzokoekin, ostera, erdaraz. "Agur" ere ezin zitekeen esan.
-
Saraspe: euskara eta erdararen arteko muga
Kontxi Zorrozua Zabaleta (1926) Gernika-Lumo
Onaindiatarren etxetik, Saraspetik, Lurgorrira arte euskara zen nagusi; handik behera, erdara. Gerraostean, ostera, gauzak asko aldatu ziren. Ezin zutenez euskaraz egin, berbaera torpetu egin zitzaiola dio; beranduago berreskuratu zuen Estatu Batuetara bizitzen joandakoan.
-
'Cara al Sol' Pasealekuko dantzaldietan
Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo
Gaztetan, Pasealekura joaten ziren dantzan egitera. Cara al Sol abestu behar zenean bandak musika aldatzen zuen eta beraiek Txorraburu aldera joaten ziren.
-
Eskolan Espaniako bandera eta "¡Viva Franco!"ka
Arantza Agirre Uribe (1932) Gernika-Lumo
Behin, Pasealekuko eskolan Espainiako bandera balkoian jartzea egokitu zitzaionean, eskegi beharrean lurrera jausten utzi zuen. "¡Arriba Franco!" eta "¡Viva España!" esanda abestu behar izaten zuten.
-
Zineman western asko ikusitakoa
Joxe Mari Azpeitia Basurto (1928) Getaria
Askotan joaten ziren zinemara Zarautzera. Oinez joaten ziren hara, westernak ikusten zituzten, eta jendeak bizi egiten zuen pelikula. Gerra ostean, Nodoa jartzen zuten, eta jendeak nola erreakzionatzen zuen azaltzen du.
-
Galdeketara ez joatearren ondorioak
Roberto Marcano Magunacelaya () Eibar
Hurrengo egunean beste galdeketa batera joatea eskatu zioten baina ez zen joan eta poliziak mehatxatu egin zuen. Ondorioak ezkondu zenean heldu ziren. Estudios Moró-k Parisera eztei-bidaia ordaintzen zion, baina poliziak ez zion utzi Espainiatik irteten. Poliziak Portugalera joatea proposatu zion baina berak diktadura batetik beste batera ez zuen joan nahi eta azkenean Mallorcara joan ziren. Familia eduki zutenean ere Mallorcara joaten jarraitu zuten.
-
Lagun batek jasandako errepresioa
Roberto Marcano Magunacelaya () Eibar
Hala ere, Robertok ez zuen errepresiorik jasan. Lagun batzuk ordea, bai. Adibidez, Agustin Gomez donostiarrak. Epaiketa batetik ihes egitea lortu zuen eta Pragan agertu zen.
-
El tío Juan exiliado en México
Juan De los Toyos Garay (1923) Eibar
Su tio Juan, exiliado en México, siempre decía que él "había entrado en México, pero que México no había entrado en él". Murió allí.
-
Euskal Etxeko ekintza politikoak
Andoni Etxarri (1943) Hendaia
Parisko Euskal Etxean ezagutu zituzten ETA eta EGI-ko lehen errefuxiatuak, PNV-ko ordezkariak, exilioko eusko jaurlaritza... 1962an Kristian Etxaluz atxilotu zuten eta Paristik lagundu egin zioten; garai hartan testuingurua desberdina zen eta errazagoa zen Frankismoaren aurka egitea. Mugimendu politiko handia zuten garai hartan.
-
Paristik Euskal Herrira itzultzeko erabakia
Andoni Etxarri (1943) Hendaia
Infiltrazioak izan zituzten bai Euskal Etxean, bai larunbatetako aretoan. Hiru lagunen artean erabaki zuten Euskal Herrira bueltatzea. Andoni harakina zen, baina ez zuen nahi bere negozioa sortu; merkataritza-agente sartu zen.
-
Jendeari muga pasatzen laguntzeagatik errieta eta aholkuak
Andoni Etxarri (1943) Hendaia
Garai batean, Andoni Hegoaldetik errefuxiatuak pasatzen ibili zen. Aita konturatu zenean, errieta handia egin zion, baina aldi berean aholkuak eman zizkion hori nola egin behar zen esanez.
-
Espainia Europar Batasunean sartzeak ekarritako aldaketak
Andoni Etxarri (1943) Hendaia
70eko hamarkadatik aurrera pixkanaka gutxitzen joan da kontrabandoa. 1992tik, Espainia Europar Batasunean sartu zenetik, jende askoz gehiago etortzen da Hegoaldetik Hendaiara.
-
Urte gogorrak eta giro nahasia
Tere Bakedano Altamira (1925) Hernani
Giro nahasia zegoen garai hartan, eta urte gogorrak izan ziren: manifestazioak, atxiloketak... Bizilagun baten kontuak; Iparraldera joan zen, eta bisitan joaten ziren. Burgosko prozesua. Guardia Zibilarekin ere arazoak.
-
Franco etorri zenean, ate nagusitik ziegara
Esteban Elorza Aranburu (1928) Hernani
Soldadu zegoela, behin Franco etorri zen eta ate nagusian egotea tokatu zitzaion; azkenean, ordea, ziegan egon behar izan zuen Franco joan bitartean.