Politika eta Franco

  • mariani estanga Euskaraz egiteagatik, ilea moztu eta errizino-olioa hartu behar

    Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

    Euskaraz hitz egiteagatik eta soldaduengana joategatik zer zigor jartzen ziren aipatzen du: ilea moztu eta errizino-olioa ematen zien, beherakoa eragiteko. Gero, herrian zehar ibiltzera behartzen zuten jendea, lotsa pasako.

  • mariani estanga 'Círculo Carlista' eta batzokia

    Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

    Gerra aurretik, Tolosan baziren Círculo Carlista eta batzokia. Gero, falangearen esku geratu eta Círculo Carlista y Tradicional y de las JONS izena hartu zuen batak, eta arte eta lanbide eskola jarri zuten bestean.

  • Gregorio Etxeberria 'Cara al Sol' abesteko gogoa

    Gregorio Etxeberria Esteberena (1924) Pasaia

    Gerra ostean, Cara al Sol abesten aritzen ziren gazteak kalean. Behin bera ere abesten atera zen, baina ama konturatu zenean, errieta galanta bota zion.

  • Joxe Sagarzazu Boxeoan txapeldun, eta ideiak garbi

    Joxe Sagarzazu Etxebeste (1933) Pasaia

    Gaztetan, boxeoan ibili zen; nola hasi zen aipatzen du. Donostiako gimnasio batean aritu zen entrenatzen. Espainiako txapeldun izan zen. Orduan kanporatu zituen boxeolarien izenak gogoan ditu. Frente de Juventudesekoa ez izateagatik, ordea, berari ez zioten Espainiako selekziorako deitu; bere aurkariei, bai.

  • Bitoria Aboitiz Itsasontziei euskal izena kendu espainiarra jartzeko

    Bitoria Aboitiz Atxabal (1931) Lekeitio

    Gerra garaian bapore asko zeuden herrian. Beraien aitak ere beste asko bezala, alde egin zuen. 'Aberri Eguna' zuen izena beraien aitaren ontziak eta 'Navarra' jarrarazi zioten. 'Euzkadi' izenekoari, ostera, 'España'.

  • Bitoria Aboitiz Aita bakarrik joan zen ebakuatuta

    Bitoria Aboitiz Atxabal (1931) Lekeitio

    Gerra garaian, beste askok egiten zuten legez, bere aitak ere baporea hartu ere alde egin zuen. Ontziak 'Aberri Eguna' izena zuen eta horrek sortutako ikarak eraginda, bakarrik joan zen.

  • Jose Eiguren Francoren eragina; salatariak

    Jose Eiguren Mendiguren (1927) Lekeitio

    Francoren asmoa euskara zapaltzea zen. Bizkaiko ezkerraldera eta Barakaldo aldera milaka espainiar heldu ziren eta irakasleak ere handik zetozen. Lekeition bi gizon fusilatu zituzten. Herrian bertan ere bazeuden salatariak.

  • inaki-goni Gerraosteko giro politikoa eta Koldo Mitxelenarekin harremana

    Iñaki Goñi Galarraga (1929) Errenteria

    Gerraostean sinbolo asko debekatuta zeuden, baina Iñakiren aitak ez zuen alde batera utzi politika; Koldo Mitxelena umetatik ezagutu zuen eta harreman estua zuten. Iñakik ere ezagutu zuen Koldo Mitxelena.

  • Zamora ahizpak Zilarrezko txanponak ezkutatzen

    Bittori Zamora Arrillaga (1930) Donostia

    Zilarrezko txanponak kentzen zituen Poliziak. Igandean ateratako diruak. Ezkutalekua Markoxen mendian, baratzean. Bilatu ezinik gero. Gazte batek aurkitu zituen eta dirua berak gastatu zuen, neskatan.

  • P Larrea Ondarretako kartzela II

    Patxi Larrea Olasagasti (1920) Donostia

    Txikiak zirenean eta gero kartzelako funtzionamendua diferentea zen. Gogoan ditu komunistak Abanti Popolo kantatzen. Cara al Sol, gero. Bandera juratu zuenean, txistua bota zion; ez ziren konturatu.

  • martina olasagasti "Habla en cristiano"

    Martina Olasagasti Martikorena (1913) Donostia

    Bretxan berdura saltzen ari zela, Caceresko emakume batek gaztelaniaz egiteko esan zion. Guardiak han zeuden. Umeak zirenean dena euskaraz egiten zuten, baina gero ez zuten uzten.

  • Karmele Sistiaga Hondartzara gutxi; bainujantziak; isunak

    Karmele Sistiaga Artola (1927) Donostia

    Oso gutxi joaten ziren hondartzara, amarekin. Goizean bainatu eta etxera. Idiekin tiratutako aldagelarik ez zuen ezagutu. Bainujantziak nolakoak ziren. Albornoza erabili beharra. Isunak. Bainulariekin ez da gogoratzen. Udatiarrak.

  • Karmele Sistiaga "Servicio social" zer zen

    Karmele Sistiaga Artola (1927) Donostia

    "Servicio social" egin behar zuten 35 urtetik beherakoek. Anaia bestaldean zegoen, eta ezin zuten bisitan joan. Futbolaren aitzakian joan ziren behin. "Servicio social" egina izatea zertarako eskatzen zuten. Ez zen derrigorrezkoa, eta ez zuten egin, beraien ideien kontra zihoalako.

  • Karmele Sistiaga Gerra osteko lan klandestinoak

    Karmele Sistiaga Artola (1927) Donostia

    Gerra ostean nazionalista batzuek isilpean jarraitu zuten lanean. Klandestinitatea. Meliton Manzanas askotan joan zen beraien etxea miatzera. Mendirako zaletasunik ez du izan.

  • Pepi eta Felix Maristetan eskolan I: euskara baztertuta

    Felix Durandegi Lazkano (1937) Donostia

    Antiguan ibili zen eskolan, maristen ikastetxean. Oinez joaten ziren toki guztietara. Kuartela zegoen ikastetxe ondoan. Cara al Sol kantatzen zuten, eta ondoren arrosarioa. Dena erdaraz egiten zuten. Igeldoko bati doktrina euskaraz hartzen zion fraide batek, isilka. Ez zuten jakiten ondokoak euskaraz zekien.

  • Pepi eta Felix Mitxelin lantegian II: ekonomatoa

    Felix Durandegi Lazkano (1937) Donostia

    Mitxelin lantegiko harategian lanean. Ekonomatoa eta kooperatiba. Francoren gobernuak jarritako legea. 1967an aldatu zuten legea.

  • Pedro Illarreta Franco Aieteko jauregian

    Pedro Mari Illarreta Peñagarikano (1937) Donostia

    Franco Aieteko jauregian egoten zen abuztuan. Batzuetan irailean ere bai. Baporea badian izaten zuen.

  • 1605 Nerecan inprenta

    Karmen Iraola Idiakez (1922) Donostia

    Txofreko zezen-plaza egin gabe zegoen artean. Oblaten komentua zegoen han; neska gaiztoak sartzen ei zituzten. Ospitalea ere bazegoen. Nerecan enpresa handia zen, goizeko bostetan joaten ziren, emakume eta gizonak. Tebeoak josi makinetan, paketeak egin... Doblatu makinek egiten zuten. Makina handiak ziren. Flechas y Pelayos aldizkaria. Egutegiak nolakoak ziren, takoak. Marrazkilari alemaniarrak zeuden goian.

  • 1612 Aita Baionara ihesi

    Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

    Madrildik bueltan, lehengo lanera bueltatu zen aita, Aurrezki Kutxara. Arazoak izan zituen berriz: antzezlanak prestatzen zituen, euskaraz, eta berehala atxilotu zuten. Mugaz bestaldera egin zuen ihes, Baionara. Han egon zen hil arte. Gaixotu egin zen. 18 urte zituenean ikusi zuen azken aldiz, mendiz joanda; Poliziaren beldurrez, korrika.

  • 1612 Aitaren elizkizuna

    Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

    Aitaren lagun falanjista batek, irrati esataria bera, irratian esan zuen elizkizuna noiz izango zen. Poliziak debekatu egin zieten egitea, eta ordua aldatu zuten. Irratitik esan zuen ordu aldaketa, eta jende mordoa joan zen elizkizunera. Poliziak lurperatu zuen, familia ondoan izan gabe.