Politika eta Franco

  • Angeles, Joseba eta Rosario 'Cara al Sol' kantatu behar

    Angeles Lasa Garmendia (1923) Rosario Lasa Garmendia (1938) Ordizia

    Eskola nazionalean, sartu orduko 'Cara al Sol' kantatu behar izaten zuten: gero, ateratzerakoan, berriz kantatu behar izaten zuten.

  • Asun guridi Ugalde Greba zenean, euskaldunak kartzelara

    Asun Guridi Ugalde (1937) Urretxu

    Grebak erdaldunek antolatzen zituzten; baina, kartzelara, nazionalistak eramaten zituzten. Gizon batzuek beraien kabuz joaten ziren kuartelera, bai baitzekiten atxilotu egingo zituztela. Beraiek beti izan dute garbi euskaldunak zirela.

  • Bixi Garmendia Zinegotziari pilotarekin emateagatik izandako ondorioak

    Bixi Garmendia San Sebastian (1916) Urnieta

    PNVkoak kartzelara sartzen zituzten. Behin, pilotan zebiltzala, zinegotziren bat pasa zen handik, eta pilotarekin jo zuten (nahita, itxuraz); han zeuden guztiak atxilotu egin zituzten.

  • 1616 Espainiar bandera leku askotan jarri behar

    Benantzia Iraola Arruti (1923) Donostia

    Gerra bukatzerakoan espainiar bandera jarri behar izan zuten hainbat tokitan: goiko ganbaran makila batekin, astoaren otarrean, berokiaren botoian... Igeldon soldadu asko zegoen eta ikara asko pasatu zuten.

  • Patxi Iriondo Francoren garaian, lana bilatzeko zailtasunak

    Patxi Iriondo Galarza (1933) Urnieta

    Aitak gerran galdu zuen bere kamioia, eta berriro moldatu behar izan zuen bizibidea ateratzeko. Lagun bati esker lortu zuen lana, Francoren aldekoak ez zirenek zailtasun gehiago baitzituzten lana topatzeko. Azido sulfurikoa garraiatzen hasi zen kamioi batean, eta behin kamioiak su hartu zuen. Hala ere, aitak ez zuen lana galdu.

  • 1542 Euskaraz egiten zuenarentzako kanika

    Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

    Gerra ostean amaren jaioterrira, Zegamara, joan zen eta bertako eskolan ibili zen. Maisua euskalduna izan arren, ezin zuten euskaraz egin. Kanika bat erabiltzen zuten euskaraz egiten zuena markatzeko. Egunaren bukaeran hatz puntetan erregela batekin jotzen zituzten euskaraz berba egin zutenak. Patxik bazekien gaztelaniaz Bilbon ikasi baitzuen, baina Zegamako gehienek ez zekiten.

  • Juan Joxe Azkue Franco Aieten

    Juan Joxe Azkue Iarza (1938) Seberiana Azkue Iarza (1932) Donostia

    Gerrak sufrimendu asko dakarrela uste dute. Gogoan dute nola Franco Aietera joaten zen udan, eta auzoa guardia zibilez bete ohi zela.

  • Terese Lertxundi Erreketeak etxez etxe abertzaleen bila eta ondasunak errekisatzen

    Terese Lertxundi Kaltzakorta (1930) Ondarroa

    Behin bere aita kartzelara eramatekotan etorri ziren beraien etxera. Aita ohe azpian ezkutatu zen. Ohikoa zen etxeak erregistratzea eta bertako ondasunak errekisatzea. Emakumezko erreketeak aritzen ziren lan horretan. Abertzale asko kartzelaratu zituzten; horietako asko eta asko emakumezkoak, ama zirenak. Bilboko Larrinagako kartzelara joaten ziren.

  • Terese Lertxundi Eskolan "Cara al Sol" baino ez zuen ikasi

    Terese Lertxundi Kaltzakorta (1930) Ondarroa

    Eskola nazionaletan "Cara al Sol" abesten zuten. Doña Anita zen maistra ondarroar bakarra, baina hura ez zen bere maistra. Ez zuen eskola askorik ikasi.

  • Gregori Ajuriagojeaskoa Franco ez zen palioaren azpian eramateko gizona

    Gregori Ajuriagojeaskoa Loroño (1913) Muxika

    Primo de Rivera ostean etorri zen Franco. Zornotzako (Amorebieta-Etxano) jaietan egon ziren Francok agintea hartu zuela enteratu zirenean eta gerra etor zitekeela pentsatu zutenean. Antzina, Gorpuzti egunez-eta, gure Jauna palioaren azpian eramaten zen; Franco ere palioaren azpian joaten zen. Bere ustez Franco ez zen palioaren azpian eramateko gizona.

  • Xabier Garikano Solabarrieta "Poliki-poliki" inauteriak martxa hartzen

    Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

    Gerra ondorenean, "poliki-poliki" hasi zen inauterien jaia ospatzen. Aurrena, txaranga bat; gero, danborrada... Udalak ez zeukan dirurik, eta, orduan, zozketak antolatu ziren dirua lortzeko. Herriko koadrilen batzorde bat osatu zen.

  • Xabier Garikano Solabarrieta 'Frente de Juventudes'era ez zen joaten

    Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

    Frente de Juventudes eta Sección Femeninari buruz hitz egiten du. 14-15 urterekin, lanetik irten eta talde horiek ematen zituzten eskoletara joan behar izaten zen. Eskola horiek "mugimendu eta altxamenduari buruz"-koak izaten ziren. Xabierren nagusiak erabaki zuen hura ez bidaltzea, eta isuna ordaintzen zuen.

  • mariani estanga Euskal izenak frankismo garaian

    Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

    Errepublika garaian jarritako izen euskaldunei buruz hitz egiten du. Frankismo garaian, ezin ziren aipatu ere egin.

  • mariani estanga 'Cara al Sol' eta "ereserki nazionala"

    Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

    Gerra garaia du hizpide. Eskolan, mojetan, Cara al Sol eta "ereserki nazionala" abestu behar izaten zituzten. Behin lehen jaunartzea egin eta gero, ez zuten kantatu.

  • mariani estanga "Soldadu nazionalen" desfileak San Frantzisko pasealekuan

    Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

    Egun seinalatuetan, "soldadu nazionalen" desfileak izaten ziren San Frantzisko pasealekuan. Desfileetatik ihes egiteko, Betelura joan ohi zen bizikletaz. 12 urte bitartean, igandero joaten zen Betelura aitona-amonak bisitatzera.

  • mariani estanga Euskaraz egiteagatik, ilea moztu eta errizino-olioa hartu behar

    Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

    Euskaraz hitz egiteagatik eta soldaduengana joategatik zer zigor jartzen ziren aipatzen du: ilea moztu eta errizino-olioa ematen zien, beherakoa eragiteko. Gero, herrian zehar ibiltzera behartzen zuten jendea, lotsa pasako.

  • mariani estanga 'Círculo Carlista' eta batzokia

    Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

    Gerra aurretik, Tolosan baziren Círculo Carlista eta batzokia. Gero, falangearen esku geratu eta Círculo Carlista y Tradicional y de las JONS izena hartu zuen batak, eta arte eta lanbide eskola jarri zuten bestean.

  • Gregorio Etxeberria 'Cara al Sol' abesteko gogoa

    Gregorio Etxeberria Esteberena (1924) Pasaia

    Gerra ostean, Cara al Sol abesten aritzen ziren gazteak kalean. Behin bera ere abesten atera zen, baina ama konturatu zenean, errieta galanta bota zion.

  • Joxe Sagarzazu Boxeoan txapeldun, eta ideiak garbi

    Joxe Sagarzazu Etxebeste (1933) Pasaia

    Gaztetan, boxeoan ibili zen; nola hasi zen aipatzen du. Donostiako gimnasio batean aritu zen entrenatzen. Espainiako txapeldun izan zen. Orduan kanporatu zituen boxeolarien izenak gogoan ditu. Frente de Juventudesekoa ez izateagatik, ordea, berari ez zioten Espainiako selekziorako deitu; bere aurkariei, bai.

  • Bitoria Aboitiz Itsasontziei euskal izena kendu espainiarra jartzeko

    Bitoria Aboitiz Atxabal (1931) Lekeitio

    Gerra garaian bapore asko zeuden herrian. Beraien aitak ere beste asko bezala, alde egin zuen. 'Aberri Eguna' zuen izena beraien aitaren ontziak eta 'Navarra' jarrarazi zioten. 'Euzkadi' izenekoari, ostera, 'España'.