Politika eta Franco
-
Errenterian alkateak erregimenekoa behar zuen
Joxe Mari Zapirain Etxeberria (1933) Errenteria
Joxe Mari zinegotzi lanetan aritu denbora tartean, 1974tik 1976ra, alkate aldaketa egokitu zen. Ramon Mujika omen zegoen lehendik eta Julian Yuste jarri omen zuten gero. Udalen batean gai jakin batekin adostasunik izaten ez bazen, probintziako gobernadore zibilak hartzen omen zuen erabakia.
-
Auzo elkarteak elkartu Udalaren osaketan eragiteko
Joxe Mari Zapirain Etxeberria (1933) Errenteria
Errenterian auzo elkarteek bat egiten omen zuten Udalaren osaketan eragiteko. Joxe Marik dio, Udalean beti izan dela interes pertsonalak defendatu izan dituen langilerik, eta horiek euren postuetatik kentzeko ahaleginean biltzen omen ziren auzo elkarteak.
-
Zinegotzi lanean "alderdien" eraginik ez zen nabaritzen
Joxe Mari Zapirain Etxeberria (1933) Errenteria
1974 eta 1976 urteetan zehar eginiko zinegotzi lana ez omen zegoen inongo korronte edo ideologi politikori lotua. Francoren heriotza eta gero kezka eta beldurra izan omen zituen Joxe Marik, arlo politikoan ziurgabetasun handia sumatzen baitzuen. Joxe Marik eta harekin zebilen Udal korporazio osoak karguak utzi eta hurrengo hauteskundeak ospatu bitarte Udalaren kargu egiteko sortu zen behin behineko komisioaren berri ere ematen du. Paula Casadok egin zuen komisio horren buru.
-
Izara bat bandera espainolaren ordez
Joxe Gaztelumendi Aiestaran (1925) Errenteria
Bizi lagun batek utzi zion bandera espainola Joxeren amari balkoian jartzeko, banderaren partez izara bat jarrita baitzeukaten.
-
Argi zentralak
Jose Pagalday Garro (1927) Eskoriatza
Ura eta argia bazuten etxean, baina urarentzat zentral txikiak zeuden. Olazarrek ematen zuen argia, baina tentsio baxukoa. Goribarko errotak auzorako ematen zuen argia. Beste zentralak. Pelton eta Francis turbinak. Iberduero. Iberdrola. 1967 inguruan Garoña zentral nuklearrerako erreaktorea pasatu zen Eskoriatzatik. Berari egokitu zitzaion sarrailak begiratzea. Franco joan zen hurrengo egunean, inauguratzera.
-
Lantegitik JONSen kanpamendura; euskaraz egitearren zigorrak
Pedro Mari Armendariz Zubizarreta (1938) Eskoriatza
Hamalau urterekin lantegian lanean hasi eta berehala JONS talde falangistak Orion zuen kanpamendura bidali zuten. Lantegiak behartuta zeuden langile hasiberriak bidaltzera. TESAko langile bat eta biak joan ziren. Ez zuten dirurik jasotzen, baina dena ordainduta zuten. Euskaraz hitz egiten zuena zigortu egiten zuten.
-
Lantegitik JONSen kanpamendura, astebeterako
Pedro Mari Armendariz Zubizarreta (1938) Eskoriatza
JONS talde falangistaren kanpamenduan Orion egon zenean eguna nola pasatzen zuten. Jaiki orduko "Cara al sol" kantatu behar. Astebete egin zuen. Lantegiak behartuta zeuden langile hasiberriak bidaltzera. Bera Zubizarreta lantegitik joan zenean, TESAko langile bat ere joan zen. Kanpamendua, ohatzeak, jatekoa. Ardorik ez zieten ematen han; ordurako jada hasita zeuden ezkutuan ardoa edaten.
-
Eskolako kantuak
Margarita Maiza Auzmendi (1938) Etxarri Aranatz
Eskolan sartzean Cara al Sol kantatzen zuten.
-
Inauteriak
Bautista Barandalla Beltza (1933) Etxarri Aranatz
Inauteriak ere ospatzen zituzten. Pasadizo bat gogoratzen du, zapatariak (gaita-jotzailea zen gainera) pintura batez biboteak egin omen zizkien, eta, gero, zapaten pintura hori ezin kenduz ibili ziren. Etxeko edozein arropekin mozorrotzen ziren. Orduan inauteriak debekatuta egon zirela gogorarazten du.
-
Frankismo garaian euskara estalita
Blanca Urgell Lazaro (1962) Gasteiz
Moja eskolan ikasi zuen Blancak, dena gaztelaniaz. Hasiera batean, Frankismo garaia zela eta, gaztelaniak euskara erabat estalita zuen, eta ez zekien beste hizkuntza bat existitzen zenik ere. Hamalau urterekin euskara ikasten hasi zen 'Jalgi Hadi' programan, Ikasbidea ikastolaren bitartez.
-
Ikurriña legezkoa ez zen sasoiko kontuak
Pedro Ignacio Elosegi Gonzalez de Gamarra (1960) Gasteiz
Ikurriña 1977an legeztatu zuten, bere urtebetetze-egunean. Mendian ikurriñak ateratzen zituzten. Mairulegorretako dantzaldietan ere bai. Aitarekin joaten ziren, eta ama kezkatuta egoten zen.
-
Urte eta erdi kartzelan
Peli Fernandez de Romarategi Lanas (1922) Gasteiz
Gerraostean, Franco Gasteizera etorri zen kongresu batean parte hartu eta Fray Frantzisko de Vitoriaren omenezko monumentu bat inauguratzera. Egun hartan, Pelik eta beste bost lagunek Senda pasealekua ikurrinaz bete zuten. “Erbesteratuei muga zabaldu”, “Presoak askatu” eta horrelako esaldiekin pegatinak ere ipini zituzten. Poliziak denak atxilotu zituen eta jipoitu egin zituzten, beraiek nahi zutena deklara zezaten. Peli urte eta erdi egon zen kartzelan.
-
Gerraosteko fusilamenduak eta debekuak
Peli Fernandez de Romarategi Lanas (1922) Gasteiz
Gerra garaian, Santa Isabel hilerrian jendea fusilatzen zuten. Irratia ezkutuan entzuten zuten, debekatua baitzegoen.
-
"Baga Biga Higa" sentikaria, Gasteizen
Josu Zabala Ajuriagerra (1954) Gasteiz
Irakasle Ikasketak egiten ari zen sasoian, Teatro Floridara Ez Dok Amairu joan zen, "Baga Biga Higa" emanaldiarekin. Txundituta geratu zen. Politikoki troskismoarekin lerrokatu zen, LKI eta eremu horietan.
-
Arrasateko ikastolatik Burgosera, soldadutza egitera
Josu Zabala Ajuriagerra (1954) Gasteiz
Irakasle ikasketak bukatuta, Arrasateko ikastolan izan zuen lehen lana. Atxilotu egin zuten, eta kartzelaldiaren ostean, soldadu bidali zuten, Burgosera. Han ezkerreko militanteen eskuetan zeuden koartelak. Harrera-luntxa egin zieten, eta "banda"-koa izan zen hasieratik.
-
Soldadutzan, komite antifrankistan
Josu Zabala Ajuriagerra (1954) Gasteiz
Soldadu Komitean egon zen, fitxatutako beste antifrankista guztiekin batera. Franco hil zenean, soldadutza egiten zegoen. Martxoaren 3ko sarraskia gertatu zenean ere bai.
-
Aktibismo politikotik aktibismo musikalera
Josu Zabala Ajuriagerra (1954) Gasteiz
Franco hil zenean, desenkantua iritsi zen, "trantsizio faltsua"... ustezko demokrazia horretan, ezkerrak indarra galdu zuela dio. Ekintzarako aukerak mugatu egin ziren, eta aktibismo musikala egitea erabaki zuen.
-
Espainiako ereserkia zineman; zentsurak
Rafa Armendariz Gainza (1926) Gernika-Lumo
Argatxburuko zineman Espainiako ereserkia jarri behar izaten zuen pelikula guztietan; kanpoan "Guardas de asalto"ak egoten ziren zaintzen. Pelikulak zentsurarekin heltzen ziren, beraiek ez zuten ezer erabakitzen. Maila desberdinetako pelikulak egoten ziren.
-
"Galazota dago euskaraz eittie"
Pablo Izagirre Hormaetxea (1927) Gernika-Lumo
Frente de Juventudesen euskaraz berba egitearren atentzioa deitzen zioten. Arkupeetako frontoian euskaraz egitea galarazita zegoela gogoratzen zuen kartela zegoen.
-
Madrilgo Euskal Etxeko hastapenak
Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo
Bere senarra izan zen Madrilgo Euskal Etxeko lehen presidentea. Bertako ikastetxe nagusi batean hasi ziren hasieran euskarazko meza ematen, bertan leku desberdinetako euskaldunak batzen ziren. Orduan izan zuten Euskal Etxea sortzeko ideia. Abade oñatiar batek lagundu zien asko legalizatzeko bidean.