Politika eta Franco

• Francoren argazkiari txikitoa bota

  Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate

  Santa Agedako festetan Francoren argazki bati txikito bat zion mutil batek. Kartzelan sartu zuten mutila. Kartzelatik ihes egin zuen, eta nondik nora ibili zen azaltzen du.

• Erromeriara derrigortuta

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Ilerik ez zioten ebaki, baina beste batzuri bai. Zerora, makinarekin. Herri bat hartzen zuten aldiro, erromeria egiten zuten plazan, eta behartuta zeuden joatera.

• Luzarorako zigorrak

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Urtebete iraun zuten zigorrek. Joan ziren denak ibili ziren garbiketak egiten, txandaka. Baserrian dirurik ez zegoen. Anai bat langile batailoeitan eta bestea kartzelan. Gasteizko plazara joaten hasi zen, etxean laguntzeko. Hiru andre joaten ziren. Bezperan bidaltzen zuten jeneroa, kamioi txiki batean. Udaletxean pasea eskatu behar zen. Sagarrak, intxaurrak, gaztainak. Babarrun gorria plazara ez eramateko esan zion, berari emateko.

• Zineman western asko ikusitakoa

  Joxe Mari Azpeitia Basurto (1928) Getaria

  Askotan joaten ziren zinemara Zarautzera. Oinez joaten ziren hara, westernak ikusten zituzten, eta jendeak bizi egiten zuen pelikula. Gerra ostean, Nodoa jartzen zuten, eta jendeak nola erreakzionatzen zuen azaltzen du.

• Franco agurtzen bandera eta guzti

  Rosario Amundarain Esnaola (1937) Ikaztegieta

  Udaran Espainiako banderak egiten zituzten eta Franco Donostiarako bidean pasatzen zenean errepidera ateratzen ziren. Esandakoa egiten zuten. Francok agur egiten zien auto barrutik.

• Homosexualak kartzelara "por vagos y maleantes"

  Milagros Alzaga Illarramendi (1930) Joxe Torregarai Gorostidi (1937) Usurbil

  Lehen beldurragatik homosexualek ez zuten beren sexualitatea aitortzen. Lasarten bazegoen homosexual bat Franco hona etortzen zen bakoitzean kartzelan sartzen zutena "maleante" izateagatik. Gizon hark umorearekin hartzen zuen kontua.

• ETAtik ETA Sextara

  Mertxe Uranga Uranga (1937) Donostia

  Ez zegoen ados ETAko alderdi batzuekin, eta ETA Sextara pasatu zen gero. Donostiako emakumeen asanbladetan ibili zen, eta abortoaren alde egin zuen lana.

• Aiako Harrian tunela egiten

  Anjel Elizalde Elizalde (1922) Donostia

  Aiako Harrian tunela egiten, soldadutzan. Bidea presoek egin zuten, baina tunela ez. Eskuz.

• Franco etorri zenean, ate nagusitik ziegara

  Esteban Elorza Aranburu (1928) Hernani

  Soldadu zegoela, behin Franco etorri zen eta ate nagusian egotea tokatu zitzaion; azkenean, ordea, ziegan egon behar izan zuen Franco joan bitartean.

• Soldadutzako azken uneak

  Manuel Maiz Labaka (1924) Usurbil

  1947an Franco etorri zen Aietera eta hari guardia egiten aritu zen. Egun txarrak izan ziren haiek, oso baldintza txarretan egon ziren eta. Soldadutzako urteei buruzko balantzea egiten du.

• Lapurreta baten lekuko, 1971. urtean

  Inazio Madinabeitia Irizar (1922) Bergara

  ETAk lapurreta egin zen 1971. urtean banku batean, eta bera hantxe zegoen, Narbaizako dirua eramatera joanda. Deklaratzera joan behar izan zuen gero, Donostiara.

• Franco Bergarara joan zenekoa

  Inazio Madinabeitia Irizar (1922) Bergara

  Franco Bergarara joan zenekoa. San Pedroko parrokiako kristoa ikusten egon zen. 50eko hamarkadan izango zen. Soldadu zegoenean, Francoren aurrean desfilatu zuen birritan.

• Mojen zigorra

  Maria Jesus Ansa Uribe (1931) Andoain

  'Cara al sol' ozenki ez kantatzeagatik zigorra ezarri zioten mojek Maria Jesusi: Espainiako ereserki nazionalaren letra hogeita lau aldiz kopiatzea. Gurasoek hori jakin zutenean, Maria Jesusen bila joan eta etxera eraman zuten, mojei sekulakoak esan eta gero.

• Gregorio 'carbonero'k mojak Valladolidera bidali!

  Maria Jesus Ansa Uribe (1931) Andoain

  Gregorio 'carbonero' esaten zioten ikazkin bati kontatzen zizkioten Maria Jesusek eta haren bi ahizpek mojekin izaten zituzten istiluak. Harekin husten zituzten barrenak.

• Santa Barbara eta Burgosko prozesua

  Migel Amas Egibar (1932) Andoain

  Santa Barbara egunean, jai izaten zuten Sapan eta langile guztiak bazkaltzera joaten ziren. Santa Barbara egun batean, "Burgosko prozesua" izan zen eta denak greban atera ziren. Geroztik, ez da berriro egon Santa Barbara jairik Sapan.

• Hilketaren interpretazioa lehen eta orain

  Migel Amas Egibar (1932) Andoain

  Hasieran, grebak jornala hobetzeko izaten ziren; gerora, arrazoi politikoengatik izaten ziren. Carrero Blanco hil zutenean, xanpainarekin ospatu zuten askok. Gaur egun, jendeak ez du berdin ikusten hilketa.

• Pelayoak eta margaritak

  Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

  Karlisten seme-alabak izaten ziren pelaioak (mutilak) eta margaritak (neskak). Andoaingo Bastero eraikinean biltzen omen ziren. Erramunek gogoan du nola 'Cara al Sol' eta martxa erreala kantatu behar izaten zituzten eskolan, eseri baino lehen.

• Andoaingo ikastolan, itxi zuten arte

  Mikela Ansa Goenaga (1926) Andoain

  Eskolan mojekin hasi zen, eta gero ikastola zabaldu zuten, Doña Juanita Alkainena. Gantxiloa egiten erakusten zuen. Han dena zen euskaraz. Eskolarako bidea. Gerra denboran itxi egin zuten ikastola, eta eskola publikora joan behar izan zuen. Doktrina ere gaztelaniaz han, eta kosta zitzaion; lehen euskarazkoa zuten. Jaunartzea noiz egin zuen. Erdaraz ez zekien. "Cara al Sol" kantatzen zuten.

• Hainbat taldetako kide

  Iñaki Arregi Moraza (1927) Andoain

  JOC (Juventud Obrera Católica) elkarteko kide ere izan zen. Belgikan sortu eta hona etorritako elkartea zen, garai batean Acción Católica deitzen zitzaiona. Gerora beste talde baten ere parte hartu zuen. Han egunkari pixka bat iraultzailea kaleratzen zuten eta bera zen egunkariak banatzearen arduraduna. Umeekin begirale gisa ere ibilia da.

• Gerraostean eskolan "Viva España"

  Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

  Eskolan mojetan ibili zen, ospitalean. Gerraostean La Sallen ibili zen. Dena erdaraz egiten zieten, euskaldunak izan arren. Besoa altxatuta "Viva España" kantatu behar. Francoren koadroa. Erdara umetatik entzun du.