Politika eta Franco

• Franco Bergarara joan zenekoa

  Inazio Madinabeitia Irizar (1922) Bergara

  Franco Bergarara joan zenekoa. San Pedroko parrokiako kristoa ikusten egon zen. 50eko hamarkadan izango zen. Soldadu zegoenean, Francoren aurrean desfilatu zuen birritan.

• Mojen zigorra

  Maria Jesus Ansa Uribe (1931) Andoain

  'Cara al sol' ozenki ez kantatzeagatik zigorra ezarri zioten mojek Maria Jesusi: Espainiako ereserki nazionalaren letra hogeita lau aldiz kopiatzea. Gurasoek hori jakin zutenean, Maria Jesusen bila joan eta etxera eraman zuten, mojei sekulakoak esan eta gero.

• Gregorio 'carbonero'k mojak Valladolidera bidali!

  Maria Jesus Ansa Uribe (1931) Andoain

  Gregorio 'carbonero' esaten zioten ikazkin bati kontatzen zizkioten Maria Jesusek eta haren bi ahizpek mojekin izaten zituzten istiluak. Harekin husten zituzten barrenak.

• Santa Barbara eta Burgosko prozesua

  Migel Amas Egibar (1932) Andoain

  Santa Barbara egunean, jai izaten zuten Sapan eta langile guztiak bazkaltzera joaten ziren. Santa Barbara egun batean, "Burgosko prozesua" izan zen eta denak greban atera ziren. Geroztik, ez da berriro egon Santa Barbara jairik Sapan.

• Hilketaren interpretazioa lehen eta orain

  Migel Amas Egibar (1932) Andoain

  Hasieran, grebak jornala hobetzeko izaten ziren; gerora, arrazoi politikoengatik izaten ziren. Carrero Blanco hil zutenean, xanpainarekin ospatu zuten askok. Gaur egun, jendeak ez du berdin ikusten hilketa.

• Pelayoak eta margaritak

  Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

  Karlisten seme-alabak izaten ziren pelaioak (mutilak) eta margaritak (neskak). Andoaingo Bastero eraikinean biltzen omen ziren. Erramunek gogoan du nola 'Cara al Sol' eta martxa erreala kantatu behar izaten zituzten eskolan, eseri baino lehen.

• Andoaingo ikastolan, itxi zuten arte

  Mikela Ansa Goenaga (1926) Andoain

  Eskolan mojekin hasi zen, eta gero ikastola zabaldu zuten, Doña Juanita Alkainena. Gantxiloa egiten erakusten zuen. Han dena zen euskaraz. Eskolarako bidea. Gerra denboran itxi egin zuten ikastola, eta eskola publikora joan behar izan zuen. Doktrina ere gaztelaniaz han, eta kosta zitzaion; lehen euskarazkoa zuten. Jaunartzea noiz egin zuen. Erdaraz ez zekien. "Cara al Sol" kantatzen zuten.

• Hainbat taldetako kide

  Iñaki Arregi Moraza (1927) Andoain

  JOC (Juventud Obrera Católica) elkarteko kide ere izan zen. Belgikan sortu eta hona etorritako elkartea zen, garai batean Acción Católica deitzen zitzaiona. Gerora beste talde baten ere parte hartu zuen. Han egunkari pixka bat iraultzailea kaleratzen zuten eta bera zen egunkariak banatzearen arduraduna. Umeekin begirale gisa ere ibilia da.

• Gerraostean eskolan "Viva España"

  Bitoriano Ansa Goenaga (1930) Andoain

  Eskolan mojetan ibili zen, ospitalean. Gerraostean La Sallen ibili zen. Dena erdaraz egiten zieten, euskaldunak izan arren. Besoa altxatuta "Viva España" kantatu behar. Francoren koadroa. Erdara umetatik entzun du.

• Francok euskaraz egitea debekatu zuenekoa

  Kontxita Garate Gurrutxaga (1923) Mendaro

  Gerra aurrean denak ziren euskaldunak. Anai-arrebekin hika hitz egiten zuen, gurasoei zu eta mediku eta apaizei berori. Francok debekatu zuen euskaraz egitea.

• Seminariotik kanpora, gutuna idazteagatik

  Maite Ormazabal Izagirre (1937) Zumarraga

  Anaia seminariotik bota zuten "grisen" jokabidearen aurkako eskutitz bat idazteagatik, bertan 13 urte pasa eta gero.

• Kaskarreko ederrak eta "¡Viva España!"k eskolan

  Jose Inazio Aranberri Aldanondo (1939) Zumarraga

  Sei urterekin hasi zen eskolan. Zazpirekin komunio txikia. Kaskarreko ederrak hartzen zituzten eskolan. Cara al Sol kantatzen zuten sartu aurretik, bandera jasota. "¡Viva España!" hots egiten zuen fraide batek.

• "Hablar en cristiano"

  Jose Inazio Aranberri Aldanondo (1939) Zumarraga

  Euskaraz egiteagatik ez du zigorrik jaso baina asko insistitzen zieten erdaraz egiteko: "Hablar en cristiano!". Baserritarrak eta kaletarrak sarri ibiltzen ziren demandan, harrika eta.

• Aita Usurbildik 500 km-ra desterratu zuten

  Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil

  1939an, aita osabarekin batera hasi zen etxea berriro eraikitzeko planoak eta egin beharrekoak egiten. Hartan zebilela, desterratu egin zuten: Usurbildik 500 km-ra bizi behar zuen. Madrila joan zen bizitzera eta familia amarekin gelditu zen Zubietan; han ikasi zuten baserriko lanak egiten.

• Txiki Erdiko tren-estazioa

  Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil

  Aitarekin Lekunberrin elkartzeko, trena hartzen zuten. Trenaren ibilbidea aipatzen du. Txiki Erdin tren-estazioa zegoen.

• 'Cara al Sol' kantatu behar

  Angeles Lasa Garmendia (1923) Rosario Lasa Garmendia (1938) Ordizia

  Eskola nazionalean, sartu orduko 'Cara al Sol' kantatu behar izaten zuten: gero, ateratzerakoan, berriz kantatu behar izaten zuten.

• Greba zenean, euskaldunak kartzelara

  Asun Guridi Ugalde (1937) Urretxu

  Grebak erdaldunek antolatzen zituzten; baina, kartzelara, nazionalistak eramaten zituzten. Gizon batzuek beraien kabuz joaten ziren kuartelera, bai baitzekiten atxilotu egingo zituztela. Beraiek beti izan dute garbi euskaldunak zirela.

• Zinegotziari pilotarekin emateagatik izandako ondorioak

  Bixi Garmendia San Sebastian (1916) Urnieta

  PNVkoak kartzelara sartzen zituzten. Behin, pilotan zebiltzala, zinegotziren bat pasa zen handik, eta pilotarekin jo zuten (nahita, itxuraz); han zeuden guztiak atxilotu egin zituzten.

• Espainiar bandera leku askotan jarri behar

  Benantzia Iraola Arruti (1923) Donostia

  Gerra bukatzerakoan espainiar bandera jarri behar izan zuten hainbat tokitan: goiko ganbaran makila batekin, astoaren otarrean, berokiaren botoian... Igeldon soldadu asko zegoen eta ikara asko pasatu zuten.

• Francoren garaian, lana bilatzeko zailtasunak

  Patxi Iriondo Galarza (1933) Urnieta

  Aitak gerran galdu zuen bere kamioia, eta berriro moldatu behar izan zuen bizibidea ateratzeko. Lagun bati esker lortu zuen lana, Francoren aldekoak ez zirenek zailtasun gehiago baitzituzten lana topatzeko. Azido sulfurikoa garraiatzen hasi zen kamioi batean, eta behin kamioiak su hartu zuen. Hala ere, aitak ez zuen lana galdu.