Politika eta Franco

• Izaskungo ermitan, tertzioen banderak falta...

  Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

  Izaskungo ermitan, gerra irabazi zuten tertzioen banderak egoten ziren zintzilik. Egun batean, bandera horiek kendu egin zituzten. Tolosako 40 lagun inguruk abisua jaso zuten guardia zibiletara joateko; Xabier tartean zen. Galdeketari buruz hitz egiten du.

• Txapel gorria eta euskal izenen debekua

  Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

  1936tik 1942ra bitartean, txapel gorria jantzita ibili behar izaten zuten umeek. Futbol partida ikusten ari zireneko pasadizo bat kontatzen du: haizeak txapela eraman zion. Euskal izenak debekatu zirela kontatzen du.

• Aitak ezkutatutako iheslariak

  Salustiana Irazusta Iraola (1939) Hernani

  Aitak poliziarengandik ihesi joandako hiru lagun ezkutatu zituen. Haiei zauriak sendatzera joaten zen aita eta amak otorduak prestatzen zizkien, aitak eramateko. Axala izeneko bat zen tarteko.

• Isilkako lanak

  Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

  Isilkako lanean ibili zeneko kontuak. Erresistentzian ibili zen. Donostiako irratian mezuak zabaltzen zituzten, propaganda egiten zuten... EGIkoa zen. Atxilotu egin zuten. Burua nor zen ez zuten normalean jakiten. Frantziako Tourrean propaganda egin zuten: ikurrinak jarri, paperak zabaldu...

• Tabernan, Francoren argazkia eta partea

  Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

  Tabernan Francoren argazkia jarri behar izaten zuten. La Ser irratian ematen zuten partea, eta zutik jarri behar zen. Derrigortu zuten tabernetan irratia izatea. Anaiak 600 pezetan erosi zuen irratia.

• Irratia: isilpeko irrati-kateak

  Jexuxmari Errekondo Aizpurua (1929) Usurbil

  Irratia beti izan zuten etxean. Nolakoa zen. Pirenaica eta BBC entzuten zituzten, isilpekoak. Dolores Ibarruri. Onaindiak ere hitz egiten zuen, Doctor Olazu ezizenarekin. Ingelesa.

• Garai bateko irratiak; 'Pirenaica'

  Felix Durandegi Lazkano (1937) Donostia

  Lehengo irratiak nolakoak ziren. Sintonizatzea zaila zen. Pirenaica hartu nahian ibiltzen ziren. Irrati kateak. Parteak.

• Franco, Mutrikun

  Jesus Furundarena Goenaga (1924) Mutriku

  Franco Mutrikun egon zeneko oroitzapenak. Prozesioa parrokiara. Arraunekin pasilloa egin zioten.

• Libre gerraostean

  Claudio Usobiaga Albizu (1916) Mutriku

  Gerra ondoreneko oroitzapenak. Claudiok denbora egin zuen preso. Libre geratu ostean, Mutrikura joan zen lehenengo aldiari buruz hitz egiten du.

• Ikurrina aurrenekoz ikusi

  Martzelina Kalzakorta Zenarruzabeitia (1931) Mutriku

  Ikurrinaren koloreekin jantzita zihoan herriko emakume bat etxera bidali zuteneko pasadizoa kontatzen du. 14 urte inguru zituela, lehenengoz ikusi zuen ikurrina parrokiako kanpandorrean. Pazko Egun bat zen. Gerora jakin zen ikurrin hura nork jarri zuen.

• Euskal izenak galarazi

  Garbiñe Andonegi Belaustegi (1934) Mutriku

  Diktadura garaian, euskaraz hitz egitea eta pertsonei, tabernei eta itsasontziei euskal izena edukitzea galarazi zen. 'Masillas' ontziaren izena 'Euskalerria' zen.

• Aita deportatu egin zuten

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Erbesteratuta zeuden espainolekin harremanak bazituzten. Aita deportatu egin zuten. Amak asko sufritu zuen. Mattin txikia zenez ez zen ezertaz enteratu.

• Bueltan, isilpeko biltzarrak Madrilen eta Donostian

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Bueltan, Kimika ikasi zuen Madrilen; jesuiten ikastetxean egin zuen batxilerra, aurretik. Frantzian hezkuntza hobeto zegoen. Madrilen euskaldunek biltzar abertzaleak izaten zituzten; Donostian ere bai, Txillardegirekin-eta. Orixeren 'Euskaldunak' argitaratu zuen aitak, eta irakurri egiten zuten. Aktibismoa: ikurrina jartzea, propaganda. Euskara debekatua.

• Francoren garaiko gorabeherak

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Joseba Elosegik Artzain Onaren gainean ikurrina jarri zuen. Garai bateko manifestazioak; grisak. Gaur egungo egoerari buruzko iritzia.

• Franco Arantzazun, eta haren emaztea Goiko Bentan

  Maritxu Maiztegi Arregi (1929) Oñati

  Franco Arantzazun egon zenekoa. Paliopean sartu zuten elizara. 1940 urte inguruan izan zen. Beste egun batean Francoren emaztea egon zen Goiko Bentan bazkaltzen.

• Francori agur eta ohore

  Mari Karmen Olazagirre Amilibia (1931) Hernani

  Gerrak iraun bitartean ez ziren eskolara joan Mari Karmen eta haren anaia. Gerraostean hasi ziren eskolan, eta Mari Karmen gogoratzen da Franco Donostiako Aieteko jauregira etortzen zenean nola behartzen zituzten haren aldeko oihuak egin eta hura agurtzera.

• Gidabaimena ateratzeko, falangetik pasa behar

  Amaia Etxarri Erize (1934) Hernani

  Hemezortzi urterekin gidabaimena atera zuen furgonetarekin aritzeko. Falangearen emakume sekziora joan behar izan zuen baimena ateratzeko eta zertzuk ikasi behar izan zituen kontatzen du (erlijioa, doktrina, puntoa egitea...) Gidatzen zuen lehenengo emakumeetakoa izan zen Hernanin.

• Amaia izena ez aldatzeko komeriak

  Amaia Etxarri Erize (1934) Hernani

  Amaia izena ipintzea ez zen erraza. Bere aitapuntakoak, osaba batek, erabaki zuen zein izen jarri. Gerraostean, izenak erdaratzea derrigortu zuten baina berea mantentzea lortu zuen aitak. Bere ilobari Amaia jartzen ere ez zieten utzi.

• Ezkonduta ezin lan egin

  Pilar Bastida Irastorza (1924) Arrasate

  Bederatzi urtez aritu zen "Unión Cerrajera"n lanean, bulegoan. Gero etxean torlojuak egiten zituen. Umeak hasi eta gero, lan bila hasi eta ezin izan zuen lanik egin ezkonduta zegoenez legeak debekatzen zuelako. Enpresa titulazioa atera zuen bere akademia jartzeko.

• Zine akaberan, eskua jasota

  Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate

  Zine akaberan, Franco agertzen zen pantailan eta ereserkia entzuten zen. Ikusleek tente jarri eta eskuineko besoa altxatu behar zuten. Mutil batek besaulkiko heldulekua teloira bota zuen behin.