Politika eta Franco

Garai gogorrak
Luis Urizar Murelaga (1933) Lekeitio

Francoren diktadura garaia oso gogorrak izan zen: eskolan Cara al Sol abestu beharra, zikinkeria asko, hazteria "sarna" ugari...
'Cara al Sol'en beste bertsio bat
Iñaxi Gereñu Odria (1928) Legazpi

Gerra ostean, eskolan ere euskara debekatu egin zuten, eta Cara al Sol abestera behartzen zituzten. Ume batzuek, baina, kantaren hitzak aldatu zituzten.
Ustezko lagunaren mehatxua
Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

Arratsalde batean, aita baserriko lanetan zebilela, ustezko lagun bat sarjentu batekin etorri zen. Txekorrik handiena hurrengo egunean hiltegira eramateko agindu zioten; nahigabe handia hartu zuen aitak, hori baitzen baserriko errenta ordaintzeko esperantza.
Eskola garaiko kontuak
Julian Zabaleta Kortaberria (1937) Legazpi

Zazpi urterekin hasi zen Legazpiko eskolan. Plazako eskolan lekua falta zela eta, 'Centro Republicano' konfiskatu eta han ere eskola jarri zuten. Handik "eskola txikira" pasa zen, eta, geroago, fraideen kolegiora. Fraideetako zuzendariari buruz hitz egiten du. 'Cara al Sol' abesten zuten eskolara sartu aurretik, formazioan jarrita.
Abadiñon, antzeztea galarazi
Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

Antzerkiko gorabeherak. Abadiñora (Bizkaia) antzeztera joan zirenekoa kontatzen du. Luistarrek antolatu zuten emanaldia hura. Antzerkia hasi baino ordubete lehenago guardia zibilek galarazi egin zien antzerki hura egitea.
Antzerkia: entsegatzeko zailtasunak
Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

Antzerkiko gorabeherak. Pagoetan egiten zituzten entseguak. Behin, guardia zibilak joan omen ziren bertan talderik ba ote zen galdezka; atezainak ezetz esan eta joan egin omen ziren. Antzerki-taldeko kideek eraikinaren atzeko aldetik atera behar izan zutela kontatzen du. Euskaraz egitea debekatuta zegoen.
Ikastolaren sorrera
Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

Antzerki-taldearen ondoren, idazketa talde bat sortu zen; euskaraz idatzi eta izengoitiekin sinatzen zuten. Juan Marik Irimo izengoitia erabiltzen zuen. Talde horren bueltan etorri zen ikastolaren sorrera.
Urretxuko Euskal Jaiak: Arrate eta Segura irratiei buruzko karroza
Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

Urretxuko Euskal jaietan, karroza ateratzen zuten kuadrillakoek. Bengolako zerrategian egiten zuten karroza. Nolako karrozak izaten ziren kontatzen du. 15 lagun aritzen ziren lan horretan. Urte batean, Arrate eta Segura irratien itxiera zela eta, gai horri buruzko karroza egin zutela kontatzen du. 20 urte zituen orduan.
Urretxuko Euskal Jaiak: karrozen hasiera
Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

Urretxuko Euskal Jaietan karrozak ateratzen hasi zireneko garaiari buruz hitz egiten du. Lehenengo karrozak Urretxua eta Txirimiri elkarteek atera zituzten. Hasiera batean, karrozak aldarrikapenen bat egiteko ateratzen omen ziren.
Arrate eta Segura irratien itxiera
Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

Arrate eta Segura irratien itxierari buruz hitz egiten du. Garai bateko irrati emisioak nolakoak ziren kontatzen du: arrosarioa, eskelak... Gero, irrati horiek ireki egin zituztela aipatzen du.
Garai bateko egunkariak
Juan Mari Balentziaga Arrondo (1943) Zumarraga

Garai bateko egunkariei buruz hitz egiten du. Juan Mariren aitak 'La voz de España' erosten zuen, eta Basarriren kronika omen zuen gustukoen. Klandestinitatean ateratzen zituzten egunkariei buruz hitz egiten du.
Etxera buelta
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

Mirenen aitak gutunak idazten zituen, eta Gurutze Gorriaren bitartekaritzaz bueltatu ziren Frantziatik Andoainera ama eta lau anai-arrebak. Trenez iritsi eta aita ikusi zueneko oroitzapena. Herrira bueltatu zirenean, ezer gabe utzi zituztela jabetu ziren.
Espainiako ereserkia abestu behar
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

Herrira itzuli, eta eskolan hasi ziren. Amak esaten zien ez esateko Frantzian egonak zirela. Astean behin opila txokolatearekin ematen zien eskolan, baina Miren eta bere bi ahizpei ez zien ematen "gorriak" zirelako. Espainiako ereserkia abesteko esaten zien maistrak, baina beraiek ez zekiten: amak ez kantatzeko esaten zien.
Maistra errepublikarra
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

Gerraostean eskolan hasi zireneko kontuak. Maistra berri bat hasi zen eskolan: Doña Karmen Talavera. Antza, maistra berria errepublikarra zen. Maistra horrek opila eta txokolatea uzten zizkien komuneko ate atzean, baina norbaitek salatu eta mokadu gabe geratu ziren.
'Prietas las filas' abestera behartu
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

Eskolako kontuak. Inpektoreak ibiltzen ziren eskolan. Behin, 'Prietas las filas' abestera behartu zuten. Gero, etxera joan zirenean, ahizpa batek esan zion amari Mirenek kantu frankista bat abestu zuela, eta amak jo egin zuen. Eskolan, kalean, etxean... diktadura bizi zutela dio.
Astero komandantziara joan behar
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

Andoainera bueltatu zirenean, astero komandantziara joan behar izaten zuen familia guztiak. Kalean zihoazela "rojos" esaten zien.
Oldarra taldeko ikurra
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

Klandestinitate kontuak. Ikurrinak kolkoan sartuta ibiltzen ziren. Mirenen ahizpa Begoña oso abertzalea zen. Santa Krutz jaietan, besoan Oldarra Dantza Taldearen ikurrarekin atera zen ahizpa. Guardia Zibilak ikusi eta hura kentzeko agindu zion.
Ikurrinak banatzen
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

Ikurrina txikiak banatzen ibiltzen ziren Miren eta bi ahizpak. Ez zuten beldurrik pasatzen.
'Pirenaica' irratia
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

'Pirenaica' irrati klandestinoa entzuten zuten etxean. Dolores Ibarruriren hitzaldiak entzuten zituzten irrati bidez. Ondoko bizilaguna, emakume errepublikar bat, beraien etxera joaten zen irratia entzutera.
Francoren bisitak
Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

Pena du etxean gaztelaniaz hitz egiten zutelako. Aita Asuatik Andoainera bizitzera joan zenean, euskaraz hitz egiten zuen. Gero, ordea, jazarpen handia egon zen, eta gaztelaniaz hitz egiten hasi zen. Francoren bisitaren bat izaten zen bakoitzean Mirenen aita eta beste bost gizon kartzelan sartzen zituzten.